بخشی از مقاله
بررسی روشهای تدریس دبیران دروس دین و زندگی(1) مطالعات اجتماعی و علوم زیستی و بهداشت پایه اول دوره متوسطه استان اصفهان در سال تحصیلی 84-83
مقدمه:
نظام های آموزشی و فعالیت های حاکم بر آن، با توجه به پیشرفت جوامع همواره دستخوش تغییر و تحول است و تحول آموزشی خود معلول تحول اجتماعی و تحول علوم و تکنولوژی است. با پیشرفت علوم و فنون و پیچیده شدن جوامع، نیازهای فردی و اجتماعی نیز پیچیده و متنوع می شوند و ارضای آنها احتیاج به علوم و فنون پیچیده دارد.کسب علوم و فنون جدید در سایه روش
های آموزش پیشرفته امکان پذیر است. به این جهت وظیفه و مسئولیت معلم امروز نسبت به گذشته سنگین تر و پیچیده تر شده است.دیگر نمی توان با روشهای سنتی جامعه و افراد آن را به سوی یک تحول پیچیده و پیشرفته سوق داد.(شعبانی،1382 ص1)امروزه فراگیران برای ورود به عصر دانایی و روبرو شدن با تحولات شگفت انگیز قرن بیست ویکم باید به طور فزاینده ای مهارت های تفکر انتقادی و خلاق را برای تصمیم گیری های مناسب و حل مسائل پیچیده ی جامعه فرا گیرند. دانش آموزان باید به مهارت های پژوهش و حل مسئله مجهز شوند و روحیه جست و جو گری را در خود تقویت کنند.
برای تربیت چنین شهروندانی که بتوانند به مسائل جهانی بیاندشند، به ارزشهای والای انسانی معتقد باشند، افراد حافظ قانون، مهربان، درستکار، دارای یک درک سیاسی، اجتماعی و اقتصادی عمیق باشند و بتوانند با تفکر منطقی و نقاد خود، سرنوشت جامعه جهانی را بررسی و ارزیابی کنند، آموزش مهارت های تفکر و یادگیری از طریق روش های یاد دهی- یادگیری فرآیند محور (فعال) ضروری به نظر می رسد و لازم است برای آن برنامه ریزی شود. راه اساسی برای تحقق این
مهم، تغییر بنیادی در روشهای آموزش و یادگیری مدارس است. لذا روشهای تدریسی که بتوانند فعالی
ت دانش آموزان را تقویت کنند و یادگیری را به یک جریان دو سویه وفعال تبدیل کنند،از اهمیت ویژه ای برخوردار است.(کیوان فر،1382)
اگر فراگیران بتوانند در حین آموزش و پرورش، استعدادهایشان را شکوفا سازند و پیوسته احساس موفقیت کنند، و در مدرسه فرصت بررسی مسایل شخصی و اجتماعی شان را داشته باشند، به راحتی می توانند ارزش های اعتقادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه خود را کسب کنند و لذا از احساس بی کفایتی و بیگانگی اجتماعی در امان باشند. معلم اگر با اصول و مبانی و هدف های آموزش و پرورش، ویژگی های فراگیران و نیاز آنان، روش ها و فنون تدریس و سایر مهارت های آموزشی آشنایی نداشته باشد، هرگز قادر نخواهد بود زمینه شکوفایی استعداد شاگردانش را فراهم کند و آنان را برای زندگی در جامعه متحول امروزی آماده نماید. (شعبانی، 1382 ص 3)
دوره متوسطه از دوره های مهم، حساس و موثر در زندگی فردی و اجتماعی آدمی است. دوره ای است که به سبب وضعیت زیستی، اجتماعی و روانی دانش آموزان آن با سایر دوره های ت
حصیلی مشترکات و ممیزاتی دادر و دارای طیف وسیعی است که دوران نوجوانی را دربرمی اختصاصی نوجوان و جوان بروز می کند، قدرت یادگیری آنان به حد اعلای خود می رسد، کنجکاوی آنان جهت معینی می یابد و مسائل جدید زندگی نظیر انتخا رشته، انتخاب حرفه و شغل، اداره خانواده و گرایش به مرام و مسلک ذهن آنان را به خود مشغول می دارد و به مرحله ادر
اک ارزش های اجتماعی، اقتصادی و معنوی می رسند. از این رو این دوره در نظام های تعلیم و تربیت کشورهای مختلف جهان اهمیت زیادی دارد. (صافی، 1379، ص 90)
اهم ویژگی های دانش آموزان دوره متوسطه (14 تا 17 ساله) عبارت است از: بروز بخش اعظمی از استعدادهای اختصاصی به دنبال استعدادهای عمومی – رشد سریع قوای جسمانی و نیرومندی کم سابقه – رشد کامل هوش و رسیدن قدرت یادگیری به حد اعلای خود – فزون گرفتن الگوپذیری و همانند سازی – جهت دار شدن کنجکاوی نوجوان – دست یافتن به قواعد اجتماعی پایدار و احساس محدودیت نسبت به برخی از قواعد اجتماعی و خانواده – گرایش به امور سیاسی و مرام و مسلک – افزایش روحیه ارزش گذاری به امور فرهنگی، هنری و علمی – ورود به مرحله تفکر انتزاعی و گسترده شده توانایی های فکری و ذهنی – شک و تردید در باورها و اعتقادات برای دوباره سازی آن ها (شکوهی، 1370، ص 178 تا 179)
روش های تدریس مختلفی وجود دارد که هر کدام برای شرایط و درس خاصی مناسب تر است، لذا معلم باید با توجه به هدف های آموزشی، موضوع درس، ویژگی های دانش آموزان و غیره بهترین روش را انتخاب نماید. آگاهی و تسلط معلمان در مورد روش های تدریس و نحوه و شرایط استفاده از آن تاثیر زیادی در موفقیت حرفه ای آنان دارد. از تدریس تعریف های متعددی ارائه شده است. نظریه های ارائه شده در مورد تدریس، به نوعی با یکدیگر تفاوت دارند ولی با وجود این، م
ی توان نظریه های مختلف را در قالب و چارچوب بزرگتری تحت عنوان یک نظری
ه جامع تدریس ارائه کرد.
علاوه بر اهداف، رویکرد و محتوای کتب درسی نیز در انتخاب و به کارگیری رو
ش تدریس مناسب مؤثر است. کتاب جدیدالتألیف دین و زندگی (1) که به مدت سه سال اجرای آزمایشی شده و از سال تحصیلی 82-81 به صورت سراسری اجرا گردیده، شامل 18 درس در 152 صفحه می باشد. هدف آن این است که با ایجاد بینش در دانش آموزان، در قلب آن ها حب و شوق بوجود آورده و در عمل آنان را به حرکت در مسیر زندگی دینی رهنمون گردد. از
ویژگی های این کتاب، ادغام درس قرآن در کتاب دینی و تنظیم آیات قرآنی متناسب با اهداف دروس، ایجاد زمینه برای استفاده از روش های فعال تدریس، مشارکت دانش آموزان د
ر یادگیری و تمرین های متنوع با استفاده از صفحات و طرح های رنگی می باشد. کتاب علوم زیستی و بهداشت سال اول دبیرستان که توسط گروه زیست شناسی دفتر برنامه ریزی و تألیف کتاب های درسی تألیف شده است مشتمل بر 8 فصل شامل: - نگرش علمی و علوم زیستی – ساختار سلولی – ساختار شیمیایی – تولید کنندگی – تغدیه – تولیدمثل و وراثت –
بوم شناسی – میکروب ها، بیماری و سلامتی می باشد. در مقدمه کتاب هدف اصلی کتاب را آشنایی با علوم زیستی و توجه به زمینه های اصلی کاربردی آن بیان نموده است. از ویژگی های این کتاب آن است که در متن درس ها فعالیت هایی پیش بینی شده است که دانش آموزان با همیاری یکدیگر و راهنمایی دبیر آن ها را در کلاس انجام می دهند. کتاب مطالعات اجتماعی سال اول دبیرستان دارای 30 درس و 5 فصل می باشد هدف کلی این کتاب آموزش و تربیت دانش آموز به عنوان یک شهروند خوب برای جامعه و تقویت ارزش های مطلوب در دانش آموزان است.
با عنایت به این ویژگی ها و شرایط، لازم است دبیران شاغل در دوره متوسطه با آگاهی و تسلط کافی بر روش های تدریس و استفاده مناسب و بجا از آنها زمینه تحقق هرچه بیشتر اهداف آموزش و پرورش در این دوره حساس را فراهم آورند.
بیان مسئله:
شیوه های متنوعی در تدریس وجود دارد که هر کدام برای شرایط و درس خاصی مناسب تر است، لذا معلم باید با توجه به هدف های آموزشی، موضوع درس، ویژگی های دانش آموزان، امکانات موجود، جو حاکم بر کلاس، تعداد فراگیران، زمان در اختیار کلاس و دهها
مسئله دیگر، مناسب ترین شیوه تدریس را انتخاب کند. (سیف، 1380 ص 404)
پژوهش های متعددی نشان می دهد معلم و شیوه ارائه مطالب به وسیله وی عامل مهمی در رشد علمی، اخلاقی و اجتماعی دانش آموزان محسوب می شود (سیف، 1371). آگاهی و تسلط معلمان در مورد روش های تدریس و نحوه و شرایط استفاده از آن تأثیر زیادی در موفقیت معلمان در مورد روش های تدریس و نحوه و شرایط استفاده از آن تأثیر زیادی در موف و غیره منطبق نباشد و یا معلم مهارت های لازم برای استفاده از آن روش ها به دست نیاورده باشد یا زمینه اجرای آن روش ها در کلاس فراهم نباشد، در این گونه موارد معلم با شکست مواجه می شود و کیفیت تدریس او مناسب نخواهد بود. وظیفه معلم این است که با شناخت دانش آموزان و آگاهی از چگونگی کاربرد شیوه های مختلف تدریس، مدل مناسبی برای تدریس انتخاب کند. (نصر اصفهانی، 1371)
از تدریس همانند یادگیری تعریف های متعددی ارائه شده است. از بررسی مجموعه تعاریف ارائه شده در این زمینه می توان نتیجه گرفت که تدریس یک فعالیت است، اما نه هر نوع فعالیتی بلکه فعالیتی که آگاهانه و براساس هدف خارجی انجام گیرد، فعالیتی که بر پایه وضع شناختی دانش آموزان انجام می پذیرد و موجب تغییر آنان می شود، اگرچه هنوز هستند کسانی که بر اساس الگوها و روش های سنتی، تدریس را تنها به تلاش و فعالیت معلم در کلاس اطلاق می کنند. در هر صورت، اگر یادگیری را (تغییر در فرآیند تدریس بر اثر تجربه) بدانیم، بدون شک فعالیتی که موقعیت را برای تغییر فراهم کند یا ایجاد موقعیتی که تجربه را آسان تر کن
د و تغییر لازم را در شاگرد سبب شود، تدریس نام دارد. در نتیجه عمل تدریس یک سلسله فعالیت های مرتب، منظم، هدفدار و از پیش طراحی شده است؛ فعالیتی که
هدفش ایجاد شرایط مطلوب یادگیری است، فعالیت که به صورت تعامل و رفتار متقابل بین معلم و فراگیر جریان دارد؛ یعنی ویژگی ها و رفتار معلم در فعالیت ها و اعمال شاگردان تأثیر می گذارد و بالعکس از ویژگی ها و رفتارهای آن ها متأثر می شود. (شعبانی 1382، ص 103)
در طول بیست سال اخیر، در زمینه تدریس نظریه های قابل توجهی طرح و ارائه شده است که تعداد زیادی از آن ها به تازگی توسط گانیه و دیک (1984) مورد بررسی و تجدیدنظر قرار گرفته اند. با توجه به تمامی این نظریه ها می توان گفت که تاکنون نظریه پردازان موفق به ارائه یک نظریه تدریس هماهنگ و واحد نشده اند. در رابطه با روش های تدریس از سوی صاحبنظران این حوزه طبقه بندی های مختلفی ارائه شده است، جویس و ویل روش های مختلف تدریس را در چهار گروه الگوهای اجتماعی – اطلاعات پردازی – انفرادی و رفتاری تقسیم بندی نموده اند. در گروه (اجتماعی) راهبردهای تدریس یاران در یادگیری، تفحص گروهی، ایفای نقش و کاوش گری به شیوه محاکم قضایی قرار می گیرد. در گروه (اطلاعات پردازی) که بر راه های تقویت کشش درونی انسان برای درک جهان از طریق گردآوری و سازمان دهی اطلاعات اولیه، کشف مسائل و ارائه راه حل های آن ها تأکید دارند و روش های تدریس استقرایی، دریافت مف
هوم، یادیارها، پیش سازمان دهنده، کاوشگری علمی و
بدیعه پردازی قرار می گیرد. این دسته از راهبردهای تدریس برای بررسی و شاخت خود و جامعه و برای حصول به هدف های فردی و اجتماعی آموزش و پرورش مفید و مؤثر
توسط فرد و رسیدن به حد بالاتری از رشد فعلی افراد و جستجوی زندگی خلاق تر می باشد، راهبردهای تدریس (غیرمستقیم) و (افزایش عزت نفس) قرار می گیرد که توسط
کارل راجرز و آبراهام مازلو به وجود آمده و به همت بروس جویس گسترش یا
فته اند. در گروه (سیستم های رفتاری) که نظریه اجتماعی یادگیری (یا تغییر رفتار) مبنای آن ها می باشد انسان ها را به عنوان سیستم های
مقابله ی پیام با رفتاری خوداصلاحگرانه و تغییردهنده رفتار ناشی از اطلا
عات دریافت شده درباره نحوه انجام موفقیت آمیز وظایف است. فنون رفتاری برای دامنه وسیعی از هدف های آموزش مستقیم، شبیه سازی و یادگیری اجتماعی در این گروه قرار می گیرند (جویس و همکاران، 2000)
میرلوحی (1380) روش های تدریس را در سه گروه روش های مستقیم، نیمه مستقیم و غیرمستقیم تقسیم بندی می نماید. به نظر ایشان روش های تدریس مستقیم به روش هایی گفته می شود که در آن معلم خود به تنهایی موضوع درسی را ارائه می کند. روش های سخنرانی، نشان دادن (نمایشی) و روش انجام دادن در این گروه قرار می گیرند. روش های تدریس نیمه مستقیم مبتنی بر کار مشترک میان معلم و فراگیر بوده و یادگیری
دانش آموز تحت هدایت و رهبری ضمنی و نیمه مستقیم معلم قرار دارد. از روش های تدریس نیمه مستقیم می توان به روش پرسش و پاسخ، روش گفتگو (بحث گروهی) و روش جهت دهی اشاره نمود. و بالاخره گروه سوم روش های تدریس غیرمستقیم هستند که در این روش ها دانش آموزان بدون راهنمایی و هدایت مستقیم معلم به یادگیری می پردازند. روش تدریس مستقیم به صورت های مختلفی از جمله از طریق کار اختیاری، کار الزامی؛ کار در جمع کلاس و یا از ط
ریق کار در گروه های مجزا انجام می پذیرد.
همچنین روش های تدریس را می توان به روش های فعال و غیرفعال تقسیم بندی نمود. در روش های فعال تدریس ذهن انسان فعال در نظر گرفته می شود بدین معنا که هر مفهومی
که با نظام مفاهیم ذهن تناسب داشته باشد، جذب ذهن می شود و اگر متناسب نباشد جذب نمی گردد. همچنین، کسب مفهوم نیز در یک فرآیند فعال حاصل می گردد. در یادگیری فعال معلم شرایط را مساعد می کند و فراگیر با مشارکت خود یاد می گیرد. معلم راهنما و هادی جریان تدریس است. ولی در روش های غیرفعال معلم مخزن و منبع دانش فرض می شود و فراگیران ظروف خالی محسوب می گردند که معلم وظیفه دارد مطالب را به طور یک طرفه به آنان انتقال دهد. به عبارت دیگر روش های فعال تدریس حالت دوسویه و تعاملی دارند ولی روش های غیرفعال یکسویه و منفعل هستند. (فضلی خانی، 1378)
عده ای از صاحب نظران (صفوی، 1373) روش های تدریس را به دو گروه روش های سنتی و
روش های نوین تدریس تقسیم بندی نموده اند. روش های تدریسی که در گذشته های دور به کار می رفته اند را به عنوان روش های سنتی و روش هایی که متکی بریافته های روان شناسی و علوم تربیتی جدید می باشند را
روش های نوین تدریس می نامند. دو روش سقراطی و روش مکتبی از مشهورترین روش های سنتی می باشد. از روش های نوین تدریس می توان به روش های تدریس اکتشافی، حل مسئله، مباحثه ای، نمایشی، انفرادی، پروژه، آزمایش، ایفای نقش و غیره اشاره نمود. (فضلی خانی، 1378)
عده ای از صاحب نظران (صفوی، 1373) روش های تدریس را به دو گروه روش های سنتی و روش های نوین تدریس تقسیم بندی نموده اند. روش های تدریسی که در گذشته های د
ور به کار می رفته اند را به عنوان روش های سنتی و روش هایی که متکی بر یافته های روان شناسی و علوم تربیتی جدید می باشند را
روش های نوین تدریس می نامند. دو روش سقراطی و روش مکتبی از مشهورترین روش های سنتی می باشد. از روش های نوین تدریس می توان به روش های تدریس اکتشافی، حل مسئله، مباحثه ای، نمایشی، انفرادی، پروژه، آزمایش، ایفای نقش و غیره اشاره نمود. (فضلی خانی، 1378)
با توجه به مباحث فوق، در این تحقیق در پی آن بوده ایم که با بررسی و تجزیه و تحلیل شیوه های تدریس دبیران در دروس دین و زندگی (1)، مطالعات اجتماعی و علوم زیستی و بهداشت پایه اول دوره متوسطه استان اصفهان، روش های مورد استفاده دبیران مشخص و ارائه نماییم.
ضرورت و اهمیت پژوهش
از آنجا که نقش اصلی و اساسی در فرآیند یاددهی – یادگیری بر عهده معلم می باشد، آگاهی و شناخت معلمان از روش های مختلف تدریس و نحوه کاربرد آن ها یک ضرورت محسوب می شود. شناخت معلم از
روش های مختلف تدریس و نحوه کاربرد آن ها یک ضرورت محسوب می شود. شناخت معلم از روش های تدریس و نحوه استفاده و کاربرد آن ها می تواند:
1) موفقیت او در تدریس تضمین نماید.
2) تحقق اهداف آموزشی و پرورشی را ممکن سازد.
3) با ارتقا کیفیت تدریس معلمان، کیفیت آموزشی بهبود یابد.
4) آشنایی معلمان با روش های مختلف تدریس آنان را در انتخاب روش تدریس،
متاسب با اهداف، رویکردها و محتوای دروس مختلف کمک نماید.
لذا ضروری است تا نحوه استفاده معلمان از روش های تدریس دروس موردنظر مورد بررسی و ارزیابی دقیق قرار گیرد.
یافته های این پژوهش می تواند جهت ارتقاء سطح کیفی آموزش مورد استفاده بخش های زیر قرار گیرد:
الف – برنامه ریزان، کارشناسان و مؤلفان کتب درسی مربوطه (دفتر برنامه ریزی و تألیف کتب درسی)
ب – معاونت آموزش و پرورش نظری و مهارتی استان
ج – کارشناسان آموزش ضمن خدمت معلمان (گروه ارتقاع علمی و منابع انسانی)
د – کارشناسان آموزش متوسطه نظری سازمان
ه – گروه های آموزشی استان و مناطق آموزشی
و – دبیران محترم دروس بینش اسلامی، علوم اجتماعی و زیست شناسی
اهداف پژوهش
1- تعیین روش های تدریس دبیران درس دین و زندگی (1) پایه اول دوره متوسطه استان اصفهان
2- تعیین روش های تدریس دبیران درس مطالعات اجتماعی پایه اول دوره متوسطه استان اصفهان
3- تعیین روش های تدریس دبیران درس علوم زیستی و بهداشت پایه اول دوره متوسطه استان اصفهان
4- طبقه بندی روش های تدریس مورد استفاده دبیران درس دین و زندگی (1) پ
ایه اول دوره متوسطه استان اصفهان
5- بررسی تفاوت بین روش های تدریس دبیران درس دین و زندگی (1) پایه اول دوره متوسطه استان اصفهان با توجه به متغیرهای جنسیت، مدرک تحصیلی، سابقه تدریس و گذراندن دوره ی ضمن خدمت درس مربوطه
6- طبقه بندی روش های تدریس مورد استفاده دبیران درس مطالعات اجتماعی پایه اول دوره متوسطه استان اصفهان
7- بررسی تفاوت بین روش های تدریس دبیران درس مطالعات اجتماعی پایه اول دوره متوسطه استان اصفهان با توجه به متغیرهای جنسیت، مدرک تحصیلی، سابقه تدریس و گذراندن دوره ی ضمن خدمت درس مربوطه
8- طبقه بندی روش های تدریس مورد استفاده دبیران درس علوم زیستی و بهداشت پایه اول دوره متوسطه استان اصفهان
9- بررسی تفاوت بین روش های تدریس دبیران درس علوم زیستی و بهداشت پایه اول دوره متوسطه استان اصفهان با توجه به متغیرهای جنسیت، مدرک تحصیلی، سابقه تدریس و گذراندن دوره ی ضمن خدمت درس مربوطه
سؤالات پژوهش:
1- روش های تدریس دبیران درس دین و زندگی (1) پایه اول دوره متوسطه چگ
ونه است؟
2- روش های تدریس دبیران درس مطالعات اجتماعی پایه اول دوره متوسطه چگونه است؟
3- روش های تدریس دبیران درس علوم زیستی و بهداشت پایه اول دوره متو
سطه چگونه است؟
4- طبقه بندی روش های تدریس مورد استفاده دبیران درس دین و زندگی (1) پایه اول دوره متوسطه استان اصفهان چگونه است؟
5- آیا بین میزان به کارگیری انواع روش های تدریس دبیران درس دین و زندگی (1) پایه اول دوره متوسطه استان اصفهان با توجه به متغیرهای جنسیت، مدرک تحصیلی، سابقه تدریس و گذراندن دوره ی ضمن خدمت درس مربوطه تفاوت وجود دارد؟
6- طبقه بندی روش های تدریس مورد استفاده دبیران درس مطالعات اجتماعی پایه اول دوره متوسطه استان اصفهان چگونه است؟
7- آیا بین میزان به کارگیری انواع روش های تدریس دبیران درس مطالعات اجتماعی پایه اول دوره متوسطه استان اصفهان با توجه به متغیرهای جنسیت، مدرک تحصیلی، ساب
قه تدریس و گذراندن دوره ی ضمن خدمت درس مربوطه تفاوت وجود دارد؟
8- طبقه بندی روش های تدریس مورد استفاده دبیران درس علوم زیستی و بهداشت پایه اول دوره متوسطه استان اصفهان چگونه است؟
9- آیا بین میزان به کارگیری انواع روش های تدریس دبیران درس علوم زیستی و بهداشت پایه اول دوره متوسطه استان اصفهان با توجه به متغیرهای جنسیت، مدرک تحصی
لی، سابقه تدریس و گذراندن دروه ی ضمن خدمت درس مربوطه تفاوت وجود دارد؟
ابزار جمع آوری اطلاعات
در این پژوهش برای جمع آوری داده ها از فرم چک لیست مشاهده روش تدریس محقق ساخته استفاده شده است. برای تهیه این ابزار پس از مطالعه روش های مختلف تدریس عناصر و اجزاء روش های مختلف تدریس تدوین شده و پس از بررسی و اظهارنظر اساتید صاحب نظر و نظرات اصلاحی استاد ناظر، فرم نهایی چک لیست مشاهده روش تدریس شامل حدود 40 مورد از عناصر و اجزاء روش های مختلف تدریس تهیه گردیده و در دروس موردنظر از طریق حضور در کلاس درس دبیران مربوطه (5 جلسه برای هر دبیر) تکمیل و اطلاعات مورد نیاز جمع آوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
تعیین روایی و پایانی (اعتبار) چک لیست مشاهده تدریس
جهت بررسی روایی صوری و محتوایی ابزار جمع آوری داده ها (فرم چک لیست تدریس) فرم اولیه حاوی موارد و عناصر روش های تدری در اختیار تعدادی از اساتید و ص
احب نظران روش ها و الگوی تدریس قرار گرفته، پس از اعمال نظران آنان و انجام اصلاحات لازم و با نظر استاد ناظر فرم نهایی چک لیست تدریس، تدوین و مورد استفاده قرار گرفته است. برای بررسی و تعیین اعتبار ابزار اندازه گیری پس از اجرای مقدماتی از ر
وش (آلفای کرانباخ) استفاده شده و ضریب اعتبار آن (952/0) محاسبه گردیده است.
روش های تجزیه و تحلیل داده ها
داده های مورد نیاز شامل:
الف – تعیین روش های تدریس مورد استفاده دبیران دروس دین و زندگی (1)، مطالعات اجتماعی و علوم زیستی و بهداشت پایه اول دوره متوسطه استان اصفهان در سال تحصیلی 84-83 که از طریق چک لیست مشاهده تدریس دبیران شامل جنسیت، رشته و مدرک تحصیلی، سابقه تدریس و گذراندن دوره آموزش ضمن خدمت درس مربوطه می باشد.
شده است:
الف) در سطح آمار توصیفی از فراوانی، درصد فراوانی، فراوانی تراکمی، میانگین، واریانس و انحراف معیار استفاده شده است.
ب) در سطح آمار استنباطی از آزمون های مناسب، متناسب با مقیاس داده ها استفاده گردیده است.
سطوح اندازه گیری متغیرها در این پژوهش در سطح مقیاس اسمی (جنس
، مدرک، سابقه تدریس و غیره) و مقیاس فاصله ای که همان نمرات میزان استفاده دبیران از روش های تدریس است، به دست می آید.
داده های موردنیاز
الف – تعیین روش های تدریس مورد استفاده دبیران دروس دین و زندگی (1)، مطالعات اجتماعی و علوم زیستی و بهداشت پایه اول دوره متوسطه استان اصفهان در سال تحصیلی 84-83 که از طریق چک لیست مشاهده تدریس دبیران و با حضور در کلاس های درس جمع آوری می شود.
ب – خصوصیات دموگرافیک دبیران شامل جنسیت، رشته و مدرک تحصیلی، ساب
قه تدریس و گذراندن دوره آموزش ضمن خدمت درس مربوطه.
جامعه آماری: این پژوهش کلیه دبیران شاغل به تدریس در پایه اول دوره متوسط
ه استان اصفهان که در سال تحصیلی 84-83 به تدریس دروس دین و زندگی (1)، مطالعات اجتماعی و علوم زیستی و بهداشت اشتغال دارند را شامل می شوند، که تعداد آن ها 3268 نفر می باشد.
نمونه و روش نمونه گیری: برای انتخاب افراد گروه نمونه از روش نمونه گیری طبقه ای (مصوب کمیسیون تخصصی شورای تحقیقات) استفاده شده است. به این ترتیب که ابتدا مناطق چهل گانه استان با توجه به بعد مسافت از مرکز استان به 5 گروه تقسیم و سپس از هر گروه دو منطقه به صورت تصادفی انتخاب شدند (جمعأ ده منطقه آموزشی). سپس مدارس دخترانه و پسرانه ی موردنظر مشخص و دبیران مدارس فوق به عنوان نمونه ی پژوهش در نظر گرفته شده و د
ر تحقیق شرکت داده می شوند. حجم نمونه با در نظر گرفتن عوامل مربوطه و با نظر کمیسیون تخصصی شورای تحقیقات 60 نفر (300 تدریس) تعیین گردید که بین دبیران دین و زندگی (1)، علوم اجتماعی و علوم زیستی و بهداشت و بین 10 منطقه / ناحیه فوق تقسیم شده است. از این تعداد 50% را دبیران زن تشکیل می دهند.
روش پژوهش
با توجه به اهداف و سؤالهای این پژوهش که در صدد تعیین روش های تدریس مورد استفاده دبیران دروس دین و زندگی (1)، مطالعات اجتماعی و علوم زیستی و بهداشت پایه اول دوره متوسطه استان اصفهان در سال تحصیلی 84-83 است، از روش توصیفی استفاده می شود.
همچنین در این پژوهش رابطه ی میان استفاده از روش های تدریس با متغیرهایی مانند جنسیت، رشته و مدرک تحصیلی، سابقه تدریس و گذراندن دوره ضمن خدمت درس مربوطه مورد مطالعه قرار میگیرد.
نحوه و چگونگی اجرای پژوهش
پس از تصویب طرح و مطالعه بیشتر روش های تدریس با تهیه چک لیستی از طریق مشاهده روش تدریس دبیران موردنظر، به بررسی روش های تدریس مورد استفاد
ه دبیران پرداخته، آن ها را طبقه بندی نموده و به تجزیه و تحلیل داده ها پرداخته شده است. در تهیه چک لیست مشاهده روش تدریس دبیران از نظرات صاحب نظران و استاد ناظر استفاده شده و پس از اجرای مقدماتی و محاسبه ی پایایی و روایی و انجام اصلاحات لازم و رفع اشتباهات احتمالی، مورد استفاده قرار گرفته است. کلاس های درس هر کدام از دبیران موردنظر چند جلسه (5 جلسه) مورد مشاهده قرار گرفته است و چک لیست های مربوطه تکمیل و اطلاعات مورد نیاز جمع آوری شده، سؤالات پژوهش مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
برخی از نتایج و یافته های پژوهشان مرد و 30 نفر را دبیران زن تشکیل می دهد. همچنین 56 نفر (3/93 درصد) از دبیران دارای مدرک لیسانس و 4 نفر (7/6 درصد) از آنها دارای مدرک فوق لیسانس می باشند. همچنین از مجموع 60 دبیر شرکت کننده 20 نفر را دبیران دین و زندگی (1) (10 دبیر زن و 10 دبیر مرد)، 20 نفر را دبیران مطالعات اجتماعی (10 دبیر زن و 10 دبیر مرد) پایه اول دوره متوسطه استان اصفهان تشکیل می دهند. همچنین 24 نفر (40 درصد) از دبیران شرکت کننده در این پژوهش بین 1 تا 10 سال سابقه تدریس، و 29 نفر (3/48 درصد) از آنان بین 11 تا 20 سال و 4 نفر (7/6 درصد) آنان 21 سال و بالاتر سابقه تدریس دارند. بعلاوه 40 نفر (7/66 درصد) از آن ها دوره آموزش ضمن خدمت درس مربوطه را گذرانده، و 17نفر (3/28 درصد) از آنان دوره مربوطه را نگذرانده اند.
- بر اساس میانگین وزنی (5-1) سؤالات چک لیست مشاهده تدریس، دبیران موردنظر بیشترین استفاده را به ترتیب از موارد، (تسلط بر محتوای آموزش مورد تدریس – قدرت بیان و ارائه صحیح مطالب درسی – پاسخ به سؤالات و اشکالات فراگیران به صورت مؤثر – راهنمایی دانش آموزان توسط دبیران مربوطه – برقراری ارتباط عاطفی با فراگیران در مراحل تدریس – انجام ارزشیابی تشخیصی از فراگیران قبل از شروع درس جدید – توجه به دانش آموزان ب
ه عنوان محور اصلی فعالیت های آموزشی) در تدریس خود داشته اند.
- همچنین دبیران موردنظر کمترین استفاده را به ترتیب از موارد، (گروه بندی فراگیران در جریان تدریس – استفاده از وسایل آموزشی و کمک آموزشی – تشویق اظهارنظرهای غیرمعمول و
راه حل های متفاوت دانش آموزان برا ی حل یک مسئله – تشویق فراگیران به مطالعات و فعالیت های جانبی – تعیین تکالیف متنوع و کاربردی برای دانش آموزان – ایجاد
انگیزه مطالعه و تحقیق در فراگیران – تشویق کاوش های کنجکاوانه فراگیران) در تدریس خود داشته اند.
- نتایج آزمون t در رابطه با چگونگی روش های تدریس دبیران درس دین و زندگی (1)، مطالعات اجتماعی، علوم زیستی و بهداشت پایه اول دوره متوسطه، نشانگر آن است که دبیران مطالعات اجتماعی نسبت به دبیران دین و زندگی (1) و دبیران علوم زیستی و بهداشت از روش های همیاری (روش حل مسئله) بیشتر استفاده می کند. در حالی که دبیران دین و زندگی (1) بیشتر از روش سخنرانی، پرسش و پاسخ و بحث گروهی استفاده نموده اند.
- نتایج آزمون فریدمن در رابطه با (طبقه بندی روش های تدریس مورد استفاده دبیران دروس دین و زندگی (1)، مطالعات اجتماعی و علوم زیستی و بهداشت پای ا
ول دوره متوسطه استان اصفهان) بیانگر آن است که دبیران مطالعات اجتماعی، رتبه اول را کسب نموده و دبیران علوم زیستی و بهداشت در رتبه دوم و دبیران دین و زندگی (1) در رتبه سوم قرار می گیرند. به عبارت دیگر دبیران دین و زندگی (1) نسبت به دیگر دبیران از روش های غیرفعال بیشتر استفاده کرده اند.
- نتایج حاصل از آزمونT در رابطه با سؤالات پژوهشی پنجم، هفتم و نهم (آیا بین میزان بکارگیری انواع روش های تدریس دبیران درس دین و زندگی (1)، مطالعات اجتماعی
و علوم زیستی و بهداشت پایه اول دوره متوسطه استا
ن اصفهان با توجه به متغیرهای جنسیت، سابقه تدریس و گذراندن دوره آموزش ضمن خدمت دروس مربوطه تفاوت وجود دارد؟) نشان می دهد ه بین دبیران زن و مرد دروس دین و زندگی (1) و علوم زیستی و بهداشت در استفاده از روش های فعال تدریس تفاوت معناداری وجود دارد. ولی بین دبیران زن و مرد درس مطالعات اجتماعی در این زمینه تفاوت معناداری وجود ندارد. به طوری که دبیران زن از روش های فعال تدریس استفاده می نمایند. اما دبیران درس علوم اجتماعی (اعم از دبیران زن و مرد) از روش های فعال و مشارکتی تدریس استفاده می کنند. همچنین نتایج آزمون F بیانگر آن است که دبیران دین و زندگی (1) و علوم زیستی و بهداشت با سابقه تدریس بین 1 تا 20 سال بیش از دبیران با سابقه 20 سال از روش های فعال و مشارکتی تدریس استفاده می نمایند به عبارتی دیگر دبیران باسابقه تر این دو درس از روش های غیرفعال تدریس مانند روش سخنرانی و توضیحی استفاده می کنند. همچنین نتایج نشانگر آن است که بین دبیران مطالعات اجتماعی با سابقه تدریس مختلف تفاوت معناداری وجود ندارد و دبیران این درس بدون در نظر گرفتن سابقه تدریس از روش های فعال تدریس از جمله روش همیاری، بحث گروهی، پرسش و پاسخ و حل مسئله استفاده می نمایند.
- نتایج بدست آمده از این پژوهش در زمینه (روش های تدریس دبیران درس دین و زندگی (1)، مطالعات اجتماعی، علوم زیستی و بهداشت پایه اول دوره متوسطه چگونه است؟)، نشان می دهد که دبیران مطالعات اجتماعی نسبت به دبیران دین و زندگی (1) و دبیران علوم زیستی و بهداشت از روش های همیاری (گروه بندی و مشارکت دانش آموزان)، بحث گروهی، پرسش و پاسخ و روش کاوشگری (روش حل مسئله) بیشتر استفاده می کنند. در حالی که دبیران دین و زندگی (1) بیشتر از روش سخنرانی، پرسش و پاسخ و بحث گروه
ی استفاده نموده اند. یافته های این تحقیق با نتایج تحقیقات سپهری منش (1381)، کامیاب (1376)، ریمن (1995)، مک گیجی و کولیک (1375)، گیج و برلاینر (1984)، جانسون و اسلاوین (1991) همخوانی دارد. تحقیقات جانسون نشان می دهد روش همیاری نسبت به دیگر روش های تدریس کمک مؤثرتری در بالا بردن درصد موفقیت
دانش آموزان و بخصوص بالابردن نمرات امتحانی آنها دارد. همچنین نتایج این تحقیق
در رابطه با دبیران دین و زندگی (1) با یادگیری مطالب درسی وجود دارد. همچنین نتایج این تحقیق در رابطه با دبیران دین و زندگی (1) با یافته های پژوهشی کوثری (1380) همخوانی دارد. کوثری (1380) گزارش نموده است که دبیران مورد بررسی با شیوه های تدریس سخنرانی، بحث گروهی و پرسش و پاسخ آشنایی بیشتری داشته و از این روش ها در تدریس خود بیشتر استفاه می کنند.
- یافته های این پژوهش در زمینه (طبقه بندی روش های تدریس مورد استفاده دبیران دروس دین و زندگی (1)، مطالعات اجتماعی و علوم زیستی و بهداشت پایه اول دوره متوسطه استان اصفهان چگونه است؟) بیانگر آن است که دبیران مطالعات اجتماعی نسبت به دبیران دین و زندگی (1) و دبیران علوم زیستی و بهداشت از روش های فعال تدریس بیشتر استفاده نموده اند. به طوری که دبیران مطالعات اجتماعی، رتبه اول را کسب نموده و دبیران علوم زیستی و بهداشت در رتبه دوم و دبیران دین و زندگی (1) در رتبه آخر قرار می گیرند. به عبارت دیگر دبیران دین و زندگی (1) نسبت به دیگر دبیران از روش های غیرفعال بیشتر استفاده کرده اند. یافته های این پژوهش با نتایج تحقیقات کوثری (1380) همخوانی دارد ایشان در گزارش تحقیق خود آورده است آشنایی و استفاده دبیران از روش حل مسئله و یادگیری در حد تسلط کم است و میزان آشنایی و استفاده دبیران زن از این روش های تدریس از دبیران مرد کمتر است. همچنین نتایج بدست آمده با یافته های تحقیقی مگناین و فال (1995)، مک گیجی و کولیک (1975) و کامیاب (1376) و سپهری منش (1381) همخوانی دارد.
راهکارهای اجرایی مبتنی بر یافته های پژوهش
1- با توجه به یافته های پژوهش توصیه می شود گروه های آموزشی استان و مناطق توجه ویژه ای به وظایف زیر نموده، آنها را در اولویت های کاری خود قرار دهند:
- آشنا نمودن دبیران با روش های فعال و مشارکتی تدریس از طریق تشکیل جلسات و کارگاههای آموزشی.
- شناسایی و تشویق دبیرانی که از روش های فعال تدریس استفاده می نمایند و دعوت از آنها جهت ارائه تدریس خود در جمع دبیران و نقد و بررسی آن.
- تشویق و ترغیب دبیران به شکرت در جشنواره های روش هال فعال تدریس در سطوح منطقه، استان و کشور
2- برنامه ریزی و اجرای دوره های آموزشی روش های فعال تدریس برای دبیران رشته های مختلف به صورت کارگاه آموزشی از طریق آموزش ضمن خدمت
3- در نظر گرفتن امتیازات ویژه برای دبیرانی که از روش های فعال تدریس استفاده می نمایند.
4- توجیه مسئولان، مدیران آموزشی و اولیای دانش آموزان در رابطه با تأثیر مثبت روش های فعال تدریس و اقتضائات و شرایط به کارگیری این روش ها در واحدهای آموزشی
5- تجهیز مدارس به اتاق تکنولوژی آموزشی مجهز به وسایل و امکانات مورد نیاز و با چیدمان مناسب جهت اجرای آزمایشی روش های مناسب تدریس
6- تجدیدنظر در شیوه های ارزشیابی عملکرد معلمان و
توجه به تلاش معلم در جهت کاربرد
روش های مناسب تدریس، به جای درصد قبولی دانش آموزان
7- کاهش تراکم (تعداد دانش آموزان) کلاس و متناسب بودن آن با روش های فعال تدریس
8- استفاده از روش های فعال و مشارکتی تدریس در دوره های آموزش ضمن خدمت معلمان
محدودیت های پژوهش
1- در برخی مواقع حضور مشاهده گر در کلاس موجب اختلال در فرآیند یاددهی – یادگیری
می گردید که با توجیه دانش آموزان و دبیران و استمرار حضور مشاهده گر در کلاس، مشکل تا حدودی برطرف گردید.
2- محدودیت نمونه گیری، به طوری که از هر درس فقط 20 دبیر (10 دبیر مرد و 10 دبیر زن) انتخاب گردیده و روش تدریس آنها 5 جلسه مورد مشاهده قرار گرفته است.
3- در طرح اولیه تحقیق پیش بینی شده بود که تفاوت معناداری استفاده دبیران از روش های تدریس با توجه به متغیر مدرک تحصیلی نیز بررسی شود که به علت محدود بودن تعداد دبیران فوق لیسانس مورد مشاهده، بررسی این مورد امکان پذیر نگردیده و متغیر مدرک تحصیلی عملأ حذف گردید.
منابع و مآخذ
1- آندرسون، لورین دبلیو (1380). افزایش اثربخشی معلمان در فرآیند تدریس. ترجمه محمد امینی. چاپ سوم. تهران: مدرسه.
2- احمدنیا، هادی (1380). بررسی میزان گرایش معلمان به روش های فعال تدریس در منطقه انگوران در سال تحصیلی 80-79. شورای تحقیقات آموزش و پرورش استان زنجان.
3- جویس، بروس. ویل، مارشا (2000). الگوهای ج
دید تدریس، ترجمه محمدرضا بهرنگی. ویرایش ششم. تهران: کمال تربیت. 1380
4- چهرازی، کورش. مقایسه تأثیر الگوهای تدریس کاوشگری. بدیعه پردازی و سخنرانی بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان دبیرستان های شهرستان اهواز، شورای تحقیقات سازمان آموزش و پرورش استان خوزستان. (1380).
5- سیف، علی اکبر. (1382). روان شناسی پرورشی (روان شناسی یادگیری و آموزش). ویرایش نهم. تهران: آگاه.
.6- فضلی خانی، منوچهر. (1378). روش های فعال تدریس. چاپ دوم. تهران: تربیت
7- گیج، ان. ال. (1374) مبانی علمی هنر تدریس. ترجمه محمود مهرمحمدی، تهران: مدرسه.
