بخشی از مقاله
چکیده
گردشگری صنعتی است که توسعه آن نیازمند شناخت و آگاهی کافی از مسائل و عوامل مؤثر اقتصادی، اجتماعی ، فرهنگی و زیست محیطی در هر منطقه می باشد. ایران نیز اگر چه از نظر میراث فرهنگی و تاریخی جزء 10 کشور برتر جهان و از لحاظ تنوع زیستی در بین 5 کشور اول جهان قرار دارد با این حال هنوز نتوانسته سهم قابل توجهی از صنعت گردشگری جهان را داشته باشد. توسعه پایدار در برنامه ریزی جهانگردی بسیار حائز اهمیت است چرا که بیشترین توسعه جهانگردی متکی بر جاذبه ها و فعالیت هایی است که به محیط طبیعی، میراث تاریخی و الگوهای فرهنگی مناطق مربوط می شود و اگر این منابع ضایع و نابود شوند مناطق سیاحتی نمی توانند جهانگردان را جلب کنند و جهانگردی موفق نخواهد بود. مدیریت صنعت توریسم به علت ارتباطات چند جانبه و پیچیده این صنعت با سایر بخش های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی بسیار ضروری است.
از این رو هدف از ارائه این مقاله بررسی نقش برنامه ریزی و مدیریت در توسعه پایدار گردشگری و بررسی چالش ها و فرصت های پیش روی توسعه صنعت جهانگردی با رویکرد توسعه پایدار در ایران می باشد. روش این پژوهش بر اساس هدف بنیادی، بر اساس ماهیت توصیفی، تحلیلی می باشد. از یافته های این پژوهش می توان به اهمیت مدیریت صحیح در توسعه صنعت جهانگردی و رابطه متقابل برنامه ریزی، گردشگری و توسعه پایدار اشاره کرد.
واژه های کلیدی: گردشگری، مدیریت، توسعه پایدار، چالش ها و فرصت ها
مقدمه
صنعت گردشگری در جهان صنعتی امروز به سرعت در حال رشد است "رشد روز افزون و شتابنده صنعتگردشگری که موجب شده بسیاری از صاحبنظران قرن 21 را قرن گردشگری بنامند" - کاظمی، - 34:1386در میان اجزای مختلف گردشگری، گردش در طبیعت از رشد قابل توجه و روزافزونی برخوردار است. مشاهده طبیعت همواره برای انسان لذت بخش بوده به طوریکه برای ارضای نیازهای روحی و روانی و ارائه پاسخ به کنجکاوی های ذاتی خود دیدار از جاذبه های طبیعی و سفر به نواحی بکر و دست نخورده را جز یکی از برنامه های زندگی خود قرار داده است اما در دهه های اخیر افزایش میزان خسارت و صدمه به طبیعت باعث شده حساسیت به ابعاد اکولوژیکی سفر افزایش یابد و ارتباط توریسم با محیط زیست بیشتر مورد توجه حامیان طبیعت و صاحبنظران توسعه پایدار قرار بگیرد. - زاهدی، - 19 :1385
کشور ایران نیز اگرچه از نظر میراث فرهنگی و تاریخ جزء 10 کشور اول جهان و از لحاظ تنوع زیستی در بین 15 کشور اول جهان قرار دارد با این حال هنوز نتوانسته سهم قابل توجهی از صنعت گردشگری جهان را داشته باشد. - رضوانی،. - 1:1387 ایران از لحاظ تقسیم بندی جاذبه های طبیعی دارای 23 منطقه پارک ملی، 111 منطقه حفاظت شده، 35 منطقه پناهگاه حیات وحش و 23 منطقه اثر طبیعی ملی می باشد. - www. Irandoc.org - که با وجود پتانسیل ها و جاذبه های متنوع و فراوان به دلیل اتکا به صنعت نفت و عدم مدیریت و برنامه ریزی صحیح از جایگاه مناسبی برخوردار نبوده است. توسعه گردشگری چه در مقیاس ملی ، منطقه ایی و چه در مقیاس شهری اگر صرفاً با اهداف اقتصادی و پاسخگویی به نیازهای مقطعی و روزمره انجام گیرد نه تنها به اهداف مطلوب فراغتی و انسانی خود دست نخواهد یافت بلکه به تشدید مسائل و مشکلات زیست محیطی بیشت منجر خواهد شد.
برای نمونه می توان به آمار فائو درباره مساحت جنگل ها و زمین های جنگلی ایران اشاره کرد که بر اساس آن تا پایان سال 1980 میلادی، مساحت جنگل های ما 18 میلیون و 43 هزار هکتار برآورده شده اما آمارهای سال گذشته این سازمان حاکی از آن است که مساحت کل جنگل های ایران به 11 میلیون و 75 هزار هکتار کاهش یافته و سهم هر ایرانی از جنگل ها به 0/2هکتار رسیده است. در حالی که سرانه استاندارد جنگل در جهان برای هر نفر 0,8 هکتار است . تشدید بحران دریاچه ارومیه، ورود فاضلاب به دریای خزر مواردی هستند که باعث تخریب عناصر طبیعی، تغییر سیما و چشم اندازهای زیبا، از بین رفتن آرامش و پاکیزگی و نفوذ و ازدحام و تراکم به فضاهای طبیعی شده است. از اینرو رویکردی که تعادل اهداف اقتصادی، محیطی و اجتماعی را در چارچوب وفاداری به مفهوم توسعه پایدار دنبال کند بهترین رویکرد است. در همین راستا بایستی اقدامات لازم در زمینه حفاظت از منابع طبیعی و ارزش های محیطی و بوم شناختی جهت استفاده آیندگان صورت گیرد.
بیان مسئله
ایران مهد یکی از کهن ترین تمدن ها در جهان است و می تواند در منطقه جهان یکی از پیشروان صنعت توریسم می باشد و نقشی عظیم در توسعه داشته باشد. زیر ساخت این اندیشه و نظریه، قابلیت بالقوه فراوان و شگرف صنعت توریسم در کشور است. علیرغم گسترش روزافزون و پرشتاب صنعت جهانگردی در سطح دنیا و با وجود منابع در فراوان در کشور اطلاعات و آمارهای موجود حاکی از عدم موفقیت این صنعت و عملکرد ناکارآمد آن است. طی سال های برنامه اول و دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور بعد از انقلاب عملکرد این صنعت به حد برنامه تعیین شده نرسیده است. کشور ما از نظر وضعیت محیط زیستی در موقعیت بسیار نامطلوبی قراردارد. بر اساس گزارش یک سازمان جهانی، کشور ایران از نظر پایداری محیط زیستی با قرار گرفتن در انتهای جداول جهانی رتبه یکصد و چهارم را به خود اختصاص داده است که پاسخ به سوالاتی از این قبیل آیا چالش های مدیریتی گردشگری ایران چنین مسئله ای را آفریده است ؟ چه مسائل ومشکلاتی گردشگری پایدار ایران را به سمت وسوی ناپایداری هدایت می کند؟تنگناها و مشکلات مدیریت گردشگری در ایران شامل چه مواردی است؟و......که ذهن محقق را به آن داشته که این موضوع را به عنوان موضوع مقاله خویش برگزیده است.
روش تحقیق و مراحل آن
روش این پژوهش بر اساس هدف بنیادی و بر اساس ماهیت توصیفی می باشد که اطلاعات جمع آوری شده از طریق مطالعات کتابخانه ای ، اسنادی صورت گرفته و با توجه برنامه ریزی های سیاست گذاران در ایران تحلیل گردیده است.
هدف تحقیق
برنامه ریزی و مدیریت توسعه گردشگری با توجه به اهداف و اصول توسعه پایدار دانشی میان رشته ایی محسوب می شود که به همکاری رشته های مختلف علمی و همکاری بخش ها و نهادهای مختلف مسئول نیاز دارد. جوهر برنامه ریزی و مدیریت گردشگری عبارت است از شناسایی منابع و عوامل مؤثر در توسعه گردشگری و استفاده بهینه و پایدار از آن ها در جهت تأمین نیازهای شهروندان و بازدیدکنندگان در مقیاس محلی، ملی، بین المللی. آگاهی از حساسیت ها و ظرفیت های موجود در نظام طبیعت و درک فرصت ها و تهدیدات موجود در محیط زیست ضرورتی انکارناپذیر برای برنامه ریزان توسعه پایدار کشور است که به مدد مدیریت آگاهانه و مدبرانه می توان رفتارهای نابخردانه بشر در عرصه محیط زیست را مهار کرد. هدف از ارائه تحقیق بررسی چالش های مدیریتی گردشگری ایران با رویکرد توسعه پایدار و استفاده از مدیریت صحیح و کارآمد جهت توسعه گردشگری پایدار به عنوان صنعت پاک و بدون هر گونه آثار منفی برای محیط که با این رویکرد نه تنها خطری متوجه محیط نمی شود بلکه حفاظت از آن و کسب منافع اقتصادی و اجتماعی برای جامعه میزبان تضمین می شود.
چارچوب مفاهیم نظری
- مفاهیم گردشگری
- فعالیت های فردی که برای کمتر از مدت زمان معین بخارج از محیط زندگی خود مسافرت کرده و هدف اصلی وی چیزی غیر از انجام فعالیتی است که به خاطر آن از سوی محل مورد بازدید مزد دریافت نماید WTO - ، - 1991 بیشتر تعاریف ارائه شده در مورد واژه گردشگری بر پایه مفهوم گردشگری قرار دارند.
- دکتر جعفری در تعریفی از مفاهیم گردشگری به اثرات گردشگری که در بحث در مورد مدیریت و برنامه ریزی گردشگری بحث اصلی به شمار می آید اشره داشته است. جعفری اظهار داشته است :گردشگری مظالعه انسان خارج از محل سکونت معمول است. مطالعه صنعتی است که به نیازهای وی پاسخ می گوید و مطالعه اثراتی که هم انسان و هم این صنعت بر محیط فرهنگی - اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی میزبان دارند. - جعفری، - 3 :1981
- انواع گردشگری تنوع اقسام گردشگری بر اساس چگونگی جاذبه های مقصد متفاوت است جاذبه های مقصد را می توان طبق ملاک هایی نظیر طبیعی یا دست ساز بشر بودن، قرار گرفتن در محیط های باز یا بسته ، دائمی یا موقتی بودن و مبتنی بر زمان یا مکان تقسیم
