بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه تقیّد به نماز و آرامش روان در دانشجویان دبیرستانی شهرستان کرمانشاه انجام شده است. برای انجام این پژوهش، 604 نفر از دانشجویان دانشگاه ازاد کرمانشاه در رشته های علوم انسانی انتخاب شدند. پس از اجرای دو پرسشنامه - پرسشنامه تقیّد به نماز و پرسشنامه اضطراب اشپیل برگر - دادههای بهدست آمده با استفاده از فنون آماری مربوطه تجزیه و تحلیل شد و نتایج زیر بهدست آمد:1.بین تقید به نماز و سطح اضطراب دانشجویان ، رابطه معنادار وجود دارد و هر قدر تقیّد دانشجویان به نماز بیشتر باشد، از آرامش روانی بیشتری برخوردار میشوند.2.تقیّد دانشجویان دختر به نماز بیشتر از دانشجویان پسر است.. رابطه3 تقیّد به نماز و اضطراب حالت، بیشتر از رابطه تقیّد به نماز و اضطراب صفت است؛ یعنی نقش تقید به نماز در کاهش اضطراب حالت بیشتر است.
کلید واژهها:تقیّد به نماز، آرامش روان، اضطراب حالت، اضطراب صفت.
مقدمه
بیتردید، انسان در حیات اجتماعی خویش از عوامل متعددی تأثیر میپذیرد و خود نیز در یک تعامل پیوسته با آنها بر محیط پیرامون خویش اثر میگذارد؛ به گونهای که در دریای موّاج محیط، گاهی به تلاطم میافتد و تحت تأثیر موجهای سنگین قرار میگیرد؛ حرکت میکند و گاهی از حرکت باز میایستد؛ گاه نظاره میکند، به عقب برمیگردد یا به جلو میرود؛ گاهی نگران و ملول است و آرامش قلبی ندارد و به آینده امیدوار نیست. گاهی نیز نورانی و با نشاط است و با اطمینان خاطر، وظایف انسانی خود را انجام میدهد.انسانها به طور طبیعی، افزون بر تأثیرپذیریهای پیرامونی، از باورها و عملکردهای خود نیز تأثیر میپذیرند. در واقع، انگیزههای درونی، به باورهای درونی و واکنشهای افراد وابسته است. از این رو، برخی افراد با انگیزهای بسیار قوی در حیات بشری خود فعالیت میکنند و بعضی، نشاط و شادابی کمتری دارند و بیشتر گرفتار نگرانی هستند.
در میان آموزههای دینی، عبادت و ذکر خدا از جایگاه ویژهای برخوردار است و در ایجاد بهداشت روانی و آرامش روانی افراد نقش اساسی دارد؛ چنانکه بعضی از بزرگان فرمودهاند: تا زمانی که سلامت و بهنجاری اعتقادی حاصل نشود، سلامت روانی هم حاصل نمیگردد.2 از نظر روانشناسان، بیشتر بیماریهای روانی که از فشارهای روانی و ناکامیهای زندگی برمیخیزد، در میان افراد غیرمذهبی دیده میشود. کارل یونگ3میگوید: در طول سالها درمان بیماریهای روانی، حتی یک بیمار را ندیدم که مشکل اساسیاش نیاز به گرایش دینی در زندگی نباشد. به جرئت میتوان گفت همه بیماران روانی به این دلیل بیمار شدهاند که از درونمایههای دینی در زندگی بیبهره بودند و تنها وقتی به طور کامل درمان شدند که به دین و دیدگاههای دینی بازگشتند.4 افراد مذهبی به هر نسبت که ایمان محکمی داشته باشند، از بیماری روانی دورتر هستند. از این رو، یکی از پیآمدهای زندگی در عصر حاضر که برآمده از ضعف ایمان مذهبی است، افزایش بیماریهای روانی و عصبی است.
خداوند در قرآن کریم میفرماید:
ِنﱡ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللّهِ أَلا بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنﱡالْقُلُوبُ. - رعد: - 28 آنها که به خدا ایمان آوردهاند، دلهاشان به یاد خدا آرام میگیرد. آگاه باشید که تنها یاد خدا آرامبخش دلهاست.از جمله آثار یاد خدا آرامش خاطر است و این اثر، در اقامه نماز آشکار است؛ زیرا اقامه نماز، سبب آرامش خاطر و رفع نگرانیها أَکرمانشاهمیشود: »الصﱠلاهَ لِذِکْرِی - طه: - 14؛ نماز را به خاطر یاد من به پا دارید.«پیامبر گرامی اسلام صلیااللهعلیهوآله میفرماید:مثل البیت الّذی یذکر اللّهتعالی فیه و البیت الّذی لایذکر اللّهفیه کمثل الحی و المیّت؛مَثَل5 خانهای که در آن از خدا یاد میشود و خانهای که در آن یادی از خدا به میان نمیآید، مَثَل زنده و مرده است. یعنی خانه و دلی که خدا در آن یاد میشود، آباد و آرام است و خانه و دلی که از یاد خدا تهی است، ویران و تاریک است و اندوه و آشفتگی آن را فرا گرفته است.
پژوهشگران مختلفی در سراسر جهان درباره تأثیر مذهب، محیطهای مذهبی و آداب و رسوم دینی در سلامت روانی افراد، بهداشت روانی جامعه و بهبودی بیماران روانی و مقاوم کردن افراد در برابر رخدادهای دردناک و ایجاد آرامش پژوهش کردهاند و به دستآوردهای مهمی رسیدهاند. با وجود اختلاف روشها، محیطها و موضوعهای مورد بررسی، تقریباً همه این پژوهشها تأیید میکنند که در محیطهای مذهبی و جامعههایی که ایمان مذهبی در آنها بیشتر است، میزان اختلالهای روانی و بهویژه افسردگی به طور محسوسی کمتر از میزان آنها در محیطها و جوامع غیر مذهبی است و افراد مذهبی به طور کلی، در مقایسه با دیگران سلامت روانی بیشتری دارند. در ادامه به برخی از این پژوهشها اشاره میکنیم:
الف - پالینکاس1982 - 6 م. - با بررسی نقش سخنرانیها و موعظههای مذهبی در کاهشنگرانی چینیهای مسیحی مهاجر مقیم سان دیه گو، میگوید مراسم مذهبی برای این افراد نوعی حالت حمایتی ایجاد میکند؛ زیرا دوستیهای رهاییبخش و شفا دهنده مرتبط با حالتهای روحانی، برای آنها سلامتی روانی ایجاد میکند. نتایج این پژوهش نشان میدهد که حضور در مکانها و مراسم مذهبی، به کاهش میزان نگرانیها و احساس تنهایی افراد میانجامد.
ب - موریس1983 - 7 م. - با اجرای آزمون اضطراب و افسردگی در مورد مردان و زنانبیمار، و بررسی تأثیر زیارت اماکن مقدسه بر نگرانیها و افسردگیها، به این نتیجه دست یافت که جوّ مذهبی موجود در این مکانها با ایجاد امیدواری و تقویت ایمان مذهبی افراد، به کاهش نشانههای نگرانی و افسردگی در افراد میانجامد.
ج - هربرت نبسون در پژوهش خود در دانشگاه هاروارد امریکا نشان داد که وقتی مردم دعا میکنند و نماز میخوانند، فشار خونشان به گونهای محسوس کاهش مییابد، میزان متابولیسم بدن و شمار ضربان قلب و تنفس، بسان واکنشهای آرامبخش تنظیم و تعدیل میشود؛ حالتی که در بسیاری از موارد، حتی با قویترین داروها غیرممکن است.8 د - کونیگ1994 - 9 م. - با پژوهش درباره نسبت مذهب با سلامت روانی افراد ثابت کردکه مذهب برای افراد در برابر عوامل زیانآور و تنشزای محیطی یک سپر دفاعی ایجاد میکند. وی با بررسی متنهای مذهبی مسیحی و یهودی اظهار میدارد حدیثها، باورها و مراسم مذهبی، سلسله گستردهای از پی آمدهای مثبت و استحکامبخش روانشناختی در افراد بزرگسال ایجاد میکند. همچنین کونیک 1998 - م. - در یک پژوهش میدانی، نقش مقابلههای مذهبی و میزان اثرگذاری مسائل عبادی را در یک گروه 455 نفری از بیماران طبی بررسی کرد. در این پژوهش، %42 افراد تصریح کردند که یک یا چند عامل مذهبی آنان را در مقابله با بیماری یا به طور کلی در زندگی یاری رسانده است. همچنین %73 گفتند از مذهب و اعمال مذهبی به عنوان یک برنامه مقابلهای بهره میگیرند؛ زیرا نقش بسزایی در آرامش روانی آنان دارد.
ه - نتایج پژوهش دیگری بر روی 250 بیمار در یکی از بیمارستانهای لندن نشان داد که %79 از آنان از باورهای مذهبیشان به عنوان روش مقابله استفاده میکنند - کینگ،199910 م.؛ به نقل از: هاریسون،200111 م. - .
و - گارتز و همکارانش 1991 - م. - در زمینه سلامت روانی و باورهای مذهبی، شش مقاله را بررسی کردند و دریافتند که در تمام این بررسیها، میان باورهای مذهبی و سلامت روانی رابطه مثبتی وجود دارد.
ز - همچنین کیت1992 - 12 م. - تأکید دارد که مذهب میتواند جایگزینی برای همهمؤلفههای تأثیرگذار همچون عوامل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و خانوادگی شود. نیز مذهب میتواند در رضایت و تعادل و سلامت روانی فرد نقش اساسی داشته باشد - به نقل از: بیانزاده، 1379 ه . ش - .
ح - کولکای1986 - 13 م. - تأثیر نماز و دعا را در کاهش نگرانیها بررسی کرد و در اینبررسی، %42 افراد نمونه او، گزارش کردند که نماز نگرانیها را پایین میآورد.
ط - در پژوهشی که آقای غفور موسوی و همکارانش 1376 - ه . ش - در درمانگاههای بیمارستان خورشید انجام دادند، دریافتند که شمار افراد بینماز در میان مبتلایان به افسردگی بیشتر است و درصد بیشتری از مبتلایان، هرگز نماز نمیخواندند.
ی - آقایان ابراهیمی و نصیری 1375 - ه . ش - در پژوهشی با عنوان بررسی رابطه میان عملکرد دین و افسردگی، نشان دادند که نگرشهای مذهبی و برپاداری نماز هر کدام به گونهای در حفظ تعادل روانی و استمرار امیدواری انسانها تأثیرگذارند.
ک - صالحی 1379 - ه . ش - در یک بررسی توصیفی تحلیلی که با هدف تعیین نقش نماز در کاهش اختلالهای روانی بر روی دانشجویان علوم پزشکی هرمزگان انجام داد، به این نتیجه رسید که میزان افسردگی و نگرانی در افرادی که همواره نماز میخوانند، کمتر از افرادی است که هرگز نماز را به جا نمیآورند.
ل - همچنین آقای روحی عزیزی 1380 - ه . ش - در پژوهشی با عنوان تأثیر نماز بر سلامت جسمی روانی، که بر روی 45 دانشجوی دختر و پسر انجام داد، دریافت که بیش از %90 نمازگزاران پس از انجام این فریضه الهی به حالت آرامش میرسند.
م - سیف 1380 - ه . ش - در پژوهشی که روی 180 نفر انجام داد، به این نتیجه رسید که افراد پایبند به عبادت، همواره نصف افراد غیر پایبند به عبادت، به افسردگی دچار شدهاند.
