بخشی از مقاله
چکیده:
با سپری شدن سه سال از تغییر نظام آموزشی کشور و اضافه شدن یک پایه به مقطع ابتدایی، ضعف دانشآموزان پایه ششم در درس ریاضی همچنان یکی از مشکلات عمدهی آموزگاران میباشد. بنابراین هدف این پژوهش همانطور که از عنوان آن پیداست تلاشی است جهت یافتن راه حلی مناسب برای بهبود عملکرد دانشآموزان پایه ششم در درس ریاضی با توجه به مشکلات و همچنین توانمندیهای یک کلاس چندپایه. شواهد جمعآوری شده در این اقدامپژوهی نشان میدهد، دلیل اصلی عملکرد ضعیف دانش-آموزان در ریاضی پایه ششم، عدم ارتباط عمودی میان کتاب این پایه با کتاب ریاضی پایه پنجم میباشد.
بدین ترتیب پژوهش حاضر با ارائه مدارک و شواهد کافی نشان میدهد که اقدامپژوه چگونه توانست با اتخاذ راهکاری عملی در یک کلاس چندپایه و با استفاده از ارتباط عمودی میان ریاضی جدیدالتالیف پایههای 1 تا 4 با ریاضی پایه ششم که پس از مطالعهی اسنادی و تحقیق در منابع مرتبط و گفتگو و مشاوره با همکاران و کارشناسان حوزهی آموزش ابتدایی و برنامهریزی درسی صورت گرفت، ضمن جبران این شکاف در ساختار کتاب، موجب بهبود عملکرد دانشآموزان شود.
-1 مقدمه و اهمیت تحقیق
سه کلید واژهی کلاس چندپایه، پایه ششم و ریاضی برای تمام آموزگارانی که در چند سال اخیر در یک کلاس چندپایه که یکی از پایههای آن پایه ششم میباشد و قرار است درس ریاضی تدریس شود، بسیار آشنا و در بیشتر مواقع یادآور دغدغهها و مشکلات بسیاری است. سه کلیدواژهای که با سپری شدن سه سال از اضافه شدن پایه ششم به مقطع ابتدایی همچنان یکی از معضلات اساسی این دورهی حساس آموزشی اما فراموش شده در آموزش و پرورش کشور ما میباشد.
عملکرد ضعیف کودکان در ریاضیات دلایل متفاوتی دارد از جمله: فرهنگی، عاطفی، فیزیکی/ جسمی، پزشکی و یا دلایل مرتبط با تجربیات قبلی کودکان. همچنین برخی از مشکلاتی که کودکان با آن مواجه میشوند ممکن است ناشی از ناهماهنگی بین خانه و مدرسه باشد - باتل،ترجمه بخشعلیزاده،. - 195:1393 اما درکلاسهای چندپایه علاوه بر این دلایل میتوان دلایل بسیار دیگری را برای عملکرد ضعیف دانشآموزان برشمرد.
از جملهی مهمترین این دلایل مسئلهی کمبود زمان و ضعف بنیهی علمی دانشآموزان است، که در بیشتر منابع به آنها اشاره شده است. یک آموزگار کلاس چندپایه باید 144 ساعت فعالیت آموزشی - مطابق مصوبه شورایعالی آموزش و پرورش - را در قالب 24 ساعت برنامهریزی کند. بنابراین و با توجه به اینکه دانشآموزان روستایی تمام پایههای قبلی خود را نیز در کلاس چندپایه گذراندهاند، پس ضعف علمی دانشآموزان تا حدودی طبیعی جلوه خواهدکرد.
در طول سه سال که از اضافه شدن پایه ششم به مقطع ابتدایی میگذرد، »عملکرد ضعیف دانشآموزان پایه ششم در درس ریاضی« همواره یکی از چالشهای اساسی آموزگاران بوده است که »ضعف بنیهی علمی دانشآموزان - «بهویژه در کلاسهای چندپایه - نیز در دسترسترین دلیل آموزگاران برای این ضعف عملکرد بنابر دلایلی مانند »شیوهی نامناسب ارزشیابی در سیستم آموزشی کشور« و در نتیجه ارتقای خودبخودی دانشآموزان ضعیف، کاهش ارزش تحصیل در جامعه و ... بوده است. عملکرد ضعیف آموزگار پایه پنجم، افت تحصیلی دانشآموزان در ورود به پایه ششم - مشابه آنچه برای افت دانشآموزان در ورود به دوره راهنمایی گفته میشد - و ... هم معمولا دلایل بعدی از سوی تعدادی دیگر از آموزگاران میباشد.
این مقدمه و پاسخ به این سئوالات انگیزهای شد برای شروع اقدامپژوهی در جهت یافتن راهکاری مناسب و عملیاتی برای چالش موجود که با طرح سئوال و تدوین اهداف زیر شروع گردید: »چگونه میتوانم عملکرد دانشآموزان کلاس چندپایه را در ریاضی پایه ششم بهبود ببخشم؟« بنابراین هدف اصلی پژوهش، »بهبود عملکرد دانشآموزان پایه ششم کلاس چندپایه در درس ریاضی« بعد از یافتن دلایل این عملکرد ضعیف میباشد. در نهایت اگر دانشآموزن پایه ششم میتوانستند عملکرد بهتری را در درس ریاضی از خود نشان دهند، به چند هدف مهم دیگر هم دست مییافتم:
الف - موجب علاقهی بیشتر دانشآموزان به درس ریاضی میشود.
ب - ضمن جبران ضعف دانشآموزان در درس ریاضی زمانی از درسهای دیگر گرفته نمیشد.
ج - نیاز نبود زمان آموزشی از پایههای دیگر برای ریاضی پایه ششم سلب شود.
د - میتوانستم در پست معلمیار از دانشآموزان که منجر به افزایش انگیزه و صرفهجویی در زمان کلاس میشود استفاده کنم.
ه - با بهبود عملکرد دانشآموزان، در سالهای بعد معلمان کار راحتتری خواهند داشت. اما آنچه قبل از شروع اقدامپژوهی یکی از دغدغههای من برای پیشبینی هرگونه فعالیت جبرانی بود، این چالش بود که در یک کلاس چندپایه نمیتوانستم دانشآموزان پایههای دیگر را در هر گونه فعالیتی که پیشبینی میکردم در نظر نگیرم. بنابراین بهبود عملکرد دانشآموزان دیگر پایهها در درس ریاضی هم جز اهداف جزئی اقدامپژوهی قرار گرفت.
-2 بخش اصلی تحقیق
2,1 وضعیت موجود
دانشآموزان منطقه زیویه از نظر شاخص اقتصادی- اجتماعی - SES - جزو دهکهای پایین جامعه میباشند. »تیمانقلعه« هم که 4 کیلومتر جادهی آن خاکی میباشد، روستایی است تابع زیویه در جنوب شرقی سقز. این روستا دارای 24 خانوار با حدود 110 نفر جمعیت میباشد. شغل بیشتر مردم دامداری - و بعضا کشاورزی - میباشد که در فصول سرد سال بسیاری از مردان روستا جهت کار به تهران و یا سقز میروند.
روستا دارای امکاناتی مانند برق، آب و مسجد میباشد اما فاقد سیستم گازرسانی و بهداشت مستقل است. دبستان روستا دوکلاسه است و دارای یک اتاق به عنوان انباری میباشد. مدرسهی تیمانقلعه در لیست مدارس مخروبه قرار گرفته و نیاز به ساخت مدرسهی جدید در این روستا بسیار جدی میباشد. همچنین مدرسه امکانات آموزشی و ورزشی مناسب وجود ندارد و فاقد حیاط دیوارکشیشده هم میباشد. در سالتحصیلی جاری13 دانشآموز - 8 دخترو3 پسر - در دو کلاس مشغول تحصیل میباشند که از این تعداد 3 دانشآموز پایه ششم - 1 پسر و 2 دختر - به همراه 4دانشآموز پایه 3 و - 4مجموعا 7 دانشآموز - در کلاس اقدامپژوه مشغول تحصیل بودند.
-2,2 گردآوری اطلاعات و شواهد - - 1
در این مرحله جهت درک بیشتر مسئله تصمیم گرفتم اقداماتی را جهت جمعآوری اطلاعات بیشتر از مشکل انجام دهم. بنابراین اقدامات تشخیصی در دو دستهی داخل و خارج مدرسه، با این هدف که آیا مشکل اصلی در ضعف آموزشی دانشآموزان، محتوای کتاب ریاضی پایه ششم و یا کلاسهای چندپایه میباشد، صورت گرفت.اقدامات داخل مدرسه شامل بررسی پوشهکار و کارنامه دانشآموزان در سال گذشته، گفتگو با همکاران - مدیر مدرسه و آموزگار سال گذشته - ، طراحی و اجرای پرسشنامهای برای دانشآموزان جهت نظرسنجی از آنان در مورد درس ریاضی، و همچنین برگزاری آزمون از محتوای ریاضی پایه پنجم و پایهی چهارم مطابق با کتب جدیدالتالیف دورهی ابتدایی میشد. اقدامات خارج مدرسه نیز شامل گفتگو و مشاوره با همکاران مجتمع و توزیع پرسشنامهای میان همکاران درمورد موضوع میشد. در اقدام بعدی - تجزیه، تحلیل و تفسیر دادههای شواهد- - 1 با وجود چند فرضیه برای عملکرد ضعیف دانشآموزان در ریاضی که عبارت بودند از:
1. به طور کلی وضعیت درسی دانشآموزان تیمانقلعه مناسب نمیباشد.
2. دلیل ضعف دانشآموزان حضور در کلاسهای چندپایه میباشد.
3. کتاب ریاضی پایه ششم مشکل میباشد چرا که دارای ممحتوای ثقیل بوده و زمان مناسب برای تدریس وجود ندارد.
4. ارتباط مناسب میان کتاب پایه ششم با پایههای قبلی وجود ندارد.
5. مواد آموزشی مناسب در مدرسه برای انتقال مفاهیم وجود نداشته و یا روش تدریس من برای دانشآموزان جذاب نمیباشد.
6. دانشآموزان پایه ششم با توجه به اهداف تعیین شده در ریاضیات جدید عملکرد ضعیفی دارند.با توجه به اقدامات داخل مدرسه نتیجه گرفتم که عملکرد ضعیف دانشآموزان در ریاضی پایه ششم نباید از ضعف آموزشی دانشآموزان باشد و با توجه به اطلاعات به دست آمده عدم ارتباط منطقی میان کتاب پایهپنجم با کتاب ریاضی پایه ششم و از آن مهمتر کتاب ریاضی پایه ششم با کتابهای قدیمی ریاضی که دانشآموزان پایه ششم با آن درس خواندهاند محرز گردید.
چراکه در سالتحصیلی 91-92 که وزارت آموزش و پرورش تصمیم گرفت که پایهی ششم را به دورهی ابتدایی اضافه کند، دانشآموزانی که بنابر یک تصمیم ناگهانی قرار بود وارد پایه ششم شوند با عدم هماهنگی و ارتباط عمودی مناسب میان کتاب ریاضیات پایه ششم با کتابهای ریاضی خود دچار افت تحصیلی میشدند. به گفتهی صاحبنظران آموزشی و بسیاری از آموزگاران برای افزایش یک سال به دورهی ابتدایی باید تا زمانیکه دانشآموزان پایه اولی که از سالتحصیلی 90-91 دوران آموزش خود را با کتابهای جدید شروع کردهاند و به پایه ششم میرسیدند، صبر میکردند.
-2,3 انتخاب راه حل بعد از انتخاب چند راهحل موقت - که دلیل انتخاب و سپس دلایل رد هر راه حل در جدول شماره 12 گزارش آمده است -
راهحل جدید که عبارت بود از »استفاده از ارتباط عمودی میان کتاب ریاضی پایه ششم با کتب جدیدالتالیف پایههای قبلی« انتخاب شد و مطالعه بیشتر اقدامپژوه جهت بررسی پیشینه مطالعات در این مورد در دو بخش نظری و عملی شروع گردید. غلامحسینی معتقد است که یک ویژگی مهم کتابهای درسی » وجود توالی مطالب در یک خط سیر مشخص و به صورت منطقی و با توجه به یادگیریهای قبلی دانشآموزان میباشد« و ملکی نیز ناکید میکند که:» وقتی که بحث از ارتباط عمودی و افقی کتاب درسی به میان میآید در واقع چگونگی سازماندهی محتوا مدنظر است.
سازماندهی، تنظیم و مرتب کردن محتوای تهیهشده جهت آموزش از مراحل اساسی برنامهریزی درسی محسوب میشود. - «ملکی، - 77:1389 همچنین پژوهشگرانی مانند غلامحسینی - - 1373 در پایاننامهی کارشناسی ارشد خود به »بررسی کتب ریاضی سال اول راهنمایی و پایهی پنجم از حیث ارتباط عمودی محتوا« پرداخته است. همچنین »تحلیل ارتباط عمودی در محتوای کتابهای درسی ریاضی پایهی سوم، چهارم و پنجم مقطع ابتدایی در سالتحصیلی«1387-88 عنوان پایاننامهی کارشناسی ارشد فسنقری - - 1388 میباشد و پژوهشگران دیگری مانند خلیفه - 1389 - ، قناعتگر - - 1390 و شیخیآرام - - 1391 ارتباط عمودی کتابهای درسی ابتدایی را از حیث ارتباط عمودی بررسی کردهاند. که تمام این پژوهشها لزوم ارتباط از نوع عمودی را در کتابهای دورهی ابتدایی تائید کرده و بر اهمیت این ارتباط نیز تاکید کردهاند. - پیشینهی عملی پژوهش -
