بخشی از مقاله
چکیده:
جریان تولید علم یکی از مهم ترین جلوه های شکوفایی تمدن اسلامی است .این جریان با برخورداری از عوامل اولیه پیدایش به اصولی حاکم وعمومی دست یافت که توان مدیریت علمی را به او بخشید . با این سه پیش فرض - عوامل ، اصول و مدیریت اجرایی در جریان تولید علم در تمدن اسلامی - با هدف تحدید موضوع ، مسئله ی این پژوهش آن است که عوامل اولیه پیدایش جریان تولید علم در تمدن اسلامی چیست؟ وچگونه تبدیل به اصول بیرونی حاکم بر این جریان گردیده است ؟ وبرپایه این اصول بیرونی ویژگی های مدیریت علمی در تمدن اسلامی چیست؟ روش این پژوهش توصیفی تحلیلی است که در چهارچوب نظریه رشد علم در دانش جامعه شناسی علم انجام شده است. دستآوردهای این پژوهش عبارتنداز اثبات هفت اصل بیرونی حاکم بر جریان تولید علم در تمدن اسلامی که بر پایه آن ها مدیریت علمی این جریان نیز با شش ویژگی اثبات گردیده است.
چارچوب نظری:
چارچوب نظری این پژوهش را بخشی از اصول موضوعه در رشد علم در مباحث جامعه شناسی علم تشکیل می دهد که بر پایه تعریف کلاسیک آن عبارت است از:مطالعه وبررسی رابطه ی بین فضای علم و عناصر آن - از قبیل دانشمندان ،نهادهای آموزشی و پژوهشی ،مؤسسه ی علمی، دانشگاهها ، کتابخانه ها - وجامعه با اجزاء آن - مثل افراد ،امکانات اقتصادی -اجتماعی ،نهادهای سیاسی -دینی ،پارامترهای تاریخی ،نظامی ، فکری وغیر آن - توکل ، - 24 :1389در این پژوهش به عنوان چهارچوب نظری تعیین شده است .
پیشینه ی پژوهش:
با وجود آن که موضوع علم در تمدن اسلامی موضوع پژوهش های گوناگونی قرار گرفته و از زوایای گوناگونی کاویده شده است.پژوهش هایی که به تاریخ نهاد آموزشی در تمدن اسلامی اختصاص یافته و ابعاد آن را وارسی کرده اند مانند - مدارس و دانشگاه های اسلامی وغربی در قرون وسطی ، مجتهدی - ، - نهاد آموزش در اسلام دکتر منیر الدین احمد - ، - تاریخ دانشگاه های بزرگ اسلامی عبد الرحیم غنیمه - ارتباط مستقیمی با موضوع این پژوهش دارند .
در این پژوهش ها به توصیف بخش هایی از علل وعوامل شکل گیری جریان تولید علم ونیز نهاد ها وسازمان های وابسته به آن پرداخته شده است اما نه میان علل وعوامل با اصول برآمده از آن ها تفاوت گذاشته شده نه به ابعاد و ویژگی های مدیریت کلان علمی پرداخته شده است.و این دو نکته می تواند ضرورت و اهمیت انجام این پژوهش را اثبات نماید .گفتنی است که مراد پژوهشگر در این پژوهش از علل وعوامل ، زمینه های اولیه ی شکل گیری ، رونق و سامان یابی جریان تولید علم در تمدن اسلامی است واصول حاکم یعنی رفتارها ی متنوع ومتکثر وعمومی و پرشمار عناصر مؤثر بر رونق جریان تولید علم در بخش های گوناگون جغرافیایی جهان اسلام از سوی نظام های حکومتی وطبقات گوناگون اجتماعی است که در یک برهه زمانی فراگیر بوده و موجب شکوفایی تمدن اسلامی شده است.
درآمد:
یکی از مهم ترین مظاهر شکوفایی تمدن اسلامی جریان تولید علم در آن است .در این تمدن، علل وعوامل اولیه ی مهمی در شکل گیری جریان تولید علم نقش ایفا کردند و سپس بر پایه ی آن ها رفتارهایی از مسلمانان در تعامل با پدیده ی علم و دانش سرزد که به دلیل گستردگی و برخورداری از شواهد پرشمار همگانی که حکایت از پذیرش آن ها در میان طبقات گوناگون و عناصر سازنده ی جریان تولید علم در گزارش های منابع گوناگون تاریخی وجود دارد می توان این رفتارهای انبوه را پایه ی استخراج اصولی قرار داد که بر جریان تولید علم حاکمیت داشته و به مدیریت آن پرداخته اند .قرآن وسنت دو منبع نخستین فرهنگ اسلامی با توجه به قداست خود نقش بی بدیل و تعیین کننده ای را به عنوان عوامل اصلی ایفا کرده اند که در این پژوهش این نقش عاملیت تبیین شده است.
در کنار آن ها باید از فتوحات اسلامی یاد کرد که چگونه با شتاب توانست در سه قاره ی آسیا وافریقا وجنوب اروپا در بازه زمانی یکصدساله جهان بدون مرز وپهناور اسلامی را تحقق بخشد و زمینه های آشنایی ملت ها وفرهنگ های گوناگون را با یکدیگر فراهم نماید و دهها موضوع قابل پژوهش و تحقیق را آشکار سازد . به این ترتیب با پیدایش عوامل مهم اولیه رفتارهای علم دوستانه ی متنوعی از سوی طبقات گوناگون اجتماعی سرزد که زمینه تبدیل آن عوامل را به اصول مشترک فراهم نمود.
این تحول خود حکایت از مدیریتی می کرد که بر جریان تولید علم حاکم شد. نهاد های بیرونی مدیریت کننده جریان ظهور یافتند و با برخورداری از ویژگی هایی چند به مدیریت جریان تولید علم پرداختند .چند وچون فرهنگ سازی عوامل نخستین و تحول آن ها به اصول ثابت بیرونی حاکم بر جریان تولید علم ونیز شرح ویژگی های مدیریت برآمده از اصول مسئله ی این پژوهش است که در پژوهش های مرتبط با این موضوع به آن پرداخته شده است.
.1 عوامل پیدایش جریان تولید علم در تمدن اسلامی
پیدایش جریان تولید علم در تمدن اسلامی مرهون علل وعوامل ومنابع گوناگون است که به مهم ترین آن ها در این مقاله اشاره می شود:
منابع اصیل فرهنگ اسلامی
در فرهنگ اسلامی دو منبع اصیل و مورد پذیرش همه مسلمانان وجود دارد که از سوی همه فرقه های اسلامی پذیرفته شده و از آن دو به عنوان کتاب - قرآن - وسنت یاد می شود و الهام بخشی نیرومند و تأثیر گذار در موضوع علم ودانش در جامعه ی اسلامی بوده که در اینجا جداگانه به جایگاه عاملیت وتأثیرگذاری آن ها در عرصه علم پرداخته می شود:
قرآن
نخستین ومهم ترین عامل شکل گیری علم دوستی در فرهنگ اسلامی همزمان با آغاز دعوت نبوی تشویق به علم ودانش در قرآن کریم بود که در دوره بیست سه ساله عصر رسالت جایگاهی ویژه در این موضوع دارد و سنگ بنای اولیه دانش دوستی به شمار می آید که به دلیل قداست آن تأثیر گذاری آیات و سوره های این کتاب همیشگی شد و در دوره های پسینی هم همواره الهام بخش دانشوران در جهان اسلام گردید.مجموعه این تکاپوهای وحیانی در موضوع دانش اندوزی را می توان درچنین گزارش داد: در قرآن کریم بارها از واژگان مرتبط با حوزه دانش ورزی یاد کرده است.
