بخشی از مقاله
شناخت قابلیت های طبیعت گردی (ژئوتوریسم و اکوتوریسم) استان همدان
چکیده
اکوتوریسم یا بومگردشگری یا طبیعت گردی، گونهای از گردشـگری اسـت کـه در آن گردشـگران بـرای دیـدار از منـاطق طبیعـی نامسکون و دست نخورده جهان سفر میکنند و به تماشـای گیاهـان و پرنـدگان و مـاهیهـا و دیگـر جـانوران مـیپردازنـد. امـروزه طبیعت گردی در میان گونهای مختلف گردشگری از جایگاه ویژه و رشد قابل توجّهی برخوردار است و در بیست ساله اخیـر شـاهد گسترش سریع فعالیت های طبیعت گردی در سراسر جهان بوده ایم و انتظار می رود بر شدت این گسترش نیـز افـزوده شـود. اسـتان همدان از جمله مناطق بسیار مستعد در توسعه طبیعت گردی است. وجود مناطق بکر طبیعی، و وجود آب و هـوای مناسـب بـرای گردشگران این استان را مستعد برنامه ریزی و سرمایه گذاری بر پایه اکوتوریسم و ژئوتوریسم نموده است که در صورت توجـه مـی تواند سرمایه های عظیمی را عاید این منطقه نماید. در این مقاله از مدل پتانسیل اکوتوریسـتی (EP) بـرای ارزیـابی قابلیـت هـای طبیعت گردی در استان همدان استفاده شده است. در این مدل پنج مولفه برای ارزیابی و سطح بندی جاذبـه هـای طبیعـی مـورد مطالعه قرار می گیرد و با توجه به امتیازات داده شده به هر یک از مولفه ها در مناطق مورد مطالعه، رتبه و سطح هر کـدام از آنهـا تعیین می شود که بر اساس محاسبات انجام شده در این مقاله پتانسیل طبیعت گردی در استان برابر 2/2 برآورد شـده کـه نشـان دهنده پتانسیل بسیار بالای این استان در طبیعت گردی است.
واژگان کلیدی: طبیعت گردی، اکوتریسم، جاذبه های گردشگری، مدل گردشگری، استان همدان.
-1مقدمه
گردشگری: سازمان جهانگردی در مارس 1993 تعریف زیر را از گردشگری ارایه نموده است: مجموعه فعالیت های افـرادی کـه بـه مکان هایی خارج از محل زندگی و کار خود، به قصد تفریح و استراحت و انجام امور دیگر مسافرت می کننـد و بـیش از یـک سـال متوالی در آن مکان ها نمی مانند گردشگری می گویند(اعرابی، 1379، .(19 گردشگری شهری نیز با نظریه ها و فعالیت های مربوط به محل، پیوندی نزدیک دارد و حفظ میراث شهری نظیر طرح های ساخت و بازسازی آب کنارها در شهرها متأثر از روابـط درون و بیرون یک جامعه است(هال و همکار، .(79 :1382 محیط های شهری در سراسر جهان برای سـالیان متمـادی در زمـره بیشـترین جاذبه ها برای همه اهداف گردشـگری بـوده اسـت.(.(Edward, 2008: 1032 نخسـتین شـرط موفقیـت هـر شـهر در توسـعه گردشگری شهری، وجود زیرساخت های مناسب شهری و مدیریت عاقلانه و مدبرانه در عرصه های سیاسی، فرهنگی و اجتمـاعی و مانند اینها است. دومین شرط برای تضمین موفقیت سیاست توسعه گردشگری شهری، تنسیق و آمایش جاذبه های شهر و امکاناتی است که دسترسی به جاذبه ها را بیش از پیش آسان سازد(دیناری، .(15 :1384 توریسم یا گردشگری پدیده ای کهن اسـت کـه از دیر زمان در جوامع انسانی رواج داشته و در دوره های اخیرخصوصا دهه های آخر قرن بیستم اهمیـت فـوق العـاده ای پیـدا کـرده است و امروزه به عنوان بزرگترین صنعت جهان شناخته شده است ( (Hall and Page1999:152 این صنعت امـروزه بـه عنـوان یکی از رشته های میان دانشی فعالیت عظیمی را در اقتصاد جهانی ایفا می نماید(کارگر، 1386 ص.(67-85 صنعت گردشگری در سال های اخیر تاثیرات زیادی بر روی وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جهان داشـته اسـت. ایجـاد اشـتغال، ارزآوری، تعـادل منطقه ای، کمک به صلح جهانی، کمک به سرمایه گذاری در میراث فرهنگی، بهسازی محیط، توسعه نواحی روستایی دارای جاذبـه های گردشگری و جلوگیری از برون کوچی جمعیت و مانند آن از جمله مزایای این صـنعت بـوده اسـت (صـدر موسـوی و همکـار، .(1384 از سوی دیگر اهمیت گردشگری در عصر حاضر بیش از همه به چرخه اقتصادی آن است که قابلیت بالایی در زمینه پویایی اقتصاد محلی و بینالمللی دارا میباشد .(Chiang Lee, 2008) از همین روست که سیاست دولتها در دهههای اخیر به توسعه گردشگری به عنوان یکی از شیوههای مبارزه با بیکاری و ایجاد درآمد تاکید مینمایند که در فراسوی مناقشات حاصل از تخصصـی شدن فزآینده و نگرش تولیدی به گردشگری، اهمیت انعطافپذیری جانشینی بین گردشگری و دیگر کالاها را مدنظر قرار میدهند. (Lanza, 2003:320) امروزه صنعت توریسم بعد از صنایع نفت و خودروسازی، سومین صنعت بزرگ جهان محسوب مـیشـود و بدون شک درآمدزاترین تجارت در قرن بیست و یکـم خواهـد بـود.(. (Fennell, 2003:236 در رونـد کنـونی توسـعه سـریع و پرشتاب صنعت گردشگری، روش های سنتی و قدیمی به کار گرفته شده به تدریج کـارایی خـود را از دسـت داده اسـت و در ایـن عرصه موفقیت از آن کسانی است که روش های نو و جاذبه های جدیدی را ارائه نماید (ثروتـی و کـزازی، 1385، (140-158 ایـن بدان معناست که گردشگری در بر گیرنده بخش های متفاوتی است که در چارچوب کلیت و سیستمی از اجزاء مختلـف عمـل مـی کند .(Gunn, 2002) در جهان امروز گردشگری رویکرد گسترده ای به طبیعت گردی دارد انسان های خسته از زندگی شـهری و ماشینی همواره به دنبال گریزگاه هایی هستند که به دور از هیاهو و روزمرگی زندگی مدرن، اوقات فراغتشان را بگذرانند کـه بـرای این افراد طبیعت بهترین گریزگاه و پناهگاه است (نوحه گر و حسین زاده،1388، .(151-172 اکوتوریسم و ژئوتوریسم هـر دو زیـر مجموعه طبیعت گردی هستند اکوتوریسم را سفری مسیولیت پذیر به اماکن طبیعی در نظر گرفته اند که کمتـرین اثـرات زیسـت محیطی را به طبیعت وارد می نماید .( Williams, 1999) از سوی دیگر اکوتوریسم سفری بـه منـاطق طبیعـی و نسـبتا دسـت نخورده با موضوعات جالب و مخصوص برای مطالعه و لذت بردن از چشم اندازهای طبیعی، حیات وحش جانوری و گیـاهی تعریـف شده که جنبه های فرهنگی منطقه را نیز مورد توجه قرار می دهد(-.( Kileea,2007511 بنابراین اکوتوریسم به عنـوان فعـالیتی اقتصادی، دارای ظرفیت لازم برای تامین ابزارهای مناسب به منظور حفاظت از منابع طبیعی و تضمین عدم تغییـر در ارزش هـا ی فرهنگی می باشد و در عین حال می تواند فواید اقتصادی را برای جوامع محلی به همـراه داشـته باشـد (کرمـی،1387، .(172 اول ریچ (1979) نشان داد که انسانهای عصبی و افسرده بعد از مشاهده تصاویری از طبیعت احساس بسیار بهتری میکنند تا از مناظر شهری. بنابراین اکوتوریسم و ژئوتوریسم هم برای جهانگردی و هم برای مردم داخل کشور منافع مادی و معنوی بسیاری مـیتوانـد داشته باشد. ژئوتوریسم نیز واژه ای جدید در صنعت گردشگری است. این واژه از سه کلمه ژئو به معنی زمین، تور به معنی گشت و سیر و سیاحت و ایسم به معنی مکتب و عمل ترکیب شده است (ثروتی، قاسمی،1387 ، .(2 بر اساس تعریـف جاناتـان تـورتلات در مجله نشنال جئوگرافیک، ژئوتوریسم نوعی از گردشگری است که هویت خصیصه های جغرافیایی مکان را حفظ کـرده و یـا ارتقـاء می دهد. برای اینکه محیط، میراث، زیبایی و فرهنگ آن مورد بازدید قرار گیرد و برای شهروندان رفاه و بهزیستی به همـراه بیـاورد .(Tourtellot, 2004) ژئوتوریسم به دنبال گزینش مکان های شاخص تحت عنوان ژئوپارک است که در برگیرنده مجموعه در هم تنیده ای از جاذبه های طبیعی، فرهنگی و تاریخی است. به تعبیر داولینگ و نیوسام((2006 ژئوتوریسم با پیشوند زمین، مربوط بـه ژئومورفولوزی، چشم اندازهای طبیعی و اشکال موجود سطح زمین، فسیل ها، سنگ ها وکانی هاست و همراه با آن بر درک فراینـد های بوجود آورنده و در حال شکل دهی به چنین عارضه هایی تاکید دارد. گردشگری مربوط بـه ژئوتوریسـم نیـز شـامل بازدیـد از مکان های دارای لندفرم های خاص زمین شناسی به منظور تفرج و در نهایت فراگیری و آموزش از طبیعت است. استان همدان بـا توجه به شرایط جغرافیایی خاص خود، چون وجود کوه ها، چشمه ها و آبشارها و دیگر اشکال جاذب زمینی و مناطق بکـر و دسـت نخورده و ویژگی های فرهنگی و تاریخی خاص، منابع فراوانی را برای توسعه و رونق طبیعت گردی داراست. با توجه به قابلیت های گردشگری این ناحیه، لازم است شناخت محیطی صحیحی از این منطقه صورت پذیرد تا این شناخت مقدمه ای برای انجام برنامـه ریزی توریستی از نظر جنبه های مختلف اقتصادی، اجتماعی و محیطی باشد. این مقاله در صدد آن است تا پتانسیل طبیعت گردی در استان همدان را ارزیابی و جایگاه استان را در مطالعات و برنامه ریزی در جهت توسعه این نوع گردشگری مشخص نماید.
-2موقعیت جغرافیایی و ویژگی های طبیعی استان همدان
استان همدان با وسعت 19493 کیلومتر مربع از شمال به استان زنجان و قزوین، از جنوب به استان لرسـتان، از مشـرق بـه اسـتان مرکزی و از مغرب به استانهای کرمانشاه و کردستان محدود می شود و بین مدارهای 33) درجه و 59 دقیقه) تـا 35) درجـه و 48 دقیقه) عرض شمالی از خط استوا و ( 47 درجه و 34 دقیقه) تا 49) درجه و 36 دقیقه) طول شرقی از نصـف النهـار گرینـویج قـرار گرفته است. شهرستانهای این استان: همدان، ملایر، تویسرکان، نهاوند، اسدآباد، کبودرآهنگ، بهار و رزن می باشـند و شـهرهای آن.
عبارتند از: همدان، ملایر ، تویسرکان ، نهاوند ، اسدآباد ، کبودرآهنگ ، بهار ، رزن ، لالجین ، مریـانج ، فـامنین ، صـالح آبـاد، قـروه درجزین، سرکان، سامن، فیروزان، ازندریان، دمق، فرسفج، قهاوند و جورقان و بخش های تابعه در همدان : مرکزی، شراء، فامنین، در ملایر: مرکزی، جوکار، سامن، در نهاوند: مرکزی، خزل، در تویسـرکان: مرکـزی، قلقـل رود، در اسـدآباد: مرکـزی، در کبودرآهنـگ: مرکزی، گل تپه و شیرین سو، در رزن: مرکزی، قروه درجزین و سردرود و در بهار: مرکزی، صالح آباد و لالجین.
