بخشی از مقاله
چکیده
طبیعت و توریسم دو پدیده تفکیک ناپذیری که امروزه در دنیا از آن به عنوان »اکوتورویسم« و در ایران »طبیعت گردی«یاد میشود. محیط های طبیعی درون شهری از مهمترین ساختارهای بومشناختی شهرها به شمار میآیند که اگر به درستی و در ارتباط با ساختارهای بومشناختی فراشهری برنامهریزی شوند، ضمن خلق فضاهای عمومی و پویای شهری موجب استمرار فرایندهای طبیعی از جمله جریان آب و هوا و حرکت موجودات در درون شهرها میشوند.
در این میان مسیلها و رودخانه-های شهری، به عنوان فضاهای پنهان، فرصتهایی هستند که بیتوجه رها شدهاند و با توجه به کمبود فضاهای سبز و باز در شهرها و به رغم پتانسیلهای فراوانی که دارند استفاده کامل و درخوری از آنها نمیشود. متأسفانه در اغلب شهرهای ایران بطور شایسته به این عامل توجه کافی نشده و عرصه رودخانهها با پتانسیلهای بالا برای کاربریهای متناسب با بافت مجاور، بدون استفاده باقی مانده است و لذا ضرورت توجه به ارتباط و توازن میان محیط طبیعی و محیط انسانساخت بیش از پیش احساس میگردد.
یکی از جاذبههای اکوتوریستی در جهان و ایران رودخانهها میباشند.رودخانههای بزرگ و کوچک دنیا امروزه منبع اشتغال و کسب درآمد در زمینه گردشگری میباشند. کشور ایران با دارا بودن هزاران رودخانه کوچک و بزرگ با چشماندازهای بینظیر از این صنعت بیپایان و بدون دود هزاره سوم کمترین درآمدزایی را در سطح بینالمللی دارد. روش تحقیق این پژوهش تحلیلی، توصیفی و میدانی میباشد و برای جمعآوری دادهها از روش کتابخانهای و میدانی و همچنین برای تحلیل دادهها و اطلاعات از روش استنباطی بهره گرفته شده است. یافته های پژوهش بیانگر آن است که اکوسیستم رودخانه بالقلوچای در مرکز شهر اردبیل این روزها با افزایش آلودگی و نیز کاهش آب با تهدید جدی مواجه است و یکی از علل آن عدم توجه مسئولین میباشد.
.1 بیان مسئله
رودخانهها جریان طبیعی آبهای سطحی هستند که در بستر معین به صورت فصلی و دائمی جریان مییابند. رودخانهها محدوده وسیعی از آبراهههای کم عرض و با شیب تند کوهستانی تا بسترهای کمشیب و عریض جاری در دشتها را شامل میشوند. اگرچه رودخانهها در توسعه شهری وتمدن بشری نقش موثری ایفا کردهاند اما با ملاحظه جریان توفنده سیلاب که حتی میتواند اتومبیلها، خانهها و درختانی که در مسیر جریان سیلاب قرار دارند را با خود ببرند به خطرناک بودن زندگی در کنار آن پی میبریم.
حوزههای رودخانهای از گذشتههای دور به عنوان بستری جهت شکل گیری تمدنهای بزرگ بوده و امروز نیز با رشد فزاینده جمعیت و آلودگی شهرها به عنوان محیطی پاک وآرام، پذیرای سیل عظیم مسافرانی میباشند که جهت گذران اوقات فراغت ازخانههایشان بیرون میآیند - شهماری ،1388؛. - 129 تا چند دهه پیش فعالیتهای گردشگری در زمره بردارهای اقتصادی و اجتماعی به شمار نمیآمد. به همین دلیل در توسعه منطقهای کمتر به این بخش توجه میشد.امروزه توسعه گردشگری را به عنوان یکی از توانهای بالقوه توسعه منطقهای و ناحیهای در کنار کشاورزی ، صنعت و خدمات میدانند. اصولا مناطقی که دارای قابلیتهای توریستی هستند، میتوانند در کنار سایر قابلیتهای اقتصادی از این منابع بهرهمند شوند.
به دلیل میل طبیعی انسان به زیبایی به طور غریزی جذب مناطقی میشود که به لحاظ زیبایی ارزش داشته باشد، رودخانهها به عنوان یکی از جاذبههای گردشگری میتوانند سهم بسزایی در جلب گردشگر داشته باشد. - جباری،عبدلی و دولتیاری، - 1391 رودخانه بالیقلوچای ، این گوهر درخشان و بیمانند شهر اردبیل، با همه زیباییهای بیمثالی که دارد، به خاطر شیرین بودن آب جاری در بستر آن، از یک سری عوارض و مشکلات ناشی از قوانین حاکم بر طبیعت مانند رویش گیاهان خودرو و رشد خزه ها و جلبک ها نیز رنج می برد که با تکیه بر شیوه های نوین و الگو برداری و استفاده از تجربیات موفق مناطق مشابه اقلیمی میتوان به نتایج مطلوبی در این زمینه دست یافت و این رودخانه را برای جذب گردشگر زیباتر کرد لذا من در این پژوهش به دنبال بررسی چالشها و ارائه راهکارهای در این زمینه میباشم.
.2 سوالات و فرضیه تحقیق
با توجه به بیان مسئله، سوال های زیر قابل بحث است؛
- 1 نقش رودخانه بالیقوچای در توسعه گردشگری شهر اردبیل چیست.
- 2 مشکلات عمده رودخانه بالیقلوچای از کجا سرچشمه می گیرد.
باتوجه به سوالات مطرح شده؛ فرضیههای این مقاله بر این استوار است که:
- 1 با معرفی جاذبههای توریستی روخانه بالیقلوچای میتوان این منطقه را به یکی از قطبهای توریستی استان تبدیل نمود.
- 2 جاذبههای بالقوه و بالفعل رودخانه بالیقلوچای میتوانند باعث ایجاد اشتغال وافزایش درآمد در زمینهی گردشگری شوند.
- 3 مشکلات عمده رودخانه بالیقلوچای از بیتوجهی مسئولان و عوامل طبیعی سرچشمه میگیرد.
.3 پیشینه تحقیق
درمورد چالشهای مراکز تفریحی و گردشگری اطراف رودخانهها مطالعات و تحقیقات بسیاری انجام گرفته است که در ادامه به تعدادی از آنها اشاره میشود:
پارک کولورادو در طول ساحل رودخانه کولورادو در جنوبیترین بخش شهر اوستین واقع در ایالات تگزاس آمریکا طراحی شده است. مطالعات طراحی در ابتدا برای ساماندهی حاشیه رودخانه به عنوان یک پارک ساحلی طبیعی انجام شد و پس از انجام رفته رفته به مناطق دور از رودخانه و خارج از حریم طغیان و سیل رودخانه پرداخت. هدف اصلی در طراحی این پارک ترکیب مناطق دست نخورده طبیعی با فضاهای تفریحی و فرهنگی بوده است.
پارک رودکناری کولورادو با داشتن فضاهایی مانند:آمفی تئاتر جهت ارتقای سطح آموزشیBفرهنگی و فضاهایی مانند مرتعهای سبز دست نخورده برای تفریح و استراحت، مسیرهای پیادهروی و دوچرخهسواری، زمینهای بازی برای کودکان و بزرگسالان به گونهای در نظر گرفته شده که پارک را برای سنین مختلف جذاب و قابل بهرهبرداری کند. به طور کلی این پارک ساحلی دارای مناظر زیبا و متنوع از کوهها و رودخانهها و محلی مناسب برای پیادهروی، دوچرخهسواری، پیکنیک،ماهیگیری، قایقرانی،شنا و استفاده از طبیعت بکر است - بزرگی، . - 1383
بمانیان و سماواتی - 1392 - در پژوهشی با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به بررسی نکات به کار رفته در ساماندهی نقاط گردشگری در حاشیه رود درهی درهمرادبیگ در همدان پرداخته و بدین نتیجه رسیده است که حفظ کاربریهای فضای-سبز، هویت بخشی به منطقه،ایجاد حس تعلق خاطر به فضا و مکان بین ساکنان منطقه، توسعه فضاهای مکث و استراحتگاه، فعالیتهای تفریحی و تفرجی عمومی در حاشیه رود دره ها،زیباسازی و نمادسازی در مسیرهای پیاده میتوان از آلودگی این رودخانه جلوگیری نموده و بستر لازم را برای توسعه گردشگری پایدار فراهم نمود.
حسینی و آذری - 1392 - در مقالهای با عنوان "اصول طراحی معماری در بازآفرینی عرصه رودخانههای شهری برای جذب توریست با تاکید بر توسعه پایدار"با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به بررسی عرصه رودخانهها با پتانسیلهای بالا برای جذب توریسم وضرورت توجه به هویت وبازآفرینی این رودخانهها و شاخص نمودن آنها که یکی از مهمترین شاخصههای جذب گردشگر برای شهر میباشد وبهبود کیفیت معماری ومحیطی رودخانهها پرداخته وبدین نتیجه رسیده است که بازشناسی کیفیتهای محیطی نهفته در فضاهای شهری و امکان استفاده از آنها به گونهای که فضا را به یک فضای گردشگری و توریسمپذیر تبدیل کند میتواند رویکرد مناسبی در معاصرسازی شهرهای امروزی ایران همسو با نیاز شهرها به فضاهای شهری سرزنده و توسعه پایدار باشد.
بهبهانی و همکاران - 1381 - در زمینه بقاء محیط طبیعی درون شهری و استفاده بهینه از آن اشاره کرد که به بررسی علل تخریب دره فرحزاد در طی زمان و پتانسیلهای بالقوه آن در کل مسیر شناسایی و جهت استفاده بهینه از این بسترهای طبیعی درون شهری پیشنهادهایی در دو مقیاس کلان - کل مسیل - و خرد ارائه کرده اند. با توجه به پیشنهادهای ارائه شده، کاربریهای مناسب جهت ایجاد توازن بین فضاهای شهری و طبیعی وارتباط انسان وطبیعت مد نظر بوده است که ضمن استفاده شهروندان از این گونه فضاها،حفاظت ازفضاهای طبیعی درونشهری را تحقق بخشیده وبتواند بهرهوری از ارزش ها وخدمات زیست محیطی ساختارهای اکولوژیکی چون درهها را در حد بهینهای میسر سازد.
.4 روش تحقیق
روش تحقیق بر اساس روشهای توصیفی، تحلیلی میباشد و برای جمعآوری دادهها و اطلاعات از کتابخانهها وآرشیوهای سازمانها و نهادهای مرتبط و همچنین بازدیدهای میدانی از محدودهی مورد مطالعه بهرهگیری شده است همچنین برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش توصیفی، تحلیلی و اسنادی استفاده شده است.
.5 تحلیل و بررسی
5-1 تعریف تفرجگاه
یکی از نیازهای اساسی شهروندان، دسترسی به امکاناتی است که در صورت تمایل، اوقات فراغت خود را در آن به صورت مفید سپری کنند، این امکانات که در یک معنای عام تفرجگاه نامیده میشود، یکی از زیر ساختهای توسعه پایدار شهری به شمار میآید و اما موضوع حائز اهمیت آن است که شهروندان باید بتوانند خودشان نوع تفرجگاه را انتخاب کنند نه این که به آن ها تحمیل شده باشد. به بیان دیگر ممکن است بخشی از اوقات فراغت شهروندان در خیابانهای شهر یا در پارک های کوچک فاقد امکانات سپری شود، چرا که شاید دسترسی به امکانات بهتر برای این افراد وجود نداشته باشد.
