بخشی از مقاله
چکیده:
تحقیق تاریخی مانند روش های دیگر تحقیق مراتب وهدف های خاص خودرا دارد. هدف برخی پژوهشگران تاریخی فراهم کردن یک چارچوب اصولی برای درک زمان حال است و هدف برخی دیگر یافتن پشتوانه برای طرحهای کنونی اصطلاحات اجتماعی. از اهداف دیگر پژوهشهای تاریخی می توان کمک به متصدیان امر تعلیم وتربیت در تعریف و ارزیابی گزینه های ممکن آینده در رابطه با یک امر خاص آموزش را نام برد. دراین مقاله مواردی از قبیل توضیحاتی در مورد تحقیق تاریخی منابع تحقیق و پژوهش تاریخی -مراحل تحقیق تاریخی -علمی بودن تحقیق -یک نمونه از فرضیه تاریخی و اشتباهاتی که گاهی در انجام پژوهش تاریخی روی می دهد تدوین شده است.
کلمات کلیدی : تحقیق تاریخی، منابع تحقیق و پژوهش تاریخی، فرضیه تاریخی.
مقدمه:
کارر مورخ انگلیسی می نویسد ”تاریخ یک جریان مداوم تعامل بین مورخ و وقایع ویک گفتگوی بی پایان بین گذشته و حال است همگام با دیدگاه کارر مانیز پژوهش تاریخی رافرآیند جستجوی نظامدار داده ها برای پاسخ به سوالات مربوط به وقایع گذشته می دانیم ،بااین هدف که به درک بهتری از نهادها، عملکردها، روندها و مسائل کنونی تعلیم وتربیت دست یابیم. از نظر ادسون مطالعات تاریخی عموما یک نوع مطالعه کیفی به شمار می رود درعین حال برخی از مورخان از روشهای کمی نیز بهره می گیرند. از نظر گرایش معرفت شناسی ،تحقیق تاریخی دارای گرایش پسا - اثبات گرایی - یا - مابعد اثبات گر - است تا تفسیر گرایی محض، به این معنا که مورخان بر جایز الخطا و جانبدارانه بودن مشاهدات انسان واقفند.
اهمیت تفسیر در پژوهش تاریخی حتی با یک تامل سطحی درباره محتوای این گونه تحقیقات آشکار می شود. پژوهش تاریخی لزوما پرداختن به رویدادهایی است که پیش از تصمیم مورخ برای بررسی آنها اتفاق افتاده است. اطلاعات مندرج در منابع تاریخی آمیخته با تفسیر است.گزارشهای تاریخی تنها بیان امور گذشته نیست بلکه بقول یکی از مورخان به نام جان بورسیتن شامل واقعیتهای ساخته و پرداخته است. نقش محوری تفسیر در پژوهشهای تاریخی معاصر، کاملاً با دیدگاه رایج قرن نوزدهم درباره تاریخ متفاوت است که آن را ثبت و ضبط هر چه بیشتر حقایق خدشه ناپذیر و عینی می دانستند بر اساس این دیدگاه آثار تاریخی قرن نوزدهم غالباً شامل مجموعه های چند جلدی مربوط ب جزئیات وقایع بزرگ - مثل تاریخ دنیای غرب و تاریخ آمریکا - و وقایع کوچک - مثل انقلاب فرانسه، جنگ اسپانیا و آمریکا - بود. مورخان معاصر توجهی به این گونه آثار ندارد و آنها را صرفاً وقایع نگاری قلمداد می کنند.
آثار مورخان معاصر مختصرتر است، لیکن واقعیات تاریخی در چهارچوب یک تفسیر خاص ارائه و معنی می شوند. تفاوت پژوهشهای تاریخی با سایر پژوهشهای تعلیم و تربیت، در این است که مورخ ، داده های تاریخی را از خلال بررسی خاطرات ، اسناد و مدارک رسمی و آثار و میراثهای تاریخی به دست می آورد. بنابراین ، در پژوهش تاریخی، شواهد پیش از آنکه مورخ به صورت بندی پایان نامه ، انتخاب موضوع و تهیه طرح تحقیق بپردازد وجود داشته اند، در حالی که انجام بیشتر پژوهشهای تعلیم و تربیت مستلزم تولید داده می باشد. برای مثال، یک پژوهشگر هنگامی که به مشاهده یا اجرای آزمون می پردازد تا به تأثیر یک برنامه آموزشی پی ببرد، در واقع داده ها را بوجود می آورد. - مردیت گال، والتر بورگ، جویس گال ، - 1129 :1383
تحقیق تاریخی
تحقیق تاریخی آن دسته تحقیقاتی است که بر موضوعی معین که در گذشته ودریک مقطع زمانی مشخص اتفاق افتاده است ،صورت می گیرد .ازآن جا که در فاصله ی دو زمان مشخص در گذشته ،رویدادهایی به وقوع پیوسته و ابزاری تکمیل گشته است .بنابراین تلاش محقق در روش تحقیق تاریخی برآن است که حقایق گذشته رااز طریق جمع آوری اطلاعات ،ارزشیابی و بررسی صحت و سقم این اطلاعات ، ترکیب دلائل مستدل و تجزیه و تحلیل آنها به صورتی منظم و عینی ارائه کند .ونتایج پژوهشی قابل دفاعی را درارتباط با فرض یا فرض های ویژه تحقیق نتیجه بگیرد .برای مثال ”بررسی تاریخی تعلیم وتربیت در دوره امامت حضرت علی - ع - را در نظر بگیرد .در این جا محقق می تواند هدفی مانند ”آشنایی با چگونگی تعلیم وتربیت در دوره ی امام علی - ع - و همچنین سوال هایی مانند “:آیا اساس تعلیم وتربیت دوره ی اقامت ایشان بر پایه اعتقادات مذهبی استوار بوده است ”“.
تا چه اندازه صحابه ایشان به این اعتقادات ایمان داشته اند.”را در طرح تحقیق خود عنوان کند .بنابراین باتوجه به این هدف وسوال ها محقق باید اطلاعات مستدل ومعتبری در این زمینه جمع آورد ،تا بتواند نتایج مرتبط با این هدف و سوال ها را چه در رد وچه در قبول آنها ارائه دهد. تحقیقات تاریخی همواره با مشکلاتی فراوان روبرو هستند که مهمترین مشکل آن عدم حضور محقق در صحنه ی واقعه است تا بتواند به طور زنده اطلاعات و مدارک موردنیاز را گرد آوری کند ،در نتیجه منبع عمده ی اطلاعات و داده های او اسناد ،شواهد و مدارکی است که می توان حول مساله تحقیق به آنها دسترسی پیدا کند.مشکل دیگر تحقیقات تاریخی ،سازمان دادن اطلاعات و مدارک گردآوری شده است .
یعنی محقق زمانی میتواند به تجزیه وتحلیل یک واقعه بپردازد که امکان برقراری ارتباط بین اسناد و مدارک و ساختن تصویری از وضعیت و خصوصیات زمان حادثه وجود داشته باشد .مسلما این کار مستلزم کامل بودن مدارک است که احتمال دارد گاه محقق نتواند مدارک مورد نیاز را جمع آوری نماید.دراین صورت یا قادر به نتیجه گیری وشناخت پدیده نیست یا ناچار است بعضی گسستگی های بین مدارک به دست آمده را باحدس گمان وتفسیر پر کند وتصویر سازی نماید.در چنین شرایطی ارزش علمی وی در معرض تردید قرار میگیرد .
اما اگر محقق تاریخی دقت کافی داشته باشد می تواند طوری عمل کند که اعتبار علمی کارش کاهش نیابد .اوباید اولا مدارک و اسناد را بررسی و ارزیابی کرده وسپس اسناد و شواهد معتبر را مبنای تحقیق خود قرار دهد .ثانیا تا حد امکان مدارک و شواهد مورد نیاز را کامل نموده وبین آنها ارتباطی منطقی برقرار نماید..ثالثا از دخالت دادن نظرات شخصی و تعبیر و تفسیر های غیر منطقی خودداری نماید و با استفاده از شیوه مقایسه ی مدارک و شواهد وتحلیل منطقی آنها گسستگی های اسناد را برطرف کند. - تیرگر، حاج غلامرضایی ، - 54 : 1394
مراحل تحقیق تاریخی
مطالعه تاریخی سه گام مقدماتی و دو گام اساسی دارد. - سه گام نخستین آنگونه که در سایر مطالعات وحود دارد است - :
-1 صورت بندی مسئله ؛دراین مرحله مقدماتی به این می پردازیم که چه مساله ای راباید حل کنیم ؟وبه چه مساله ای باید بپردازیم؟
-2 تدوین فرضیه ؛باید محقق ،مقدمتا بیان کند که چه فرضیه ای رابرای شروع تحقیق مدنظر قرار دا ه است؟
-3 نقد منابع و اسناد ؛محقق قبل از پرداختن به تحقیق ناگزیر از نقد وبررسی منابع واسناد است .
-4 توصیف تاریخی ؛درمقام توصیف ،به این می پردازیم که این پدیده تاریخی یا دیدگاه مورد مطالعه ،کی ،کجا ،درچه موقعیتی ،چگونه ،به وسیله چه کسی یا کسانی وبه چه صورتی ظهور یافته است؟ مورخ دراین مقام ،محتاج اسناد ومدارک است.توصیف ،لزوما کشفی نیست بلکه غالبا مورخ ناچار از بازسازی است واین ،صعوبت توصیف تاریخی را نشان می دهد .هرچند توصیف دقیق تر باشد مراحل بعدی کامل تر می گردد.به هر روی ،آغاز مطالعه تاریخی ،توصیف دقیق وفراگیر همه ابعاد و مبتنی براطلاعات قابل وثوق از نحوه ظهور حادثه است .محقق در مقام توصیف ،غالبا باسه مساله عمده توصیف ظهور ،تطور ووضعیت نهایی حادثه تاریخی مواجه است .
-5 تبیین تاریخی؛پس از تکمیل مقام توصیف ،انتظار می رود محقق در مقام تبیین حادثه نیز برآید .تبیین ،بیان علت وقوع حادثه یا تطور آن در پرتو قانون کلی است .در مقام تبیین نیز مانند توصیف ،سه مسئله عمده تبیین ظهور ،تطور و وضعیت حادثه تاریخی وجود دارد.
علمی بودن تحقیق
درباره علمی بودن یاغیر علمی بودن روش تحقیق تاریخی،نظرات مختلفی ارائه شده است .در زیر به دلایل دو گروه مخالف و موافق می پردازیم .
نظرات مخالف :
-1 باتوجه به این که یکی از ویژگی های علم ، قابلیت پیش بینی آن است .محققان تاریخی اغلب نمی توانند براساس وقایع گذشته ،تعمیم ها یا پیش بینی هایی رابرای آینده نتیجه بگیرند .زیرا وقایع و حوادث گذشته ،اغلب بدون برنامه حاصل شده اند یا آنچنان که در برنامه بوده است صورت نیافته اند .
-2 محققان تاریخی ،دربیشتر موارد بر گزارش ها ومشاهدات کسانی متکی هستند که می توان در صلاحیت آن افراد و یا به حقیقت گزارش آنان شک کرد.
-3 محقق تاریخی ،اغلب در تشخیص حقایق ،دچار ابهام است و درست مثل فردی عمل می کند که می خواهد قسمت های مختلف ماکتی را که تکه هایی از آن گم شده است سرهم کند :به همین جهت ،به ناچار درصد پرکردن جای خالی این واقعیت ها از طریق استنتاج ها واستنباط های ذهنی از حوادث گذشته بر می آید .
