بخشی از مقاله
١.چكيده
شهرها با رشدهم معني هستند و به طور فزاينده در معرض بحران هاي ناگوار به ويژه در كشورهاي در حال توسعه هستند فقر، فقدان خدمات شهري، نزول زيربناهاي موجود، تخريب محيط زيست و... لذا با توسعه شهرها مطرح شدن اصل پايداري در توسعه مبنا قرار گرفت. توسعه شهري پايدار سلامت اجتماعي و اكولوژيكي بلندمدت شهرها را بهبود مي بخشد و بر اين اساس راستاهاي اصلي پايداري شهري بايد زمينه هايي از قبيل :احياء سيستمهاي اكولوژي بومي و طبيعي، اقتصاد پايدار، وسيله نقليه شخصي كمتر،دسترسي آسانتر، استفاده درست از منابع، حفظ فرهنگ بومي و محلي، مشاركت مردمي و خود جوش ،اكولوژي اجتماعي سالم، مسكن و محيط زندگي مناسب را دربرگيرد. اهدافي كه اين پژوهش به دنبال آن مي باشد استفاده درست از منابع عمومي جهت كاهش آلودگي ها و حركت به سوي پايداري، زنده نگه داشتن سيستم هاي بومي و طبيعي منطقه، حفظ فرهنگ بومي و محلي منطقه و مشاركت مردم در سلامت اجتماعي است. در اين تحقيق از روش مطالعه كتابخانه اى و جستجوهاى اينترنتى و بررسى مقايسه اى نظريات مختلف در زمينه پايدارى شهرها كه در متون و مقالات داخلى و خارجى چاپ شده اند استفاده شده و سپس با تحليل نقاط ضعف وقوت آنها سعى شده تلفيقى از نقاط قوت آنها صورت گيرد و مجموعهنسبتاٌ جامع و كاملى از شاخص هاى پايدارى شهرى كه به تمام ابعاد و مقياسهاى مختلف مى پردازند ارائه گردد و در نهايت پس از بدست آوردن شاخص هاى پايدارى شهرى در مناطق كويري به بررسي تطبيقي اين شاخص ها در شهر زابل پرداخته شد كه نتايج بدست آمده حاكي از آن است كه اين شهر گذشته پايداري را پشت سر گذاشته و در اين عصر پايداريش را در تمامي جوانب از دست داده است.
٢- توسعه پايدار
پايداري به طور كلي در سه بعد پايداري اجتماعي، پايداري اقتصادي و پايداري زيست محيطي مطرح مي شود.يكي از تعاريف گوياي آن را برانتلند مطرح مي كند " برآوردن نيازهاي امروز بدون دست اندازي به نيازهاي نسل آينده." در توسعه پايدار انسان به عنوان محور در نظر گرفته مي شود و سعي در ايجاد ارتباط ميان ابعاد مختلف پايداري مي نمايد. "از آن زمان به بعد توسعه پايدار به مفهومي جهاني تبديل شد. واژه پايداري در سال هاي اخير بيشتر به منظور بهبود ارتباط نظام هاي انساني و محيط پيرامون و ي بكار مي رود. هربرت ژيرارده در تعريف شهر پايدار باختصار مي گويد: "يك شهر پايدار به طريقي سازمان داده شده است كه تمامي شهروندان آن ضمن رفع احتياجات خود و بهبود بخشيدن به شرايط زيست خويش هيچ آسيبي به طبيعت وارد نياورده و شرايط زيستي ساير انسان ها را چه در زمان حال و چه در آينده به خطر نيندازند." توجه به جنبه هاي اقتصادي، زيرساخت هاي شهري، معماري، بافت اجتماعي و مسائل زيست محيطي در ايجاد يك محيط پايدارشهري از اهداف اصلي توسعه پايدار است. در اين ديدگاه شهر به مثابه مجموعه اي است كه مراكز فعاليت هاي جمعي و برخورد و ارتباطات اجتماعي و مراكز تجاري و اقتصادي و فرهنگي را در تعامل با محيط زيست پيرامون خويش جاي داده است. هدف كلي از پايداري در اوايل دهه ٩٠ و در پي نتايج كنفرانس توسعه شهري سازمان ملل متحد در ريودوژانيرو تعريف شد بازسازي و توسعه شهري براي ايجاد توازن ميان اهداف اجتماعي، زيست محيطي و فرهنگي مطرح شد.بنابراين توسعه پايدار را مي توان اين چنين تعريف نمود كه عبارت است از تكامل سطح زندگي و رسيدن به شرايط آرماني ضمن تحقق عدالت ، رفاه اجتماعي، در حال حاضر و به شرط آنكه حفظ منابع جهت توانايي نسل آينده براي تحقق اهداف توسعه نيز مدنظر قرار مي گيرد. ]٧[
٣-نگرش ها و نظريات مختلف در مورد توسعه شهري پايدار
به طور كلى مى توان دو نگرش را نسبت به توسعه پايدار شهرى مطرح كرد.
٣-١-نگرش بوم شناسانه
از اين ديدگاه اگر بتوان شرايط زير را برقرار كرد دستيابى به توسعه پايدارشهرى ميسر خواهد بود: الف -نرخ بهره ورى از منابع - ماده و انرژى - كمتر از نرخ باز توليد و احياءآن باشد.
ب -نرخ انتشار آلودگى ها كمتر از قدرت جذب آنها توسط طبيعت - محيط زيست - باشد.
٣-٢-نگرش اقتصادى-اجتماعى
از اين ديدگاه تاكيد بر توزيع مناسب فرصت هاى استفاده از منابع براى همه افراد يك شهر، منطقه يا جهان مى باشد و با وجود تفاوت هاى موجود بين اقشار اجتماعى يا كشورهاى مختلف و به عبارتى با رشد اقتصادى نامتوازن نمى توان به توسعه پايدار شهرها و محيط زيست اميدوار بود .بنابراين در حالى كه مقوله پايدارى با تاكيد بر منابع طبيعى و از بعد بوم شناسانه مورد توجه قرار گرفت اما بسرعت به همبستگى آن با ابعاد اقتصادى واجتماعى پى برده شد .در بسيارى از موارد مسئله دسترسى عادلانه به منابع و ساماندهى خواست هاى اقشار مختلف جامعه و ملت هاى مختلف در مقابل مشكلات محيط زيستى و كمبود منابع، اهميت به مراتب بيشترى يافته است .از اين رو مقوله پايدارى در پيوندى قوى با مقولات قدرت و عدالت قرار مى گيرد تا جايى كه ديويد هاروى 1 عدالت اجتماعى و تعادل محيط زيستى را لازم و ملزوم يكديگر مى داند و تحقق هر يك را بدون ديگرى ممكن نمى داند .مسئله پايدارى شهرها را همچنين مى توان به دو بخش اصلى پايدارى درونى و بيرونى تقسيم كرد كه در هر موردنظريات مختلفى مطرح شده است. ]٨[
٤-شهرهاي كويري و توسعه شهري پايدار
بخش مركزي ايران را كوير پهناوري به مساحت حدود هفتصد هزار كيلومتر مربع تشكيل مي دهد. كه يكي از خشك ترين مناطق جهان و در فصل تابستان از گرم ترين نقاط زمين محسوب مي گردد.در چهره زيستگاه هاي شهري ايران ، چهره اقليم و طبيعت ، اقتصاد و معيشت ، جامعه و فرهنگ مشهود است.برنامه ريزي شهري پايداردر اين مناطق ، در سه زمينه صرفه جويي در مصرف انرژي ، حفاظت از منابع طبيعي و بازيافت - ابنيه ، بافت ها و زيرساخت هاي موجود شهري - پاسخگو است. در شاكله شهرهاي كويري ايران و پيش از تسلط اقتصاد و فرهنگ غربي ، شهرها داراي ديوار حفاظتي ، كوچه ها و خيابانهاي باريك و پيچ در پيچ ، فشردگي بافت بوده و با مصالح بومي ساخته مي شده اند. در بخش قديمي شهرها و واحد هاي مسكوني با حياط وسيع و با خلوت گزيني ساكنان آن ،آرامش و آسايش خاصي براي خانواده ها ايجاد مي گرديد.امروزه در شاكله شهري در ايران دو بخش كاملا مجزا مشاهده مي شود
الف- بخش قديمي با شاكله بومي و همسو با طبيعت اقليم ب- بخش جديد با شاكله گسسته و ناهمگون با محيط.]٥[
در اين مقال ضمن تدوين شاخص هاي توسعه شهري پايدار ، شاخص هاي توسعه شهري پايدار در مناطق كويري ذكر مي شود ودر نهايت شاخص هاي بدست آمده در بستر پروژه مورد ارزيابي قرار مي گيرد. بر اساس بررسي ها و مطالعات انجام شده توسط نگارنده شاخص هاي توسعه شهري پايدار در مناطق كويري در جدول٤-١ ارائه شده است. استفاده كمتر از زيرساخت ها بدليل تراكم متناسب مجموعه هويت معين اجتماعي و تنوع فرهنگي همساز بودن با محيط محلي حفظ و ارتقاي سلامت انسانها از طريق ايجاد محيط سالم و امن وجود اختلاط كاربري ها كه به پايداري اجتماعي كمك مي كند استفاده بهينه از منابع طبيعي استفاده محدودتر از منابع استفاده از منابع تجديد پذير ايجاد محيط هاي سالم آلودگي حداقل هوا،زمين،آب
استفاده از مواد هماهنگ با محيط
شاخص هاي پايداري در شهرهاي كويري
ارتقاي توليد محلي اطمينان از امكان اشتغال محلي
اطمينان از حمل و نقل عمومي مناسب و امكان پياده روي
ايجاد فضاي مناسب فعاليت گروه ها و شبكه هاي اجتماعي محلي تامين مسكن مناسب و عادلانه تامين فضاي سالم و امن افزايش حس تعلق ايجاد مشاركت جمعي استفاده از جهت گيري مناسب - رون - استفاده از بافت متراكم شهري استفاده ازمعابر غير مستقيم افزايش كارايي انرژي در ساختمانها افزايش نياز به منابع تجديد پذير استفاده از مصالح با ظرفيت حرارتي بالا شهرستان زابل يكي از شهرستانهاي استان سيستان و بلوچستان در جنوب شرقي ايران است. مركز اين شهرستان شهر زابل است. از اين منطقه در شاهنامه فردوسي به نام زابلستان نيز ياد شده و رستم قهرمان شاهنامه زاده اين سرزمين است.درياچه هامون كه بزرگترين درياچه آب شيرين در ايران است، در اين شهرستان واقع شده است. شهرستان زابل با مساحت ١٥١٩٧
