بخشی از مقاله
چکیده
تاریخ به عنوان بخشی از همیت انسان ها حاوی مفاهیم و تجربیات نیک و بد بسیاری است و از این رو نظام آموزشی در هر جامعه ای نیازمند توجه ویژه به این مقوله از معرفت است تا تاریخ را در مقام هویت با جایگاه یک دانش تجربه محور و آموزگار خوب به جامعه خود معرفی کند. با توجه به اهمیت دوران کودکی تا جوانی در آموزش و تربیت نسل های جامعه در این میان آموزش و پرورش نقش تعیین کننده ای را در بازتعریف منطقی از تاریخ دارد. دوران متوسطه به عنوان دوره شکلگیری شخصیت اجتماعی و تثبیت نظام فکری و ذهنی دانش آموزان در نظام آموزش جایگاه خاصی دارد.
رشته تاریخ به دلیل نقش تعیینن کننده در هویت سازی برای دانش آموزان در نظام آموزش دره متوسطه باید با دقت بیشتری مورد توجه قرار گیرد. اتکای نظام آموزش بر مفاهیم سنتی با توجه به نیازهای نوین اقشار محصل لزوم تغییر در سرفصل مرتبط با این درس را ضرورت بخشیده است.
این پژوهش با بررسی برخی خالء ها و آسیب شناسی نگاه سنتی و سرفصل های قبلی به دنبال تشریح مفاهیم کالن آموزشی در رشته تاریخ و تبیین ضرورت ها و اهداف ورود آن ها به سرفصل های آموزش علل توجه به این موراد از مفاهیم در نظام آموزشی است.
مقدمه
تاریخ به عنوان یکی از مهمترین مقوالت معرفت شناسی نقش تعیین کننده ای در شناخت انسان از خویشتن خویش دارد و از این رو، انسان این خویشتن شناسی را در سنین شکل گیری شخصیت خود و آگاهی از ماهیت رفتارهای اطرافیان چه افراد و چه نهادهای کنونی و تاریخی فرا می گیرد. از آنجایی که تاریخ رویکردهای متعدد توصیفی و تحلیلی را در بر می گیرد و نیاز جوانان امروز به مقوالت مختلف با رویکرد مساله شناسی و حل مساله با پرسش های متعدد در حال افزایش است.
نگاه متون اموزشی به نیازهای امروزین جوانان در جوامع مختلف مد نظر قرار گرفته است و در این زمینه متولیان امر اموزش نگاه های نوین و مبتنی بر روش ها و ابزارهای جدید را مد نظر قرار داده اند. هر چند در جهان اسالم امر آموزش و مقوالت مختلف از صدر اسالم مد نظر بوده است، اما این مقوله طی قرون اخیر چندان مورد توجه متولیان در نهادهای آموزشی و حکومتگران قرار نگرفته است. طی سده های 18 و 26 میالدی همزمان با ورود مفاهیم نوین از غرب امر آموزش به سبک اروپایی با وجود برخی از مخالفت ها و با وجود برخی تغییرات ایجاد شده در جهت ارتقاء سطح کیفیت آموزش بر اساس مبانی فکری و معنوی اسالمی ایرانی اما مورد توجه قرار گرفته است.
در این میان از ابتدای دوران ورود ایران به شناخت مبانی جدید آموزش این امر مورد توجه متولیان بوده است و برخی سرفصل های مورد نیاز جوانانان با توجه به گفتمان های رایج مد نظر بوده است اما این مهم با تغییرات اجتماعی و تحوالت عصر جدید نیاز به تغییر و تحول در سرفصل ها را نمایان کرده است. از این رو، نگاه به این مقوله یعنی لزوم تغییر در نوع و مفاهیم سرفصل های درس تاریخ با توجه به این تغییرات توجه به سرفصل های جدید را ضروری می سازد. در ادامه ضمن بررسی آسیب شناسی امر آموزش تاریخ به بررسی سرفصل های پیشنهادی این حوزه می پردازیم.
آسیب شناسی سرفصل های قبلی نظام آموزش
قرن ها است که انسان ها برای آموزش و پرورش خود و فرزندانش در تکاپوست و تمام تالش خود را بکار می گیرد تا بلکه بتواند با آموزش و پرورش به هدف هایی چون مقابله با جهل و نادانی ، ترویج فرهنگ، حفظ حاکمیت و برانگیختن حس وطن دوستی و غیره دست یابد. در قرون گذشته رشد آموزش و پرورش بسیار کند بوده و برون داد آن قادر به ایجاد تحوالت چشمگیر در دنیای آن زمان نبود.هر چند طی این دوره طوالنی آموزش و پرورش ابزاری برای تحقق اهداف و آرمان های هویت بخش در مقوالت سیاسی ، اقتصادی ، نظامی و فرهنگی بوده است.
اسالم یکی از ادیانی است که به آموزش و پرورش مقام و ارزش واالیی داد و معلم را بسیار مقدس شمرد . اهمیت علم آموزی در اسالم باعث شد که در قرون اولیه تولد اسالم تمدن اسالمی رشد چشمگیری داشت و ظهور این تمدن چشم جهانیان را خیره کرد.
حرکت کند و ضعف حاکمیت خلفای دنیا گرا زمینه عدم تحقق اهداف و آرمان های حکومت اسالمی را تا سده 18م. فراهم کرد. از قرن نوزدهم به دلیل بروز برخی تحوالت نوین در جهان اسالم و غرب، سرعت رشد به حدی باال رفت که نوآوری ها ، اختراعات و ابتکارات ناشی از آموزش و پرورش دنیا را حیرت زده کرد. پس از آن در قرن بیستم بشر با سرعت زیادی جهان را متحول و دستخوش تعییرات و دگرگونی های ژرفی در زمینه های علمی نمود و آموزش و پرورش به بلوغ رسید.
یکی از مهمترین اهداف آموزش و پرورش این بوده است تا با بهره گیری از ابزارهای نوین زمینه آگاهی عمومی را حد اقل در زمینه علوم انسانی برای ایجاد هویت های علمی، و فرهنگی ملی فراهم کند. در این زمینه رشته تاریخ به عنوان یکی از موالت مهم در هویت بخشی به جامعه جایگاه تعیین کننده ای در مفاهیم جدید آموزش و پرورش داشته است.
این در حالی است که نگاه به تاریخ به عنوان یک مقوله مرتبط با گذشته و رویکرد توصیف گنه به مسائل تاریخی زمینه رشد و تبلور استعدادهای این رشته و توجه جوانان به اهمیت این رشته را کمرنگ کرده است. سرعت رشد علمی و فکری به حدی رسیده که مانند چرخش زمین قابل مشاهده نیست . با ورود به قرن بیست و یکم دنیا در حال تحولی بزرگتر از قرون گذشته است و انتظار می رود رشد علمی و آموزشی دیگر غیر قابل تصور باشد. از این رو الزم است که در تدوین سرفصل های درس تاریخ در مدارس توجه ویزه ای صورت گیرد.
اهمیت دوره متوسطه بدان سبب است که نتایج تعلیم و تربیت دو مقطع ابتدایی و راهنمایی در این مرحله باید میوه بدهد بدین سبب وطیفه سنگین این مرحله و اهمیت آن برکسی پوشیده نیست . ناکافی بودن دانش تربیتی دبیران ، پایین بودن مهارتهای بهره برداری از ابزارهای جدید آموزشی در دبیران - موبایل، کامپیوتر، اینترنت و ... - ، مجهز نبودن مراکز آموزشی و کهنه بودن الگوهای تدریس در مدارس متوسطه ، همه و همه دست به دست هم داده اند تا اهمیت این دوره نمایان گردد.
در دوره متوسطه دانش آموزان در انتهای دوران شکل گیری شخصیت نوجوانی هستند کم کم به درجه ای از پختگی و فهم محیط پیرامونی می رسند. اهمیت این دوره بدان سبب است که کارشناسان این مقطع مشکالت یك مقطع پایین تر را ندارند و آن دغدغه های دوره راهنمایی نه برای دانش آموز و نه برای معلم نیست. اما فرایند گره خوردن مقطع راهنمایی با مقطع دبیرستان یك فرایند جدایی ناپذیر است که ضرورت مجتمع سازی مدارس را بیشتر به ذهن می آورد.
در این زمینه توجه به مقوالت شناخت دهی و آگاهی دهی به دانشآموزان نسبت به محیط پیرامونی اهمیت دارد. دوره راهنمایی خروج از دوران کودکی و ورود به دوره نوجوانی که شامل سنین 11 تا 19 سالگی می شود. که دارای ویژگی هایی است که در زمینه آگاهی از محیط پیرامون اهمیت دارد:
-1 ویژگی های شخصیتی و نیازهای جسمی نوجوانان،
-2 ویژگی های متولیان تعلیم و تربیت در این دوره،
-3 مسائل تحصیلی دوره نوجوانی و جوانی،
-4 اهمیت و ضرورت مجتمع های آموزشی و بایدها و نبایدهای آن،
-5 اهمیت مقطع متوسطه و ویژگی های آن
بر این اساس در زمینه تاریخ اسالم و ایران و به خصوص دوران معاصر بر متولیان تعلیم و تربیت جامعه است تا ضمن تهیه و تدارك آموزش درخور این سن و سال از طرق مختلف و ممکنه به اموزش و تربیت نوجوانان و جوانان بپردازند . گرچه پرداختن به امور تربیتی در زمینه آموزش علوم انسانی در مواردی امور بسیار پرهزینه و اضافی تلقی می شود، اما نتایج این هزینه ها برای جامعه بسیار پر منفعت است که درك آن کمی سخت می باشد ؛ زیرا تربیت اجتماعی و آگاهی دادن به فرد با هدف هویت بخشی به او یك عمل طوالنی مدت بوده و یك انسان اگر صحیح تربیت شود آثار آن در جامعه ای که در آن بسر می برد در درازمدت بروز خواهد کرد. در این زمینه شناخت هویت و پرداختن به مقوله هویت سازی با تکیه بر موضوع آموزش تاریخ و فرهنگ به دانش آموزان به عنوان یکی از مهمترین مقوالت مرتبط با تحوالت محیط اجتماعی دانش آموزان اهمیت دارد.
تغییرات ایجاد شده در زمینه سرفصل های آموزش درس تاریخ
در بررسی ضرورت های ایجاد تغییرات در نظام آموزش تاریخ در درجه اول به نیازهای کنونی جامعه اعم از مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با تکیه بر لزوم توجه به استعدادهای درونی نظام اسامی و ایران تکیه شده است از این رو در این زمینه مسائل مختلف مورد بررسی قرار گرفت و مهمترین مقوالت که الزم به تغییر در فصل های کنونی بود بررسی و خالء های موجود شناسایی و مواردی که در اولیوت بیتشری قرار داشت در سرفصل ها گنجانده شد. با این وصف موضوعات مرتبط با نقش حاکمیت و اهمیت رهبری در جریان تاریخ معاصر، بررسی تهدیدها و فرصت های موجود در تاریخ معاصر با نگاهی به دیدگاه رهبران دینی و سیاسی معاصر، مقوالت مرتبط با آسیب شناسی جنگ ها و اختالفات داخلی و لزوم اتکا به توان بومی و استعدادهای داخلی، و مقوالت دیگر بررسی شد که در ادامه به بررسی هر یک از این مقوالت پرداخته می شود.
