بخشی از مقاله
چکیده
در حال حاضر طبق آخرین آمار وزارت جهاد کشاورزی کل تولیدات محصولات کشاورزی 65 میلیون تن میباشد که با مرز خودکفایی غذایی فاصله زیادی دارد.برای تولید این 65 میلیون تن حدود 85 میلیارد مترمکعب آب مصرف میکنیم. بنابراین کارایی مصرف آب در ایران در حدود 0/7 کیلوگرم برای مصرف هر 1000 کیلوگرم آب میباشد. با توجه به محدودیت منابع آب و افزایش جمعیت کشور لازم است که بهرهوری آبخصوصاً در بخش کشاورزی مورد بررسی و اصلاح قرار گیرد. در راستای این هدف گروه کار استفاده پایدار از منابع آب برای تولید محصولات کشاورزی کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران اقدام به یک مطالعه میدانی با هدف جمعآوری نظرات کارشناسان مسائل آب کشور در زمینه کارایی مصرف آب و نحوه آبیاری در کشور نمود تا با استفاده از این نظرات اقدام به دادن راهکارهایی برای افزایش میزان بهرهوری آب در کشور کند. که برای این منظور پرسشنامهای تهیه و برای سازمانهای مرتبط با مسائل آب ارسال شد که 127 پاسخ دریافت گردید. وپس از بررسی نهایی نتایج ذیل حاصل گردید:
-1 در سطح تمامی شبکههای آبیاری برای برآورد نیاز آبی گیاهان از روشهای تجربی استفاده میشود.
-2 در شبکههاغالباً میزان آب آبیاری اندازهگیری نمیشود.
1 کارشناس ارشد آبیاری و زهکشی، عضو گروه کار استفاده پایدار از منابع آب برای تولید محصولات کشاورزی و کارشناس شرکت مهندسی مشاور قدس مهاب
2 دکترا آبیاری وزهکشی و سرپرست گروه کار استفاده پایدار از منابع آب برای تولید محصولات کشاورزی
-3 در شبکه سنتی بیشتر کارشناسان اعتقاد به انجام خدمات سختافزاری داشتند و سپس خدمات نرمافزاری ولی در شبکههای مدرن اعتقاد کارشناسان بیشتر به خدمات نرمافزاری و شبکه فرعی مزارع بود.
در مجموع میتوان اذعان نمود با توجه به پاسخ کارشناسان لازم است در حین مطالعات شبکه آبیاری و زهکشی به شبکههای فرعی و احداث هم زمان آنها با شبکه اصلی توجه و مسائل نرمافزاری شبکهها - مانند ترویج و آموزش کشاورزان، سازمان و نظام بهرهبرداری و ... - بیشتر توجه شود.
مقدمه
جهان در حال حاضر در حال تجربه بحران آب میباشد. بیش از یک میلیارد نفر از مردم جهان به آب سالم دسترسی ندارند تا سال 2025 بیش از نیمی از جمعیت جهان در کشورهایی زندگی میکنند که بیش از چهل درصد از منابع آب تجدید شونده نابود شدهاند. به عبارتی متوسط سرانه آب تجدید شونده از میزان6600 مترمکعب در سال برای هر نفر به 4800 مترمکعب در سال 2025 خواهد رسید.با این روند در آینده نزدیک بسیاری از مناطق جهان آب کافی برای تولید غذا نخواهند داشت. به نظر اکثر کارشناسان بحران آب در جهان یک بحران مدیریتی میباشد که بایستی جهت حادتر نشدن این بحران به مسائل زیر توجه کرد.
-پشتیبانی از نوآوریهای جدید - تحقیقات پایه، انطباق آن با مشکلات و ترویج نتایج این تحقیقات -
-تشکیل انجمنهای مردمی در جهت افزایش بهره وری از آب
-ارزشگذاری توابع اکوسیستم
-افزایش ذخیره آب
-اصلاح روش مدیریت آب
چگونگی توزیع جهانی آب نیز به بحران آب افزوده است قاره آسیا با 60 درصد جمعیت جهان فقط 30درصد منابع آب دنیا در آن واقع شده است. و کشور ما ایران با دارا بودن بیش از یک درصد جهان تنها0/36 درصد منابع آب شیرین و تجدیدشونده را در اختیار دارد. که همین میزان آب هم در کشور به صورت نامتوازن توزیع شده است.مطالعات نشان میدهد که در ایران از حدود 88/5 میلیارد مترمکعب آب تجدیدشونده 93 درصد در بخش کشاورزی 5 درصد در بخش شرب و مابقی در بخشهای صنایع و متفرقه مصرف میگردد. میزان مصرف آب در بخش کشاورزی با احتساب مساحت اراضی تحت آبیاری - حدود 7/8 میلیون هکتار - در حدود 10 هزار مترمکعب آب برای هر هکتار زمین میباشد.کارایی مصرف آب در کشور ما با احتساب مصرف 85 میلیارد مترمکعب آب برای تولید 65 میلیون تن محصول در حدود 0/7 کیلوگرم به ازای مصرف 1000 کیلوگرم آب میباشد.با توجه به اینکه اکثر آب قابل استحصال در بخش کشاورزی مصرف میشود و بهرهوری از آن هم در این بخش بسیار کم است لازم است توجه ویژهای به افزایش بهرهوری آب در بخش کشاورزی انجام پذیرد روشهای افزایش بهرهوری آب در بخش کشاورزی به چهار گروه زیر تقسیم میشود:
الف روشهای فنی ب روشهای مدیریتی ج روشهای سازمانی د روشهای زراعی
روش مطالعه
گروه کار استفاده پایدار از منابع آب برای تولید محصولات کشاورزی کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران برای بررسی وضع موجود آبیاری و چگونگی مصرف وبهره وری آب در کشور اقدام به تهیه و تنظیم پرسشنامهای نمود. این پرسشنامه پس از تنظیم در سال 1380 از طریق دبیرخانه کمیته ملی آبیاری و زهکشی به سازمانهای جهاد کشاورزی، شرکتهای سهامی آب منطقهای، شرکتهای بهرهبرداری از شبکههای آبیاری و زهکشی، شرکتهای مهندسی مشاور و افراد صاحبنظر در زمینه مسائل آبیاری ارسال گردید که در مجموع 127 مورد پاسخ دریافت شد.پس از دریافت پاسخها کار جمعآوری، دستهبندی و بررسی اولیه اطلاعات آغاز شد. که در نتیجه مشخص گردید از میان 127 مورد پاسخ دریافت شده در 70 مورد پاسخگویان از استان خراسان و 57 مورد دیگر از بقیه استانهای کشور بودند.
توزیع و فراوانی پاسخهای دریافت شده در جدول ذیل آورده شده است.اکثر پاسخگویان استان خراسان کارشناسان ادارات کشاورزی شهرستانها و مراکز خدمات روستایی بودند و بیشتر اطلاعات دریافتی به مناطق خاص - حتی درحد یک روستا - و شبکههای سنتی و کوچکمثلاً - اراضی تحت پوشش یک قنات - مربوط میشوند ولی اکثر پاسخگویان استانهای دیگر کشور کارشناسان شرکتهای بهرهبرداری، سازمانهای کشاورزی استانها و مهندسین مشاور بودند که اکثر اطلاعات دریافت شده مربوط به شبکههای مدرن آبیاری میشدند.
