بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر نقد دیوان کبیر مصحﱠح مرحوم فروزانفر بر اساس یکی از نسخ در دسترس ایشان، یعنی نسخه نورعثمانیه - با اختصار: عل - است. در این پژوهش، طی معرفی این نسخه، نحوه استفاده فروزانفر از این نسخه توصیف شده استذیل. عنوانِ »غزلهای افتاده« اشعاری ذکر شده که در نسخه نورعثمانیه موجود بوده اما از دیوان چاپی مصحﱠح فروزانفر افتاده است. بنابراین در این پژوهش، غزلهایی از مولوی به پژوهشگران عرضه میشود که تا به حال در هیچکدام از تصحیحهای موجود از دیوان کبیر مطرح نشده است.
کلیدواژهها: نسخه نورعثمانیه = - عل - ، دیوان کبیر مولوی و نقد فروزانفر.
مقدّمه:
در حال حاضر جامعترین تصحیح موجود از دیوانِ مولانا، تصحیح بدیعالزمانِ فروزانفر است. این تصحیح که در ده مجلد تنظیم شده است، مشتمل بر غزلیات، ترجیعات و ملمعاتِ مولانا جلالالدّین محمّد، مشهور به مولوی است. فروزانفر، آنگونه که در مقدّمهی جلد اوّل و چهارمِ دیوان شرحدهد،میبرایِ تصحیح دیوانِ کبیرِ مولانا چهارده نسخه پیش روی داشته است که تنها ده نسخه را مبنایِ تصحیحِ خود قرار داده است. از این میان نه نسخه، از شمارهیک تا نه، در مقدّمهجلد اوّل صفحاتِ »و « تا »یج « معرفی شده است و نسخه دهم، یعنی نسخه نورعثمانیه، در مقدّمهجلد چهارم وصف شده و از همان مجلد به بعد در کارِ تصحیح دخالت داده شده است.
بنابراین در سه جلد نخست به ضبط و غزلهای نسخه نورعثمانیه توجّهی نشده است. در این نسخه 6 غزل یافتیم که در نسخه نورعثمانیه موجود است، امّا استاد فروزانفر آن غزل ها را وارد دیوان کبیر نکرده است. از میان این 6 غزل، 3 غزل علاوه بر نسخه نورعثمانیه در دیگر نسخ مورداستفاده استاد فروزانفر نیز آمدهاست.جادر ناگزیریماین ابتدا به معرفیِ اجمالیِ نسخِ مورد استفاده فروزانفر بپردازیم؛ مختصاتِ این نسخ در جدول زیر نمایش داده شده است: - برای آشنایی بیشتر با نسخ فروزانفر و میزان اعتبار هرکدام ر. ک مقاله لزوم تصحیح دوباره غزلیات شمس -
در ادامه ابتدا نسخه نورعثمانیه را توصیف میکنیم، سپس به غزلهای افتاده میپردازیم:
الف توصیف نسخه نورعثمانیه:
اصل نسخه در کتابخانه نورعثمانیه در ترکیه است و فیلم آن به شماره 1107 در دانشگاه تهران نگهداری میشود. مشتمل بر 416 برگِ 17سطریِ 2 ستونی است. خط این نسخه، نسخ است و ترتیب قرار گرفتن غزل ها در این نسخه الفبایی است. اوزان این نسخه هزج و مضارع و مجتث و رمل است. تعداد ابیات غزلها 12207 است. نسخه با بیت زیر آغاز میشود:
آمد بت میخانه تا خانه برد ما را بنمود بهار نو تا تازه کند ما را
غزلها با جدولبندی و با عبارتو له» قدّسنا االله بسرّه العزیز« از یکدیگر تفکیک شدهاند. ترقیمه ندارد.فروزانفر این نسخه را در مقدّمه جلد چهارم معرفی کرده و از همین جلد در تصحیح اعمال شدهاست و به همین دلیل در مجلدات اوّل تا سوم به ضبطهای این نسخه توجّهی نشده است. در مورد تاریخ این نسخه آوردهاست: از» سبک خط و نوع کاغذ مسلّم میگردد که در نیمه اوّل قرن هشتم استنساخ شده..«مولوی، - مقدّمه فروزانفر، :1363 ج4، الف - علامت اختصاری این نسخه در تصحیح »عل« است.
ب رسمالخط نسخه »نورعثمانیه:«
در نسخه مورد بحث حرف »گ« به صورت »ک« نوشته شده است. گاه نقطه »چ« نوشته شده و گاه تنها یک نقطه دارد. »پ « را با سه نقطه می نویسد. »د« به صورت »ذ« نوشته شده است؛ در کلماتی مانندِ »آیذ« و »شایذ» . . . «های« به صورت »ه« نوشته شده است: زده، بیهده و. . . . »به« حرف اضافه به کلمات بعد از خود متصل نوشته شده است: بعشق، بکجا و. . . . »ها« جمع سرهم نوشته شده است: خطها، سخنها و. . . . »را« مفعولی جدا نوشته شده است. علامت « » بر روی »آ« آمده است: آخر، آمده و. . . .»که« به صورت »که« نوشته شده است نه »کی » «نه« گاه به صورت »نی« و گاه به صورت »نه« نوشته شده است. »می« فعل جدا نوشته می شود: میرود، میرسد و. . . . »آنکه « و »چنانکه« و » چندانکه« به صورت »آنک« و »چنانک« و »چندانک« نوشته شدهاست. »آنکس« و »بیگه« و »بیچون« را به صورت پیوسته نوشتهاست. »این.« و »آن«معمولاً. جدا نوشته میشود.
ج غزلهای افتاده:
این عنوان شامل غزل هایی است که از دیوان افتاده است. این غزل ها در نسخه نورعثمانیه که مورد استفاده استاد فروزانفر بوده دیده است؛شده امّا سهواً از دیوان مصحّح ایشان افتادهاست.در این قسمت پس از آوردن اطلاعات نسخهشناسی، متن غزل و نسخه بدل توضیحاتی در مورد غزلها آورده شده است.
1 آفتاب امروز بر طرز دگر تابان شدهست:
مطلع غزل 397 دیوان چاپی فروزانفر آفتاب امروز بر شکل دگر تابان شدهست شبیه مطلع غزل زیر است. غزل 397 تنها 5 بیت دارد و ابیات آن به جز مصرع اوّل هیچ شباهتی با غزل زیر نداردشاید. شباهت مطلع این دو غزل علّت حذف یکی از دیوان چاپی بودهاست.این غزل نه تنها در نسخه نورعثمانیه که در نسخه موزه قونیه 770 فذ که اساس تصحیح فروزانفر بوده، نیز آمدهاست.
