بخشی از مقاله
چکیده
نقش و اهمیت گردشگری در ترغیب سرمایه کذاری برای زیرساختها و ایجاد درآمد برای دولت ها و مناطق و اشتغال زایی آن بر کسی پوشیده نیست. از آنجایی که کشور ما از کشورهای درحال توسعه و پرجاذبه ی خاورمیانه است، لذا بدیهی است توسعه ی گردشگری بطور اعم در کشور ما مورد مداقه قرار گیرد. در تحقیق حاضر، ابتدا به تعریف واژه گردشگری پرداخته و نقش گردشگری در کشورهای در حال توسعه مطرح می شود. سپس گردشگری در جهان، اهمیت گردشگری و اثرات آن بر محیط و اقتصاد کشورها بیان می گردد. سپس به دلیل اهمیت گردشگری شهری، به این مقوله پرداخته و عوامل مؤثر بر آن عنوان می شود.
گردشگری شهری به عنوان مقوله ای جدا، خود دارای تعریف و حیطه ی مشخصی است که آثار زیست محیطی و اقتصادی مثبت و منفی خاصی بر چهره ی شهر بر جای می گذارد. این اثرات منفی همانند تخریب محیط زیست شهری، آلودگی های مختلف، از بین رفتن آثار تاریخی و حتی نابرابری اقتصادی مورد توجه قرار گرفته و سیاست ها و برنامه های مختلف صاحب نظران همانند سیاست های شهری پایدار تأثیر گذار و تأثیر پذیر از گردشگری در حیطه ی کیفیت زندگی و اثرات زیست محیطی، برای رفع و حل این معضلات مطرح گردیده است.
این برنامه ریزی ها تحت دو نظریه ی »عملکردی« و نظریه ی »اساسی« عنوان گردیده اند. در نظریه ی عملکردی، برنامه ریزی های »منطقی« و »افزایشی« مطرح شدند. در حقیقت برنامه ریزی افزایشی پاسخی بر انتقادهای وارد بر برنامه ریزی منطقی می باشد. در نظریه اساسی نیز سه رویکرد برنامه ریزی » دفاعی«، »بنیادی« و »انتقالی« مطرح شده و مورد تجزیه تحلیل قرار گرفته و مزایا و معایب هر یک بررسی گردیده است.
پس از آن عوامل مؤثر بر توسعه ی گردشگری، محدودیت های موجود در گردشگری شهری در ایران و پیشنهادات کاربردی جهت توسعه ی آن و سپس جمع بندی و نتیجه گیری ارائه شده است . به نظر می رسد با بکارگیری برنامه ریزی افزایشی : با گام های کوتاه در افق های محدود زمانی و برنامه ریزی انتقالی: با آموزش مردم و مشارکت بخش خصوصی، می توان گامی مؤثر در جهت پایداری گردشگری شهری در ایران و حل مشکلات موجود برداشت.
مقدمه
با توجه به اهمیت گردشگری در اقتصاد درآمدی کشورها، لزوم پرداختن به مباحث گردشگری پایدار شهری به عنوان یکی از منابع مهم کسب درآمد ارزی احساس می شود. گردشگری به عنوان بزرگترین صنعت پربازده و پاکیزه ی دنیا، در کشورهای توسعه یافته طی چند دهه اخیر مورد توجه و مداقه قرار گرفت. اما نتیجه آن فشار بر منابع طبیعی و محیط زیست و نیز آلودگی ها و خسارات نا شی از فعالیت های توریستی بود. توسعه پایدار گردشگری به عنوان راه حلی برای این مشکل، در دهه 90 مطرح گردید.
متعاقب آن برنامه ریزی ها و راهکارهای متفاوتی جهت حل معضلات ناشی از نابودی منابع و محیط زیست ارائه گردید و کشورهای مختلف از تجارب یکدیگر بهره جستند. به تبع آن جهت رفع مشکلات شهری و پایداری گردشگری، نظریات مختلفی ارائه گردید. در این تحقیق علاوه بر بررسی انواع برنامه ریزی ها در زمینه رفع معضلات گردشگری شهری، محدودیت های موجود در کشور ما در زمینه گردشگری شهری نیز مطرح شده و سرانجام پس از جمع بندی، پیشنهاداتی در خصوص توسعه ی گردشگری شهری پایدار ارائه شده است.
اهداف این تحقیق عبارتند از:
· بیان نظریات، رویکردها و انواع برنامه ریزی ها در جهت توسعه ی گردشگری پایدار شهری
· بررسی نقاط قوت و ضعف گردشگری شهری در ایران و ارائه ی راهکارهای پیشنهادی
روش تحقیق
در مقاله ی حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با مطالعه ی اسنادی سعی بر آن بوده است تا گردشگری و اثرات آن تفهیم شده سپس به مقوله گردشگری پایدار شهری، مبانی نظری و رویکردهای آن و انواع برنامه ریزی های انجام شده پرداخته شود. همچنین عوامل مؤثر بر ساختار گردشگری و معایب موجود در شهرهای ایران بررسی شده و راهکارهایی جهت توسعه ی گردشگری پایدار شهری ایران ارائه گردیده است. بر اساس مطالعه ی اسناد و مدارک کتابخانه ای، سایت های اینترنتی، تجارب طرح های گردشگری شهری پایدار و گزارش های مختلف، به شناسایی عوامل مؤثر بر گردشگری شهری و چالش های موجود پرداخته و پس از جمع بندی و نتیجه گیری، پیشنهاداتی ارائه شده است.
گردشگری چیست؟
در ابتدا به تعریف واژه گردشگری می پردازیم. برطبق نظر ماتیسن و وال - 1982 - ، گردشگری عبارت است از »جابه جایی مردم برای اینکه اوقات بیکاری خود را بیرون از خانه صرف نموده و اقامت نمایند. فعالیت هایی است که طی اقامتشان انجام می دهند و نیز تسهیلاتی است که مناسب با نیازهایشان ایجاد می شود.« گردشگری شامل همه سفرها به جز تحصیل می شود. حداقل فاصله 50 الی 100 مایل و حداقل زمان اقامت در حومه یک شب می باشد.
گردشگری می تواند زندگی مردم را غنی تر سازد، می تواند یک اقتصاد را گسترش دهد، می تواند نگهدارنده ی محیط زیست باشد و می تواند به سوی یک اجتماع با کمترین اثرات هدایت شود - گان، 1994، . - 4 این تعریف از گردشگری مفاهیم بسیاری را در بر می گیرد. اما آیا می توان به گردشگری به عنوان یک صنعت نگاه کرد؟ این که گردشگری یک صنعت است، یک تصور غلط متداول است - غلط مصطلح - . در عوض باید گفت گردشگری، ادغام توسعه زمین و طراحی برنامه هایی برای برآوردن نیازهای مردم است که این ادغام همانند کاربردهای اقتصادی، دارای کاربردهای اجتماعی و زیست محیطی است.
چند دلیل وجود دارد برای اینکه گردشگری یک صنعت نباشد. دلیل اول آنکه گردشگری، محصولی را مانند صنعت خودرو سازی، ارائه نمی دهد. دوم این که سیستم حمل و نقل و توزیع، برای توزیع محصولات به بازار در حرکتند. اما مکان گردشگری با سایر صنایع فرق می کند و موقعیت های جغرافیایی توسعه، تاریخ و اجتماعات متفاوت هستند - باترا، 1995، . - 5-6 گردشگری بخشی از تجارت است که می تواند نقش مهمی را در اقتصاد ایفا نماید - همان منبع، - 30 و لذا برنامه ریزی برای رشد و توسعه متعادل گردشگری ضروری است.
با کاربرد برنامه ریزی توسعه پایدار در مکان های گردشگری فرهنگی، به مشارکت قابل توجه گردشگران داخلی و یا خارجی بر می خوریم. بدون برنامه ریزی و ایجاد ساختار جهت یافته محیط زیست، امنیت تسهیلات تجاری دیگر، مشکل می نماید - همان منبع، . - 46 با توجه به تعاریف فوق، در می یابیم گردشگری مجموعه ای ازفعالیت ها و تسهیلات مرتبط با گذران اوقات فراغت مردم در خارج از موطن یا اقامتگاه اصلی خویش است و به این خاطر که محصولی تولید نمی کند، نمی تواند همانند صنایع دیگر قلمداد شود. ولیکن بدلیل نقش بسیار مؤثر آن در تجارت و اقتصاد کشورها، از جایگاه مهمی برخوردار بوده و برای پایداری توسعه گردشگری لزوم توجه به محیط زیست و خصوصاً محیط شهری احساس می شود.
نقش گردشگری در کشورهای در حال توسعه
در این رابطه سه نگرش به گردشگری وجود دارد:
اول: مشارکت گردشگری در فرآیند توسعه در کشورهای در حال توسعه.
دوم: میزان گسترش این مشارکت به طور دقیق و واقعی با ارائه اعداد و ارقام.
سوم: انتقادهای وارد بر گردشگری.
توصیف گردشگری به عنوان یک صنعت، اساساً فعالیتی خدماتی و چند بخشی است و برای برخی اقتصاد دانان ناگوار است. زیرا هیچ عملکرد تولیدی مشخصی وجود ندارد. با وجود این، عبارت صنعت عموماً به آن دلیل استفاده می شود که تنه اساسی فعالیت گردشگری را که به خوبی معرفی و شناخته شده بیان می کند. در برآوردی که در سال 1988 به عمل آمد گردشگری به عنوان بزرگترین صنعت دنیا شناخته شد:
-1 گردشگری بیش از 2/5 تریلیون دلار آمریکا را در تولید ناخالص داشته که برابر %5/5 تولید ناخالص دنیاست.
-2 گردشگری بیش از 1/2 میلیارد انسان را از 1 الی 15 نفر در کل دنیا به اشتغال واداشته است.
-3 گردشگری بیش از 350 میلیارد دلار بصورت مستقیم و غیر مستقیم، مالیات پرداخت کرده که بیش از %6 کل مالیات های پرداختی جهان بوده است. اما آن چه مهم است این است که گردشگری بین المللی %17 کل گردشگری را شامل می شود. در موفقیت توسعه گردشگری، کیفیت، موقعیت و وضعیت منابع و خدمات حمایتی می توانند جاذبه آن را بارزتر کنند. صنعت هتلداری قسمت مهمی از صنعت گردشگری است و همان اثرات را بر رشد سریعتر اقتصادی، اشتغال زایی و تجهیز منابع عمومی دارد. انتقاد بر گردشگری به دلیل پیامدهای منفی آن است. از جنبه های مختلف، هر پدیده به طور همزمان دارای پیامدهای منفی و مثبت است. پیامدهای منفی گردشگری شامل مسائل طبیعی و انسانی از جمله تخریب محیط زیست، آلودگی و تغییر ارزشها و هنجارهای اجتماعی است.
