بخشی از مقاله
چکیده:
محققان در این مطالعه سعی بر آن داشته اند که فرآیند یادگیری مفهوم عدد صفر را به گونه ای به جریان بیاندازند که ضعف های یادگیری در این باره برطرف شود. مسئله ای که محققین با آن مواجه بودند عدم وجود انگیزه لازم و محرک در دانش آموزان برای یادگیری مفهوم عدد صفر بود، از طرف دیگر، ویژگی خاص هر کدام از این دانش آموزان که کودکان استثنایی بودند، مشکل یادگیری و فرآیند تدریس را دوچندان می کرد.
پس از مسئله یابی و یافتن مشکل پژوهندگان در پی یافتن راه حلی مناسب و کارآمد برآمدند. پس از انجام بررسی های لازم، این نتیجه حاصل شد که به کارگیری روش تدریس همیارانه در این باره می تواند مشکل یادگیری را به حداقل برساند و کیفیت آموزش را ارتقا دهد. با اعمال روش مذکور به همراه ایجاد انگیزه با به کارگیری وسایل آموزشی آشنا و جذاب برای این قشر از کودکان محققین به نتایج مطلوبی همچون: اشتیاق بیشتر دانش آموزان به یادگیری، همکاری بیشتر آنان در فرآیند تدریس، یادگیری مفهوم عدد صفر تا سطح مورد انتظار و... دست یافتند. روش کار و نتایج حاصل از آن به طور کامل در متن اصلی شرح داده شده است.
-1 مقدمه و اهمیت تحقیق
یادگیری یک فرایند است. در هر فرایند عوامل و متغیرهایی در حال تعامل اند. یادگیری معلول انگیزه های متفاوتی است. یکی از این انگیزه ها که نقش مهمی در جریان یادگیری دارد، میل و رغبت یادگیرنده به یادگیری است. رغبت محرکی است که توان و فعالیت یادگیری را افزایش می دهد. برای ایجاد رغبت، لازم نیست موضوعات درسی را به طور تصنعی جالب توجه نشان دهیم. همین که مطالب و مفاهیم درسی بر اساس نیاز یادگیرندگان تنظیم شده باشد و مسائل اساسی و واقعی آنان را مطرح سازد، رغبت آنان برانگیخته خواهد شد. موقعیت یادگیری و محیط آن از عوامل بسیار موثر در یادگیری است.
امکانات محیط آموزشی می تواند در کیفیت و کمیت یادگیری شاگردان موثر باشد - شعبانی، . - 1386 سازماندهی فضای آموزشی امر مهمی است. فضاهای یادگیری عاملی خنثی در فرآیندهای آموزشی و یادگیری نیستند. محیطی که در آن یادگیری صورت می گیرد، حد و مرزی ندارد. طراحی مناسب فضاهای آموزشی در میزان یادگیری اثر می گذارد، خواه طراحی شامل ساختمان و خواه تنظیم فضای آموزشی به معنی نحوه ی قرار گرفتن دانش آموزان و ابزار در کلاس درس باشد - پورسلطانی،. - 1390 با توجه به مشاهدات محققان، دانش آموزان استثنایی سال اول ابتدایی در یادگیری ریاضی اشتیاق و انگیزه لازم را ندارند و به علت کنترل سخت آنان و کمبود وقت، در استفاده از وسایل کمک آموزشی محدودیت وجود دارد.
بنابراین، محققین سعی در حل مشکل با به کارگیری روش تدریس همیارانه دارند. پیشینه تحقیق نشان می دهد که 5 طبقه برای همکاری معلمان در کلاس وجود دارد که عبارتند از: -1 مدل دستیار - همیار - -2 مدل مشاهده -3 مدل مربیگری -4 مدل وضعیت برابر -5 مدل مشارکت. در مورد مدل دستیار - همیار - ، یک معلم هدایت را بر عهده دارد، در حالی که معلم دیگر دستیار - همیار - می شود. برای مثال، از طریق گردش در کلاس درس وقتی لازم است، حمایت را برای دانش آموزان فراهم می کند. در روش مشاهده، معلم ناظر فقط مشاهده می کند.
هر دو معلم به اتفاق جمع آوری اطلاعات می کنند، سپس تجزیه تحلیل و در مورد اطلاعات جمع آوری شده بحث می کنند. در مدل مربیگری، ناظر مسئولیت پذیرتر می شود. علاوه بر مشاهده، از او انتظار می رود که با ارائه پیشنهادات، کمک و حمایت کند. در مدل وضعیت برابر به جای یک مدل سلسله مراتبی متشکل از یک معلم پیشرو و همیار - ناظر - به آموزش تیم که در آن هر دو معلم یک وضعیت برابر دارند اشاره می شود، مثلا معلمان مطالب و یا فعالیت های یادگیری را تقسیم می کنند و هر معلم مسئولیت مراحل مختلف درس را برعهده دارد. در مدل مشارکت هر دو معلم همکاری کاملی در تمام مراحل تدریس دارند و بسیاری از تعاملات و گفتگوها بین آن ها وجود دارد - باتن و سیمونز، . - 2014
-2 بیان مسئله
اقدام پژوهی - پژوهش در عمل - ، نوعی مطالعه و بررسی است که افراد برای تغییر وضعیت نامطلوب و رسیدن به وضعیت نسبتا مطلوب و در نهایت، بهسازی کارها در محیط شغلی به کار می برند. اقدام پژوهی نوعی تحقیق توصیفی یا غیر آزمایشی است، با استفاده از اقدام پژوهی می توان موقعیت های نامعین اما ملموس مربوط به اقدام ها و عملیات آموزشی را مشخص کرد و در بهبود آن کوشید - بختیاری، مصدقی نیک، . - 1394 نمودار فرآیند اقدام پژوهی را می توانید در تصویر شماره 1 مشاهده کنید:
تصویر شماره 1
با توجه به مشاهدات محققین طی جلسات حضور در کلاس در رابطه با درس ریاضی کلاس اول ابتدایی، دریافتند دانش آموزان نسبت به یادگیری خود احساس خوبی ندارند، زیرا برای دانش آموزان استثنایی شکست های تحصیلی زیادی اتفاق می افتد و انتظار شکست های بعدی در آن ها به وجود می آید. از نشستن در کلاس های درس خشک و روش های تدریس سنتی بدون انعطاف خسته اند و بدون انگیزه کافی برای یادگیری به مدرسه می آیند.
از طرفی مفهوم عدد صفر نیز نسبت به سایر اعداد انتزاعی تر است و به مهارت خاصی برای تدریس و روش هایی جذاب نیاز دارد تا دانش آموزان آن را به خوبی فراگیرند. از آنجایی که کنترل این نوع از دانش آموزان قدری مشکل است و باید روش و وسیله آموزشی خاصی را متناسب با هر کدام از آن ها به کار گرفت، به منظور حل این مشکل تصمیم گرفته شد از روش تدریسی استفاده شود که کارایی بالاتری داشته باشد و در تحقق اهداف آموزشی در آموزش و یادگیری مفهوم عدد صفر نقش مؤثرتری داشته باشد، لذا همان طور که قبلا اشاره شد، روش انتخاب شده در این پژوهش، روش تدریس همیارانه خواهد بود.
-3 اهداف پژوهش عملی
محققین پس از شناسایی مشکل، برای رفع مشکلات موجود، اقدام کردند و اهدافی برای اقدامات خود در نظر گرفتند. اهدافی که به دنبال آن ها بودند، به قرار زیر است:
1. یادگیری مفهوم عدد صفر به طور موثر و کارا
2. ایجاد فضایی متفاوت برای یادگیری هر چه بهتر و مفهومی تر دانش آموزان
3. ایجاد انگیزه در دانش آموزان برای یادگیری و پاسخگویی در کلاس درس
4. از بین بردن احساسات ناخوشایند دانش آموزان نسبت به کلاس درس و یادگیری
-4 بیان روش به کارگرفته شده
با نظر به این مسئله که آموزش اولیه ی عدد صفر با محدودیت هایی که در ارائه آن وجود داشت، قادر نبوده است مفهوم مورد نظر را در ذهن دانش آموزان ایجاد کند، بنا شد که با به کارگیری روش تدریس همیارانه مشکل موجود حل شود. در این روش دو مدرس که آشنا به ویژگی های خاص هر کدام از دانش آموزان کلاس بودند، عهده دار تدریس موضوع مورد نظر شدند. ابتدا هر دو مدرس در کنار یکدیگر به تهیه طرح درس، برنامه ریزی، طراحی فعالیت و وسایل آموزشی و همچنین تقسیم وظایف و نقش ها در هر یک از قسمت های فرآیند تدریس پرداختند.
برنامه ریزی بر این محور استوار بود که یکی از مدرسین جریان اصلی تدریس را بر عهده داشته باشد و مدرس دیگر نقش هدایت و کنترل کننده داشته باشد و دانش آموزان را به مشارکت در فعالیت های آموزشی و مفهوم سازی موضوع مربوطه یاری رساند. بدین صورت استفاده از وسایل آموزشی متنوع، تعداد تمرین بیشتر، استفاده از مثال و روش های جدید برخلاف وضعیت اولیه ممکن می شود - تصویر شماره 2 و. - 3 به منظور ایجاد فضای جدید و متنوع که بتواند در ایجاد انگیزه ی دانش آموزان موفق باشد، تصمیم به فضا سازی آموزشی در قسمتی از حیاط مدرسه گرفته شد. همان طور که در تصویر 2 مشاهده می کنید، در حیاط مدرسه زیراندازی انداخته شد و وسایل مورد نیاز تدریس مانند میوه ها، بادکنک ها و کارت های اعداد و... بر روی آن چیده شد. از قبل مدرسین شکلات هایی را درون بادکنک ها قرار داده بودند، از یک یا پنج شکلات و در یک بادکنک هم شکلاتی وجود نداشت.
