بخشی از مقاله
چکیده
صنعت گردشگری به عنوان یکی از صنعت های درآمدزای جهان میتواند نقش مهمی در توسعه اقتصادی کشورها به ویژه در کشور های درحال توسعه داشته باشد.برای توسعه گردشگری باید اطلاعاتی درخصوص مفاهیم توسعه و طبیعت گردشگری که هر دو مفهوم به عنوان پدیده نوگرایی شناخته شده اند مهیا شود.امروزه توسعه پایدار گردشگری موضوعی شایان توجه است. ایران به دلیل دارا بودن جنبه های مادی قابل توجه به عنوان کشور درحال توسعه منحصر به فرد در جهان به شمار می رود. همجنین به دلیل گنجاندن جنبه های مختلف نوین گرایی غربی در گردشگری به صورت یک "نوین گرایی مذهبی" مطرح است.بدیهی است که اصول توسعه پایدار گردشگری سودمند است، اما با توجه به اولویت های سیاست اقتصاد ملی، ساختار مدیریت عمومی، مشارکت محلی، تعارض فرهنگی و مسائل زیست محیطی، این اصول با موانعی جدی بر سر راهشان مواجه اند. بدین منظور این مقوله در سطح کلان نیازمند بازنگری در تصمیم گیری های سیاسی و اقتصادی بوده، و در سطح خرد تصمیم ها باید براساس نیازهای فرهنگی-اجتماعی و زیست محیطی در مناطق گردشگری اتخاذ شوند.
کلیدواژهها: چالشها، ایران، زاگرس مرکزی، توسعه پایدار، توسعه پایدار گردشگری.
مقدمه
با توجه به کمبودهای موجود در نظریههای توسعه مطرح روز، مفهوم توسعه پایدار به عنوان الگویی جایگزین در قسمت "آینده مشترک ما" در نشریه کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه - WCED - سال 1987، معرفی شده است. همچنین توسعه پایدار در محتوای گردشگری نیز مطرح شده است تا از این طریق راهی را بیابیم که گردشگری به واسطه آن بتواند توسعه را به عنوان شیوهای برای "زندگی خوب" بهبود بخشد. توسعه پایدار گردشگری به منظور ارائه و مشمول مجموعهای از اصول، احکام سیاسی و شیوههای مدیریت مطرح شده است تا از طریق آن "به درک متقابل، همبستگی و برابری در میان شرکتکنندگان دست یافت" - . - Sharpley,2000 جالب است بدانیم که مفهوم و اصول برآمده از توسعه گردشگری پایدار، عمدتا توسط کشورهای توسعه یافته بر اساس تجربیات غربی و بدون در نظر گرفتن شرایط حاکم بر جهان درحال توسعه شکل گرفتهاند.
محتوای دیگر این مقاله در خصوص توسعه پایدار گردشگری در ایران به عنوان کشوری در حال توسعه میباشد. بدین ترتیب، مهیا سازی اطلاعاتی درخصوص مباحث پیرامون توسعه، توسعه پایدار و توسعه پایدار گردشگری با مد نظر داشتن ایران و نقش برجسته آن در جهان در حال توسعه، مورد نیاز است.می توان نتیجه گرفت که اگرچه اصول توسعه پایدار گردشگری مزایایی دارد، اما به علت .1 اولویت های سیاسی اقتصادی ملی، .2 ساختار مدیریت عمومی، .3 مشارکت محلی و تعارض فرهنگی، .4 مسائل زیست محیطی اجرای آن ها با موانعی جدی رو به رو است - امین خاکی، . - 1389بنابراین به منظور دستیابی به هر دو هدف توسعه و پایداری در گردشگری، یک تجدید نظر در انتخابهای سیاسی و اقتصادی مورد نیاز است تا در سطح کلان فرصتهای بیشتری برای افزایش سرمایهگذاری در زمینه گردشگری فراهم شود و همچنین در سطح خرد تصمیمها باید براساس نیازهای فرهنگی-اجتماعی و زیست محیطی در مناطق گردشگری گرفته شوند.
.1توسعه
مفهوم توسعه به صورت سنتی با رشد اقتصادی هم معنی در نظر گرفته شده است. در ابتدا،این مفهوم یک فرآیند نوسازی با تاکید بر چگونگی القاء رفتار رفاه محور و ارزشها در افراد به نظر می رسید . - Sharpley,2000 - دیدگاه نوسازی یا توسعه بر اساس باوری شکل گرفته بود که عقیده داشت رفاه مادی حاصل از فرآیند صنعتی شدن موجب بهبود فرآیند توسعه میگردد. با این حال، سیاستهای رشد اقتصادی در جست و جوی راه حل برای معضلات اجتماعی و سیاسی بارها با شکست مواجه شدند. اهداف این توسعه بعدها از نو تعریف شدند. از این رو یک توسعه تکامل یافته، فرآیندی پیوسته و جامع از توسعه انسانی بوده که از اصل خود اتکایی سرمشق گرفته است، با نظر به اینکه رشد اقتصادی به عنوان یک اساس باقی میماند؛ همچنین این توسعه در بر گیرنده مولفههای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی نیز میباشد . - Sharpley,2000 -
الگوی ذهنی توسعه بر این عقیده است که نوسازی فرآیندی درونی بوده که جوامع را قادر میسازد از اشکال سنتی و ساده به اشکال اقتصادی مدرن پیچیده و همچنین نظامهای اجتماعی تبدیل شوند. بر اساس نظریههای نوسازی، جوامع توسعه نیافته فاقد خصوصیات ساختاری درونی همانند سرمایهگذاری و ارزشهای کار آفرینی و همچنین مهارتها و تکنولوژیهای پیشرفته هستند. این الگوی نوسازی به علت ابهام در کاربرد آن به صورت "سنتی" و "مدرن" و ویژگیهای ناسازگار ضمنی این دو شرایط و ضرورت جایگزینی سنت با تجدد، اغلب مورد انتقاد واقع شده است.توسعه برخی کشورها تنها به عنوان بازتابی از توسعه کشورهای مسلط بر آنها تلقی میشود که این توسعه به علت وابستگی اقتصادی آنان میباشد.
به عبارت دیگر، عقب ماندگی در توسعه ناشی از تکامل تدریجی رابطه نابرابری میان هسته مرکزی و محیط پیرامون آن میباشد، از این رو ورود به مسیر رشد اقتصادی و پیشرفتهای اجتماعی در کشورهای کمتر توسعه یافته، نیازمند تغییر اساسی در چارچوبهای سیاسی موجودیت آنهاست.الگوی وابستگی توسعه با واضح شدن این موضوع که نظریه عقب ماندگی توسعه و وابستگی بیشتر از این سودمند نبوده و هم اکنون میبایست فراتر از این مباحث مطرح می شد، مورد انتقاد واقع شده است.پس از الگوی وابستگی، سبک نئوکلاسیک که به بیان نظریه اقتصادی نئوکلاسیک می پردازد. پدیدار شد. که این نظریه مبتنی بر اتکای اساسی بر بازار آزاد، خصوصی سازی شرکت های دولتی و کاهش کلی دخالت دولت است. از این جهت نئوکلاسیک معضلات ناشی از دخالت بیش از حد دولت و عیوب بازار که کشور های کمتر توسعه یافته با آن ها مواجه هستند را مدنظر دارد.
.2 توسعه پایدار
با گذشت زمان، محدودیت و در بسیاری از کشورها شکست ناشی از فرآیندهای آغازین توسعه از بین رفتند. براساس شارپلی، "رشد اقتصادی نه تنها در حل مشکلات اجتماعی و سیاسی شکست خورد، بلکه در حقیقت باعث ایجاد یا برانگیختن آنها نیز میشد" - . - Sharpley,1998 بنابراین توسعه و اهداف آن به صورت گسترده از نو تعریف شدند. در انجام این کار، توسعه از نو تعریف شدند که شامل موارد زیر است: .1 اقتصادی: ثروت، دسترسی عادلانه به منابع و کالا ها، .2 اجتماعی: سلامت، آموزش، اشتغال، .3 سیاسی: آزادی، مشارکت در جامعه به منظور انتخاب و اداره نظام سیاسی، .4 فرهنگی: هویت فرهنگی، خود اتکایی.این تعریف ارتقاء یافته از توسعه فرصت ظهور "توسعه جایگزین" را فراهم آورده است. دغدغه اصلی "توسعه جایگزین" جداشدن از مدل خطی رشد اقتصادی و پرداختن به یک "رویکرد صعودی" با تاکید بر منابع و محیط زیست است.
اخیرا "توسعه پایدار" به عنوان یک الگوی توسعه معرفی شده است که عمدتا با ظرفیت تداوم اکوسیستم جهانی و منابع محدود سروکار دارد. اصطلاح "توسعه پایدار" بیانیه کلیدی در گزارش کمیسیون جهانی سازمان ملل در خصوص محیط زیست و توسعه - WCED - - که همچنین به کمیسیون برانتلند - Brundtland - در سال 1987 مشهور است - به شمار می رود. "آینده مشترک ما" توسعه پایدار را بدین گونه توصیف میکند: "توسعهای که نیازهای کنونی را برطرف میکند بدون اینکه توانایی نسلهای بعدی در برطرف ساختن نیازهای خود را به خطر اندازد." - 1990 - Lele بیان نمود که این مفهوم عامه پسند در خصوص پایداری "در زمینه منابع تجدیدپذیر به وجود آمده است و به عنوان یک شعار گسترده توسط جنبش محیط زیستی به تصویب رسیده است".
تعریف آینده مشترک ما از توسعه پایدار به علت ابهام و تلفیق در دو رشته مجزا اما وابسته به یکدیگر، یعنی توسعه و مسائل زیست محیطی و همچنین بیاهمیتی آن نسبت به پایداری اجتماعی-فرهنگی همواره مورد انتقاد بوده است. از نظر بسیاری از مردم عبارت "توسعه پایدار" میتوانست با عبارت "توسعه سازگار با محیط زیست" یا "توسعه ساده موفق" جایگزین شود.علاوه بر این، تعاریف بسیار بیشتری از توسعه پایدار ارائه شده است؛ به عنوان نمونه: .a هدف اصلی "توسعه پایدار اقتصادی" کاهش فقر مطلق در فقر جهانی از طریق مهیا ساختن معیشت پایدار و ایمن است که موجب به حداقل رساندن فرسایش منابع، تخریب محیط زیست، اختلال فرهنگی و بیثباتی اجتماعی میگردد - - Barbier, 1987، .b توسعه پایدار به عنوان هدف اصلی 3
