بخشی از مقاله
مقدمه
تغییرات سریع اقتصادی، اجتماعی و فنآورانه، ماهیت زندگی و مشاغل افراد را تحت تأثیر قرار داده است. هر فرد برای رویارویی با این تغییرات باید به طور مداوم در حال یادگیری و بازآموزی باشد. این ویژگیها در عصر حاضر موجب شده است تا به طور مداوم بر تعداد داوطلبان ورود به آموزش عالی افزوده شود و در اغلب کشورها تعداد داوطلبان ورود به دانشگاهها بیش از ظرفیت آنهاست - . - Groff & Mouza, 2008 به گونهای که سرعت این حرکت در کشورهای کمتر توسعهیافته، از جمله ایران، به خوبی حس میگردد.
اصطلاحاتی همچون، تجارت الکترونیک3، دولت الکترونیک4، آموزش الکترونیکی5 و جامعه الکترونیکی6 زمانیکه وارد جوامع میشود؛ لزوم استفاده و به کارگیری فنآوری اطلاعات در زمینههای مختلف را بیشتر ایجاب میکند این فناوریها علاوه بر فراهم ساختن امکان بهبود کیفیت یادگیری در دانشگاههای حضوری، زمینه راهاندازی و ورود به دانشگاههای گوناگون خصوصی یا شرکتی را به عرصه آموزش دانشگاهی به وجود آورده است. برای نمونه، در کشور استرالیا از دسامبر 2001 تا سال 2005 شصت و هفت دانشگاه یا مؤسسه مجازی شده که راهاندازی شده است . - Siragusa, 2005 -
بسیاری از دانشگاهها و مؤسسات آموزشی در سراسر دنیا با طراحی و ارائه برنامهها و دورههای یادگیری الکترونیکی پا به عرصه وجود نهادهاند تا پاسخگوی تقاضای روز افزون علاقمندان برای آموزش باشند. بر اساس گزارش بتز - - 2009 در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، رشد ثبت نام در دورههای یادگیری الکترونیکی به مراتب بیش از رشد کلی آموزش عالی میباشد. در سالهای اخیر ظهور فناوری اطلاعات و دورههای آموزش الکترونیکی در دانشگاهها و دانشکدههای ایالات متحده شگفتآور بوده است به طوریکه 70درصد از دانشگاهها و دانشکدههای ایالات متحده به استفاده از آموزش الکترونیکی اشاره دارند.
در چنین شرایطی روش سنتی آموزش، که در حال حاضر اجرا میشود. به تنهایی پاسخگوی حرکت سریع قافله علم و دانش و تغییر مدام نیازهای جوامع در دنیای انفورماتیک نباشد. از طرفی آموزش در مراکز آموزش عالی پایان نمیپذیرد بلکه باید در طول فعالیت حرفهای ادامه یابد. بنابراین آشنایی با روشهای نوین آموزش اهمیت خود را نشان خواهد داد. کاربرد شیوههای نوین آموزشی بقدری مهم است که بعضی از صاحبنظران علوم تربیتی تسلط به روش مذکور را بااهمیتتر از دانش علمی و اطلاعات یک مدرس دانسته است. - تیلیجی1، . - 2003
همچنین در سالهای اخیر ظهور فنآوری اطلاعات و دورههای آموزش الکترونیکی در دانشگاهها و دانشکدههای ایالات متحده آمریکا شگفتآور بوده است به طوریکه 70 درصد از دانشگاهها و دانشکدههای این کشور به استفاده از آموزش الکترونیکی اشاره دارند - - Masiello et al., 2005, McMurray, 2007 البته؛ آموزش با کمک رایانه محدودیت خاص خود را نیز دارا است، از جمله؛ اینکه شاید نتواند، جانشین معلم، تعاملات انسانی و عاطفی و ارتباط چهرهبهچهره در کلاس درس شود.
- Zoulfagharei et al., 2007 - تحقیقات بیانگر آن است که آموزش مجازی در صورت تدوین محتوی آموزشی و ارزشیابی مناسب، سیستم موفق و کارآمدی خواهد بود. - Sarkaranei & Moghaddam, .2003 - تحقیقات بر استمرار اثرات و نتایج یادگیری الکترونیکی را گزارش دادند - Doherty, 2006, Levy, .2007 - برخی از گزارشها حاکی از عملکرد ضعیف فنآوری جدید در مسایل تربیتی است. استدلال بر این است که نرم-افزارهای آموزشی با پافشاری بیش از حد در فراتر رفتن از آموزش سنتی و غلبه بر روابط قدرتمدارانه در تعلیم و تربیت، از محتوی آموزش فاصله گرفته است . - Hall, 2001 -
یکی از مهمترین مسایلی که آموزش عالی ایران با آن مواجه است عدم پاسخگویی این سیستم سنتی آموزش عالی به نیازهای واقعی جامعه در حوزه تولید علم و آموزش به طور مؤثر و کارآمد میباشد. در این میان با ناکارآمدی نظام کنونی، مطرح شدن مبحث آموزش الکترونیکی به عنوان یک روش جدید، کارآمد و مؤثر بر یاددهی و یادگیری در نظام آموزش عالی با توجه به مباحث مطرح شده با مسایلی روبه رو است که این مسایل براساس تحقیقات به عنوان موانع و مشکلات در توسعه آموزش الکترونیک جهان عبارتاند از: موانع ناشی از خطمشیهای جامع آموزشی و برنامهریزی2؛ زیرساختها3؛ زبان، ظرفیتسازی و امور مالی4؛ چالشهای پداگوژیکی5؛ چالشهای سازمانی6؛ چالشهای تکنولوژیکی. - Jahangrd, 7
با ورود فنآوری اطلاعات در حوزه آموزش، بسیاری از پژوهشگران از جنبههای مختلف به تحقیق در زمینه آموزش مجازی پرداختهاند. در بسیاری از پژوهشها عوامل سازمانی، زیرساختها، امکانات، برنامهریزی و سیاستگذاری برای فراگیران الکترونیکی مورد توجه قرار گرفته است. در تحقیقات دیگر به بررسی صلاحیتها و مهارتهای لازم برای توسعه یادگیری الکترونیکی در نظامهای آموزشی اشاره شده است. بعضی از محققان به نبود امکانات سختافزاری و نرمافزاری مطلوب، هزینه دسترسی اینترنت، محدودیت پهنای باند و پایین بودن سرعت اینترنت اشاره کردهاند . - Houseinilorgani
et al., 2008, Razzaghei, 2006, Anstead et al., 2004, Shea et al., 2005 - برخی دیگر از تحقیقات، مسأله مشارکت اجتماعی و نبود تعامل اجتماعی بین دانشجویان و استادان، مسایل آموزشی نظیر فاصله زمانی بین دانشجویان و استادان، نحوه ایجاد انگیزه در دانشجویان، بیتجربگی اعضای هیأت علمی در استفاده از فنآوری تدریس و اعتبار آموزشهای برخط و کیفیت دانشآموختگان و چالشهای فرهنگی آن اشاره کردهاند . - Gulati, 2008, Anstead et al., 2004, Saleamabadei, .2006 - همچنین، تحقیقات دیگر نیز به مسایل مدیریتی نظیر شیوه جذب دانشجو، نبود استاندارد در زمینه فراگیری الکترونیکی، حقوق و دستمزد ناکافی برای اعضای هیأت علمی، کمبود فضای تدریس مجهز به فنآوری جدید، شیوه ارزیابی دانشجویان و نبود حق مالکیت معنوی اشاره کردهاند . - Gulati, 2008,
تأمین آموزش عالی از طریق آموزش الکترونیکی، گامی مؤثر در جهت دموکراتیکسازی آموزش بهشمار میرود. این برنامه همچنین، دارای نقش مهم در گسترش آموزش عالی بهویژه در مدرنسازی و متنوعسازی آن دارد زیرا تشویق جهت جستوجو برای نظامهای متفاوت، شامل راههای روزآمدسازی دانش و تأمین کارآموزی پیشرفته، سبب میشود که مؤسسات آموزش عالی به مراکز یادگیری مادامالعمر برای همگان تبدیل شوند.
در چنین شرایطی که درکشور ایران تمایل جوانان به ادامه تحصیلات دانشگاهی افزایش یافته است. این مسأله با توجه به تحولات اخیر جهانی و ورود به عصر اطلاعات که در آن، دانش بالاترین ارزش افزوده را ایجاد میکند ما را با چالش اساسی مواجه ساخته که تنها با بهرهگیری از آموزش مجازی میتوان، بر آن فایق آمد. در این میان عوامل متعدد، توسعه آموزش الکترونیکی را در سازمانها، خصوصاً آموزش عالی با مشکل مواجه کرده است که بهعنوان موانع توسعه آموزش عالی محسوب میشوند و شناسایی آنها در پیشبرد اهداف یک امر ضروری میباشد .لذا، در این تحقیق پژوهشگر به دنبال اهدافی از جمله شناسایی موانع و مشکلات عمده ایجاد و گسترش آموزش مجازی در دانشگاه آزاد اسلامی مهاباد بوده است. و به این منظور سؤال پژوهشی زیر مورد بررسی قرار گرفته است: 1. موانع و مشکلات عمده ایجاد و گسترش آموزش عالی مجازی در نظام آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی مهاباد کدامند؟
روش تحقیق:
روش پژوهش حاضر، بهصورت آمیخته به روش کیفی، کمی بوده است. با توجه به الگوی مورد نظر ابتدا یک مطالعه کیفی صورت گرفته است و با کمک آن ابزار مناسبی برای بخش کمی پژوهش زمینهیابی تدوین گردید.
