بخشی از مقاله
چکیده:
برخورد اخلاقی و معروف در خانواده از مواردی است که همواره در قران و روایات ائمه معصومین علیهم السلام نسبت به کیفیت و شیوه های اجرایی ان سخن به میان امده است. در این مقاله حاضر با عنوان »چگونگی اجرای قاعده معروف در نظام خانواده منتظر« تلاش شده تا »قاعده معروف« معرفی و کاربرد آن در محدوده خانواده با رویکرد خانواده منتظر بیان شود. رعایت اصل معروف می طلبد که میان اعضای خانواده به ویژه بین زن و شوهر، تعامل شایسته برقرار باشد.
پس این پرسش پیش می اید که »چگونه میتوان قاعده معروف را در نظام خانواده منتظر اجرا کرد؟« لازم است مسائل مربوط به روابط اعضای خانواده مسلمان در هر زمانه ای، تحت حاکمیت چنین قاعده ای، لباس زیبای اخلاق را برتن کنند. این باور مقتضی آن است که اندیشمندان و صاحب نظران اسلامی در تعیین روابط و وظایف اعضای خانواده به راهنما و بنیادین بودن اصل معاشرت به معروف میان اعضای خانواده اهتمام داشته باشند.
خانواده از نهادهای مهم در همهی جوامع از جمله جامعه اسلامی به شمار میرود. یکی از اموری که باید در محیط خانواده مورد توجه قرار گیرد، برخورد و تعامل شایستهی اعضای خانواده، به ویژه زن و شوهر است. گاهی از این تعامل شایسته در ادبیات دینی، تعبیر به »معاشرت به معروف« می گردد. نگارنده در این مقاله کوشیده بحث معاشرت به معروف را در چارچوب خانواده منتظر مطرح کند. هرچند این قاعده در ذات خود فراگیر است و روابط اجتماعی و خانوادگی را در بر می گیرد اما در این پژوهش محدود به مسائل خانواده شده است. البته هر چند در این باره، برخی پژوهش هایی انجام شده و منتشر شده اند اما در هیچ یک از آن ها بحث »معروف« به صورت »قاعده« مطرح نشده است.
مفهوم خانواده منتظر
خانواده در لغت به معنای خاندان، اهل خانه، اهل البیت و دودمان، - معین، 1386، ج 2، ص1113؛ عمید، 1381، ج1، ص[34] [40] - .829 زن و فرزند گفته میشود. به بیان دیگر، خانواده واحد اجتماعی است که پدر و مادر و فرزندان و گاهی بستگان دور و نزدیک را در بر می گیرد. - عمید، همان. - [34] برخی در تعریف خانواده به سرپرستی پدر تصریح کرده اند: »خانواده در عین حال که کوچک ترین واحد اجتماعی است، که شامل پدر، مادر و فرزندان است... اعضای خانواده نسبت به همدیگر، حقوق و تکالیفی دارند، در خانواده، پدر سرپرست است و به همین جهت تأمین نفقه همسر و فرزندان با شرایطی بر عهدهی او می باشد.« - هاشمی شاهرودی، 1426ه.ق، ص[56] - .422 به هر حال، خانواده هستهی اصلی جامعه، مبنا و پایهی هر اجتماع بزرگ به شمار میرود.
اساس یک جامعه را خانواده تشکیل می دهد. لذا برای رسیدن به جامعه آرمانی و مهدوی لازم است که به این نهاد توجه ویژه صورت گیرد تا بتوانیم خانواده ای با عنوان خانواده منتظر را تشکیل دهیم. با تامل در آیات الهی و روایات معصومین علیهم السلام به جایگاه این نهاد در جامعه دینی و محوریت آن برای ایجاد جامعه ای پر فضیلت یا بالعکس جامعه ای ضد ارزش پی می بریم.در این زمانه ارزش و فضیلت خانواده به صفت انتظار در ان است. انتظار محوری تکاپوی ارزومندانه در عرصه های فردی،خانوادگی واجتماعی برای تحقق تمام شرافت ها و فضیلت ها و رستن از تمام ظلمت ها و رذیلت هاست. انتظاری حقیقی است که تحول افرین، اندیشه ساز، نیروبخش، تعهداور و مجاهدپرور باشد و شخص منتظر را به جهادی همه جانبه در عرصه های فردی،خانوادگی و اجتماعی وارد گرداند.
مفهوم قاعده:
»قاعده « در لغت به معنای اساس شیء، - افندی، بی تا، ج1، ص[8] - .17 ریشه، بنیان، پایه، اصل و قانون است. - عمید، 1381، ج1، ص[34] - .1565 و به این تناسب، به ستون های خانه »قواعد« می گویند. - مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی پژوهشکده فقه و حقوق، 1421ه.ق، ص[41] - .9 در معنای اصطلاحی قاعده گفته شده: »إنها أمر کلی منطبق علی جمیع جزئیاته عندتعرّف احکامها منه - «مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی پژوهشکده فقه و حقوق، 1421ه.ق، ص:[41] - .10 قاعده امری کلی است که هنگام شناسایی جزئیات احکام بر تمام جزئیات خود منطبق باشد. چنان که می بینیم، میان معنای لغوی و اصطلاحی قاعده، رابطهی تنگاتنگی وجود دارد. - همان، ص - .11-9 همچنین در تعریف اصطلاحی قاعده آمده است که »اصل و قانون کلی است که منشأ و زیربنای استنباط قوانین دیگر است و از این اصول و قوانین در فقه و اصول به عنوان قاعده اصولی و قاعدهی فقهی تعبیر میشود - .«ملکی اصفهانی، 1432ه.ق، ص[42] - .340
مفهوم معروف:
واژه عرف و معروف، بیش از 40 بار در قرآن کریم به کار رفته است و در اکثر موارد، مربوط به بخش های حقوقی قرآن است که در بیشتر موارد، مربوط به حقوق زن در خانواده میشود. برای شناخت معروف ابتدا باید عرف را بشناسیم تا بتوانیم به تعریف دقیقی از مفهوم معروف دست یابیم. معروف به معنای تتابع، اتصال و پی در پی بودن یا قرار، آرامش و سکون - احمدبن فارس، 1404ه.ق، ج4، ص[7] - .281 و نیز به معنای فعل پسندیده از جانب شرع است. راغب اصفهانی در این باره فرمود: »: ما ینکر بهما.« - راغب اصفهانی، 1412ه.ق، ص [18] - .561 معروف نامی است برای هر کاری که خوبی آن را شرع یا عقل می شناسد، و منکر آن چیزی است که عقل و شرع، بدی آن ها را تشخیص می دهد.
به عبارت دیگر، معروف هر فعلی است که خوبی آن به وسیلهی عقل یا شرع شناخته شود.« - قرشی، 1412ه.ق، ص[36] - .327 مراد کاری و عملی و قولی است که مطابق عقل و فطرت سلیم بوده باشد. در این صورت، مطلق معروف مورد تصدیق شرع است. خواه شرع بالخصوص به آن تصریح کرده باشد یا نه. - همان، ص - .328-327 »معروف به معنای شناخته شده در مقابل منکر است و از آن کار نیک مطابق فطرت قصد میشود.
