بخشی از مقاله
چکیده
اکوتوریسم شاخه ای از توریسم - گردشگری - است اما مشخص کردن مرز آن با توریسم به علت عدم تعریف دقیق آسان به نظر نمیآید.توسعه برای رسیدن به اکوتوریسم موفق باید از رهگذر کرد ی پایدار عبور . دستیابی به توسعه پایدار در گرو زیست توجه به ارکان اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیطی در یک جامعه است و گردشگری به عنوان فعالیتی اثرگذار بر تمامی ارکان توسعه، بیش از گذشته نیازمند مطالعه است. با شنیدن نام بیابان آنچه بیش از هر چیز دیگری در ذهن عام تصور خواهد شد.محیطی خشک بی آب و عاری از پوشش گیاهی است که بری آن ارزش اکو سیستمی را متصور نمی شوند.
درحالی که بیابان چالشی بوم شناختی در حیات کره ی زمین است.در مقابل در تفکر سیستمی بیابان نه تنها به دلیل وجود گونه های منحصر به فرد و توان اکولوژیکی ویژه نعمتی الهی به شمار می رود.بلکه قابلیت و ارزش های اقتصادی –اجتماعی آن توان بالایی را برای این زیست بوم رقم زده است. بخش عمده ای از کشور ایران که در کمربند خشک جهان است واقع مناطقی را با شرایط سخت اقلیم گرم و خشک و کویری تشکیل می دهد. بیشتر این مناطق که با محدودیتهای شدید منابع آبی، پوشش گیاهی و برخی دیگر از قابلیت های طبیعیروبروست در عین حال در بردارنده بسیاری از سکونتگاههای بسیار کهن و مهم شهری و ، روستایی نیز هست .
این پژوهش بر آن است تا با نگاه به جاذبه ها و قابلیت ها ی زیستی و اقتصادی بیابان ها در ذهن را متوجه امکان سنجی جاذبه های بوم شناختی قابل سرمایه گذاری در بیابان های ایران و توجه به اکوتوریسم دراین نواحی کند.زیرا بیابان یک منبع اقتصادی بی مانند ومستعد است که در راستای اهداف توسعه ی پایدار موجب حفاظت زیستی و سودآوری اقتصادی این مناطق می شود.در پژوهش پیش رو به منظور بررسی و تعیین ابعاد مختلف اکوتوریسم پایدار بیابان های ایران با کمک الگوریتم به تعیین اهداف مورد نظر پرداخته شده است. با توجه به ابعاد شاخص های اکوتوریسم با اطمینان به نسبت خوبی می توان انتظار داشت که اکوتوریسم زمینه های رونق اقتصادی –اجتماعی جوامع بیایانی و حفاظت از طبیعت بیابان را به همراه داشته است.
واژههای کلیدی: اکوتوریسم ، مناطق بیابانی، حفاظت زیستی، توسعه، اکوتوریسم ،گردشگری طبیعت
-1 مقدمه
1-1بیان مساله پروژه :
گردشگری،پدیده ای است که از گذشته با اشکال مختلف خود در جوامع و جود داشته و به تدریج با تحولات تاریخی، مراحل تکامل خود را تا به امروز پیموده است.پدیدهتوریسم عموماً بر پایه ی سفر و جا به جایی بنا شده که خود زاده ی نیازهای گوناگون روانی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی انسان است.نوع جدیدی از توریسم یعنی اکوتوریسم - واژه اکوتوریسم Ecotourism از واژه Ecological - Tourism گرفته شده و معادل فارسی آن طبیعت گردی است - ، بر پایه ی توانمندی های محیطی و منابع طبیعی می تواند، به افزایش روند توسعه ی اقتصادی و امر اشتغال در بخشهای مختلف منجر شودعمادی - 1383 - در مقاله ی - - مدیریت اکوتوریسم - - بیان می کند که امروزه مدیریت اکوتوریسم با توجه به روند رو به رشد جمعیت وکاهش منابع طبیعی، نه فقط نیاز بلکه الزامی برای رشد و توسعه جامعه است .
در چند دهه اخیر، برنامه ریزان، مدیران و مجریان امور در سطح جهان، با توجه به فقر منابع درآمدزا، روی اکوتوریسم سرمایه گذاری های کلانی انجام داده اند.{1}"اهمیت توسعه ی اکوتوریسم زمانی نمایان می شود که بدانیم متوسط سفر 50 درصد اکوتوریست های جهان بین 8 تا 14 روز است و بر اساس آمار ها هر اکوتوریست به طور متوسط بین یک هزار تا یک هزار و 500 دلار درآمد ارزی به ارمغان می آورد.اگر این آمار،با آمار و حجم بالای توانمندی های اکوتوریستی ایران سنجیده شود، آنگاه پی می بریم که ایران قادر است تا چه مقدار ارز از طریق توسعه ی اکوتوریسم عاید کشور کند.به این ترتیب این پرسش هنوز باقی است که مواجه ی سازمان های مرتبط از جمله شهرداری،فضای سبز،میراث فرهنگی و گردشگری با اکوتوریسم چگونه خواهد بود؟
"{2} بحرایی - 1386 - ، در مقاله ای تحت عنوان - - توسعه شهرنشینی و صنعت گردشگری در ایران ”از مفهوم تا راه کار - - - بیان می کند که ،گردشگران معمولا به لحاظ شرایط محیط زندگی شان ، وضعیت اقتصادی- اجتماعی حاکم بر کشورشان و نیز میزان آگاهی نسبت به آن چه می خواهند ببینند، بیاموزند و دریابند توقعاتی دارند که در ارتباط با این نیازها، تنوع پدیده ها و جاذبه های گردشگری در زمینه های مختلف پدیدار می شوند.{3} "اما توسعه صنعت توریسم نبایستی سبب آن گردد که در مسائل فرهنگی، تاریخی خصولاً محیطی،باتوجه به منابع طبیعی محدود در جهان تزلزل حاصل آید ؟
و این در حالی است که از چند دهه پیش به این سو ،جهانگردی تحت تأثیر انگیزه-های سوداگرانه ی بخش خصوصی و ملاحظات توسعه گرایانه ی اجتماعی و اقتصادی اهمیت زیادی یافته و رقابت درحیطه ی جهانگردی در مناطق و نواحی مختلف جهان نیز افزایش پیدا کرده است. از سوی دیگر توسعه بدون برنامه-ریزی جهانگردی و اثرات منفی آن در حوزه های اجتماعی، اقتصادی و محیط زیست به نگرانی هایی دامن زده ست {3} یکی از انواع جهانگردی که می تواند بیشترین هماهنگی را با توسعه پایدار داشته باشد، اکوتوریسم است.رویکرد اصلی اکوتوریسم، طبیعت و جذابیت های آن است.
"محیط های طبیعی بکر یا حوزه های حفاظت شده، محلی مناسب برای اکوتوریسم - بوم گردی،طبیعت گردی،گردشگری طبیعت - به شمار می روند و توسعه ی توریسم در این محل ها همچون تیغ دو لبه است چرا که ازیک سو، توسعه ممکن است منجر به از بین رفتن حوزه های حفاظت شده شود و ازسوی دیگر داشتن شناخت کافی درباره قابلیت های منطقه برای کنار آمدن با توریسیم از دیدگاه محیطی، اجتماعی و اقتصادی و آگاهی درباره انتظارات مردم بومی و انتظارات توریسیتها از الزامات برنامه ریزی برای داشتن اکوتوریسم پایدار است ؟ با توجه به ارتباط عمیق معماری به عنوان عنصری واسطه با فرهنگ،هنر،محیط طبیعی،همچنین اهمیت وجود اکوهتل ها در میزان جذب توریست در سطوح مختلف منطقه،شهر،کشور؟ ،ضرورت توجه به معماری و طراحی چنین مجموعه هایی در راستای توسعه ی توریسم پایدار احساس می شود{3}"
2-1اهمیت و ضررت تحقیق
امروزه همه کشورها اعم از توسعه یافته و در حال توسعه و حتی کشورهای عقب مانده پذیرفته اند که هر توسعه برنامه ای تنها با است ریزی امکان پذیر . این موضوع بخصوص در ارتباط با توسعه پایدار بیشتر اهمیت می یابد . توسعه گردشگری پایدار، به دلیل اهمیت آن و تأثیرات بالقوه ، مثبت و منفی اقتصادی، اجتماعی فرهنگی، سیاسی و زیست می محیطی که تواند داشته باشد، بدون برنامه ریزی امکان پذیر و دست یافتنی نخواهد بود {4}توسعه ی پایدار عبارت است از بهبود کیفیت زندگی انسانی از طریق حمایت از ظرفیت نگهداشت اکوسیستم ها از طریق فراهم آوری راهبردها و ابزاری که بتواند نیازهای انسان را پاسخ دهد {5} - از آنجا که توسعه پایدار در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اکولوژیک مطرح است و همه موارد یاد شده در گسترش صنعت توریسم و اکوتوریسم مدنظر قرار می گیرد لذا بهرهگیری از این دیدگاه در توسعه صنعت گردشگری مناطق بیابانی و اقلیم گرم وخشک از اهمیت و ضرورت خاصی است برخوردار است.
"دنیای امروز، عصر تعاملات فرهنگی و اجتماعی بین کشورهاست .از اینرو صنعت گردشگری به سرعت در حال توسعه است .با یاری صنعت گردشگری می توان به کسب درآمد ،اشتغال زایی و حفظ زیست محیط و آشنایی با فرهنگ های مختلف پرداخت. از آنجا که صنعت گردشگری در کشور ما به صورت هدفمند مطرح نبوده و از لحاظ فرهنگی نیازمند به ساخت بستر مناسب است، می توان با ایجاد مراکز اقامتی– تفریحی این صنعت را در اقصی نقاط ایران رواج داد . با فراگیر کردن این صنعت در می یابیم که معماری و پایداری محیط زیست دو جز تفکیک ناپذیر از یکدیگرند .این عمل می تواند اقدامی مهم برای بهره برداری از انرژی های تجدید پذیر نیز باشد.
نظر به آنکه کشور ما دارای چهار اقلیم مختلف است :هر کدام از اقلیم ها پتانسیل آن را دارد که با جاذبه های طبیعی خود به جذب گردشگران بپردازد .ایران به علت تنوع آب و هوایی، خاک حاصلخیز، گونه های گیاهی متنوع، وجود آبشارهای بسیار، وجود دریاچه های طبیعی زیبا و تمدن هزار و پانصد ساله ی خود توانایی جذب گردشگران را دارد .میتوان به مدد صنعت اکوتوریسم و ایجاد مراکز اقامتی به اشتغال زایی و سبک درآمد در این کشورپرداخت." {4 } در این پژوهش به شاخصه های اکوتوریسم در مناطق بیابانی می پردازیم که دارای پتانسیل زیادی است اما تاکنون کمتر از سایر مناطق مورد توجه قرار گرفته است.
"سیاست های جهانگردی در بخش عمومی و خصوصی، طی دهه های گذشته بر افزایش درآمد متمرکز بوده است و افزایش تعداد گردشگران، ارتباط مستقیمی با این هدف داشته است ؟بدون تردید هدف حداکثر سازی درآمد، تلاشی برای سودآوری در مقیاس اقتصادی بوده و سایر جنیه های محیطی و فرهنگی و اصول توسعه پایداردر نظر گرفته نشده است و با توجه به ارتباط عمیق معماری با فرهنگ،هنر،محیط طبیعی،همچنی اهمیت وجود مجموعه های تفریحی توریستی در میزان جذب توریست در سطوح مختلف منطقه،شهر،کشور؟ ،ضرورت توجه به معماری،به عنوان یکی از مؤلفه های اساسی دررابطه با تأمین نیازهای اقامتی ،تفریحی ، احساس می شود.". {4}
در ادامه توسعه و پیشرفتهای همه جانبه جوامع بشری؛نتایج تحقیقات علمی و تجارب عملی نشان دهنده روندی فزاینده از توجهات کنونی به انسان، طبیعت، منابع طبیعی و پایداری زیستی آنها است بعلاوه،توجه به محیط طبیعی و فضاهای باز شهری و بخصوص جنبه های کیفیطراحی منظر اهمیت ویژه ای.2 یافته است در همین رابطه، ازجمله مهمترین مسایل و پرسشهای متخصصین مختلف به چگونگی بهره برداری بهینه از منابع طبیعی وکاربرد، خصوصیتهای اکولوژیکی الگوهای طبیعی فرهنگی و نهایتا چگونگی با طراحی متناسب نیازها ی کنونی باز می گردد.در نتیجه موارد بالا و بر اساس تحقیقات موجود هم اکنون شعار حفظ و همراهی با طبیعتو بومگرایی فراگیر تر از همیشه و در جوامع مختلف توسعه یافته و در حال توسعه، شاهد تغییرات چشمگیری در رابطه با معماری منظر هستیم .
این تغییرات بخصوص ا ز نظر تاثیرگذاری و توسعه های کمی و مخصوصا کیفی فضاهای باز شهری حتی در مناطق و شهرهای است با شرایط سخت اقلیمی قابل توجه بوده . به نظر برخی محققین ؛ اگر چه توجهات بعمل آمده به مسایل کیفی معماری و طراحی منظر قابل توجه بوده است اما لزوم تداوم آنها همچنان الزامی به نظر می رسد چنین توجهی نیز به دلیل تداوم مسایل و برخی کاستی ها ی یاد شده ، در مقیاس جهانی بویژه در ارتباط با محیط طبیعی و محدودیت منابع آن و چگونگی تعامل با آنها از سوی و معماری است معماری منظر در شرایط خاص جغرافیایی در مقیاس ایرا ن و به رغمتمامی تلاش معماری و معماری منظر پایدار، ، هایی که تحت عناوین توسعه پایدار بویژه در زمینه مناطق گرم و خشک و بیابانی صورت پذیرفته است؛ همچنان شاهد برخی مسایل و کاستی هایمرتبط با معماری منظر هستیم در این زمینهوجود برخی مسایل ومشکلات مختلف در رابطه با جنبه های کیفی ساخت فضاهای سبز و ویژگی های بومی معماری منظر شهرهای اقلیم گرم و خشک ایران است نیازمند توجه بسیار، در این مجال ضمن برخی اشاره به کلیدی مفاهیم مقاله موضوع این به دلایل ، ارایه اهمیت همچنین و معرفی سیمای طبیعی و ارزشهای بومی این مناطق خواهیم پرداخت .سپس به برخی مسایل مرتبط با جنبه های کیفی مطرح شده اشاره می شود - شناخت و تعمق در چنین مسایلی که عمدتا از دیدگاه معماری منظر مطرح می شود، بدلیل بداعت موضوع می تواند دارای اهمیت و زمینه ساز توجهات آتی باشد - . نهایتا علاوه بر معرفی اکوتوریسم و جایگاه کنونی آن ، به ار ائه برخی دیدگاههای سازنده در زمینه پایداری محیط زیست و اکوتوریسم در مناطق گرم و خشک و کویری می پردازیم.
اهداف تحقیق
- 1دستیابی به شاخص ها و مشخصه های برنامه ریزی که جهت توسعه اکوتوریسم باید مورد توجه قرار گیرد
- 2بررسی فعالیت های گردشگری که مصادیق اکوتوریسم را در بر دارند.
- 3 ارایه راهکارهایی برای پیش گیری از اثرات مخرب جهانگردی در محیط زیست .
اکوتوریسم باید در راستای هدف های توسعه پایدار و سازگار با محیط زیست باشد، به تخریب منابع طبیعی و کاهش آن ها منجر نشود، زمینه آموزش و یادگیری همه کسانی که در فرایند فعالیت های گردشگری قرار دارند - گردشگران طرفدار محیط زیست، مسئولان دولتی، متصدیان صنعت گردشگری و - . . . به ویژه افراد بومی و محلی را فراهم آورد، منافع بلند مدت حفاظت مستمر از منابع طبیعی و ثروت های ملی را دنبال کند، به ارتقا سطح زندگی مردم محلی کمک کند و به فرهنگ و سنت های مردم منطقه احترام بگذارد.تاکید اکوتوریسم بر هدف های یادشده بازتاب آثار منفی ای است که گسترش بی رویه و بدون برنامه صنعت گردشگری در دهه های پیش به دنبال داشته و موجب آلودگی و نابودی خاک، هوا، آب، پوشش گیاهی و فضای سبز، حیات وحش و در مجموع طبیعت شده است.اکوتوریسم از
