مقاله کاربرد تحلیل حساسیت در تجزیه و تحلیل عملکرد مالی شرکت های بورس اوراق بهادار تهران

بخشی از مقاله

*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***

کاربرد تحلیل حساسیت در تجزیه و تحلیل عملکرد مالی شرکت هاي بورس اوراق بهادار تهران

چکیده

امروزه سرمایه گذاران بر خلاف گذشته به اطلاعات بسیاري که توسط مدیریت شرکت تهیه می شد و تنها در اختیار تحلیل گران حرفه اي قرار می گرفت ، دسترسی دارند. مدیران شرکتهانیز معمولاً در آخر هر فصل خود را براي پاسخگویی به سوالات تحلیل گران آماده می سازد. حال به دلیل الزاماتی که مراجع قانونی مثل سازمان بورس اوراق بهادار تهران براي تهیه و افشاي اطلاعات تعیین نموده اند و نیز به دلیل پیشرفت فن آوري اطلاعات که در دسترس نهادن اطلاعات را با قیمتی اندك از طریق اینترنت براي همه امکان پذیر نموده است ، سرمایه گذاران بسیاري علاقمند هستند در جریان اطلاعات قرار بگیرند. در سالها اخیر ، تنوع اطلاعات مالی و گزینه هاي سرمایه گذاري در کنار تنوع کمی شاخص هاي تصمیم گیري ، تحلیل گران مالی را به کاربرد روشهاي مختلف تصمیم گیري چند معیاره سوق داده است. در این مطالعه پژوهشی ، سعی بر آن است تا با بهره گیري از روش TOPSIS و تحلیل حساسیت به طراحی مدلی بمنظور ارزیابی عملکرد شرکتها بپردازیم. در این راستا بعنوان نمونه به ارزیابی عملکرد 12 شرکت سرمایه گذاري پذیرفته شده در بورس و اوراق بهادار تهران پرداخته ایم. با توجه به نتایج بدست آمده مشخص شد که استفاده از روش TOPSIS در کنار تحلیل حساسیت به تجزیه و تحلیل صورتهاي مالی و ارزیابی عملکرد شرکتها به شکلی دقیقتر کمک می کند.

واژگان کلیدي : تجزیه و تحلیل صورتهاي مالی ، تحلیل حساسیت، روش TOPSIS

1

.1 مقدمه

یکی از اهداف استقرار سیستم هاي مالی و تهیه صورتهاي مالی ، تفسیر اطلاعات مالی و تسهیل در استفاده از صورتهاي مالی بمنظور تصمیم گیري اشخاص و مراجع مختلف از جمله سرمایه گذاران و سایر استفاده کنندگان خارجی و داخلی شرکت می باشد. ضرورت تفسیر صورتهاي مالی به نحوي که نیاز استفاده کنندگان مختلف از صورتهاي مالی را برآورد به پیدایش و توسعه روشها و فنونی انجامیده که روابط بین ارقام مندرج در صورتهاي مالی را تعیین و امکان مقایسه ، تعبیر و توجیه آنها را فراهم کرده است. مجموعه این روشها و فنون که در جریان پیشرفت حسابداري در پاسخ به نیازهاي فزاینده به اطلاعات مالی ابداع ، توسعه و تکامل یافته است و می یابد ، تجزیه و تحلیل صورتهاي مالی نامیده می شود ، که هدف از آن ارزیابی گذشته واحدهاي تجاري بویژه چگونگی سودآوري ، کارآئی ، نقدینگی و امکان واریز بدهیهاي آن از یکسو و فراهم آوردن اطلاعات لازم براي طرح ریزي عملیات آینده از سوي دیگر است.

روش TOPSIS ، تکنیکی است که توسط یون و هوانگ براي ارائه راه حل ایده آل براي برترین پیشنهاد از راه مشابه ، ابداع شده است. در این پروژه سعی در رتبه بندي شرکتهاي سرمایه گذاري و بررسی تاثیر تغییرات نسبتهاي مالی این شرکتها بر رتبه بندي ، با استفاده از این روش را داریم.

-1-1 مدلهاي تصمیم گیري و روش TOPSIS

در مدلهاي چند معیاره از چندین معیار سنجش براي تصمیم گیري استفاده می شود. این مدلهاي تصمیم گیري به دو دسته زیر تقسیم می شوند :

• مدلهاي چند هدفه (MODM )

• مدلهاي چند شاخصه ( MADM)

مدلهاي چند هدفه به منظور طراحی بکار گرفته می شوند و مدلهاي چند شاخصه به منظور انتخاب گزینه برتر استفاده می شوند. دو دسته عمده از روشهاي مختلف در پروسه کردن اطلاعات موجود از یک مساله MADM در ادبیات موضوع مطرح شده است. یک دسته از روشها منشعب از مدلی مشهور به مدل غیر جبرانی بوده و دسته دیگر منشعب از مدل دیگري معروف به مدل جبرانی می باشد :

• مدل غیرجبرانیاین: مدل شامل روشهائی می شود که در آنها مبادله در بین شاخصها مجاز نیست یعنی مثلاً نقطه ضعف موجود در یک شاخص توسط مزیت موجود از شاخص دیگر جبران نمی شود. بنابراین هر شاخص در این روشها بتنهائی مطرح بوده و مقایسات بر اساس شاخص به شاخص انجام می پذیرد. مزیت روشهاي متعلق به این مدل نیز سادگی آنها است که با رفتار DM و محدود بودن اطلاعات او مطابقت دارد. در برخی از این روشها ممکن است نیازي به کسب اطلاعات از DM نباشد.

2

• مدل جبرانی : این مدل مشتمل بر روشهایی است که اجازه مبادله در بین شاخصها در آنها مجاز است ، یعنی مثلاً تغییري در یک شاخص می تواند توسط تغییري مخالف در شاخص دیگر جبران شود. این داراي سه زیر گروه است

که هر یک شامل روشهاي مختلفی می باشد. بنابراین مدلهاي MADM بصورت زیر تقسیم بندي می شوند :

مدلهاي ارزیابی MADM

مدل جبرانی مدل جبرانی

زیر گروه هم آهنگ زیر گروه سازشی زیر گروه نمره گذاري

شکل :1 مدلهاي تصمیم گیري در )MADM اصغرپور،1389،(214

زیر گروه سازشی شامل روشهایی می باشد که در آنها گزینه اي ارجح خواهد بود که نزدیکترین گزینه به راه حل ایده آل باشد. روش TOPSIS که یکی از روشها می باشد ، به این مفهوم است که انتخاب گزینه باید کوتاهترین مسافت را از راه حل ایده آل و در عین حال دورترین مسافت را از راه حل ایده آل منفی داشته باشد.

زیر گروه سازشی شامل روشهایی می باشد که در آنها گزینه اي ارجح خواهد بود که نزدیکترین گزینه به راه حل ایده آل باشد. روش TOPSIS که یکی از روشها می باشد ، به این مفهوم است که انتخاب گزینه باید کوتاهترین مسافت را از راه حل ایده آل و در عین حال دورترین مسافت را از راه حل ایده آل منفی داشته باشد.

اگر مطلوبیت هر شاخص بطور یکنواخت افزایشی ( کاهشی ) باشد یا به عبارتی دیگر شاخص ها تنها جنبه مثبت یا منفی دارند. بنابراین با توجه به آنکه بهترین ارزش از یک شاخص نشان دهنده ایده آل آن بوده و بدترین ارزش موجود از آن مشخص کننده ایده آل منفی براي آن خواهد بود ، به راحتی می توان راه حل ایده آل را مشخص نمود. از نقطه نظر هندسی ، گزینه اي در نظر

3

گرفته می شود که کوتاهترین فاصله اقلیدسی را از راه حل ایده آل مثبت و همزمان نیز دورترین فاصله را از راه حل ایده آل منفی داشته باشد. بعنوان مثال شکل 1 ، فاصله هاي اقلیدسی راه حل ایده آل مثبت و منفی را در فضاي دو بعدي نشان می دهد . بعنوان مثال گزینه A1 در فاصله کوتاهتري از هر دو راه حل ایده آل A* و ایده آل منفی A نسبت به گزینه دیگر A2 قرار دارد. TOPSIS هر دو فاصله گزینه از راه حل ایده آل مثبت و منفی را همزمان به وسیله گرفتن نزدیکی نسبی به راه حل ایده آل بررسی می کند.

واقعیات زیربنائی این روش بدین قرار است :

• مطلوبیت هر شاخص باید بطور یکنواخت افزایشی ( یا کاهشی ) باشد ( هرچه ارزش شاخص j ام براي گزینه i ام یا rij بیشتر ، مطلوبیت بیشتر و یا برعکس ) که بدان صورت بهترین ارزش موجود از یک شاخص نشان دهنده ایده آل آن بوده و بدترین ارزش موجود از آن مشخص کننده ایده آل - منفی براي آن خواهد بود.

• فاصله یک گزینه از ایده آل مثبت ( یا ایده آل منفی ) ممکن است بصورت فاصله اقلیدسی و یا بصورت مجموع قدرمطلق از فواصل خطی ( معروف به فواصل بلوکی ) محاسبه گردد ، که این امر بستگی به نرخ تبادل و جایگزینی در

بین شاخصها دارد.

الگوریتم این روش بصورت زیر می باشد. با فرض اینکه ماتریس تصمیم گیري بشرح زیر می باشد :

در ماتریس فوق Ai ، گزینه i ام می باشد ( m ، ... ، 3 ، 2، (i = 1 و f j ، شاخص j ام می باشد ( n ، ... ، 3، 2، .(j = 1 سپس ماتریس فوق را نرمالایز می نماییم. براي این کار از فرمول زیر استفاده می نماییم :

پس از نرمالایز نمودن ماتریس تصمیم ، بردار وزن W که در مرحله اول بدست آمده بود را در ماتریس نرمالایز ضرب کرده و ماتریس نرمالایز موزون را محاسبه می کنیم. براي این کار از فرمول زیر استفاده می نماییم :

با توجه به آنکه اکثر نسبتهاي مالی استاندارد هر چه بیشینه باشند بهتر است ، تنها نسبت بدهی هرچه کمتر باشد بهتر است. بنابراین از ' J براي نسبت بدهی استفاده می کنیم. در مرحله بعد ، فاصله گزینه i ام با ایده آل ها با استفاده از روش اقلیدسی بشرح زیر است :

در مرحله آخر براي رده بندي گزینه ها و در واقع شرکتها نزدیکی نسبی Ai به راه حل ایده آل را بشرح زیر محاسبه می نمائیم و بیشترین مقدار بهترین گزینه خواهد بود :

-2-1 تحلیل حساسیت

بر مبناي فرهنگ اصطلاحات انجمن حسابداري خبره مدیریت ، تحلیل حساسیت اینگونه تعریف شده است: " راه کار مدلسازي و سنجش ریسک که به موجب آن روي متغیرهاي موثر ، تغییراتی داده می شود به این منظور که اثر چنین تغییراتی را بر نتیجه برنامه ریزي شده تعیین کنند. " به عبارت دیگر تحلیل حساسیت روشی عمومی است که بسیاري از حوزه هاي تصمیم گیري تجاري با سطوح مختلف دقت کاربرد دارد. تحلیل حساسیت راه کاري کلی است که به تصمیم گیران ابزار پر قدرتی براي رو به رو شدن با مشکل می دهد ، ولی به تنهایی راه حل مشکل را به دست نمی دهد. (میراسکندري، 1389، (4 تحلیل حساسیت پاسخ هاي حاصل از بکارگیري مدلهاي چند معیاره توسط محققین و از دیدگاههاي متنوعی انجام شده است. از

جمله ولترز و مارشال این تحلیل را از سه رویکرد مختلف صورت داده اند که عبارتند از : ( , Wolters & Mareschal (1995

1. تحلیل حساسیت رتبه ها نسبت به تغییر در ارزیابی انجام شده در مورد تمام گزینه ها براي یک شاخص خاص.

2. تحلیل حساسیت رتبه ها نسبت به تغییر در ارزیابی انجام شده در مورد یک گزینه خاص.

3. حداقل تغییر لازم در اوزان شاخص ها که به تعویض گزینه برتر منجر شود.

نتایج مقاله مزبور نشان داده است که دو نوع اول تحلیل هاي فوق ، قابلیت کاربرد MCDM را در محیط هاي پویا افزایش می دهد و نوع سوم ابزاري براي تحلیل حساسیت نسبت به اوزان شاخص ها است.

آنتونز و کلیماکو نیز تحلیل حساسیت نسبت به اوزان شاخص ها را بررسی کرده اند و معتقد هستند که در مدل هاي رفت و برگشتی که تبادل نظر با تصمیم گیرنده در فرآیند تصمیم گیري چندبار تکرار می شود ، بایستی حتما تحلیل حساسیت جواب ها نسبت به اوزان صورت گرفته و هر بار به DM عرضه شود تا او بتواند دانش خود را به گونه اي مطلوبتر ارائه نماید.( Antunes (& Climaco, 1992

نوع دیگري از تحلیل حساسیت مدلهاي MCDM که کاسانن و سایرین صورت داده اند ، تحلیل حساسیت نسبت به نوع بکارگیري مدل هاي مزبور در سازمان هاست. آنها معتقدند که چنانچه MCDM را نه فقط در مورد انتخاب گزینه ها ، بلکه براي خلق گزینه ها ، تعیین اهمیت معیارها ، پشتیبانی بعد از تصمیم گیري و مانند آن نیز بکار ببریم ، به پاسخ هاي بهتري دست می یابیم.((Kasanan et. at. 2000

متاسفانه تحقیق خاصی که پاسخ هاي حاصل از روش هاي متنوع MADM را مقایسه کند ، یافت نشد. اما کرنر و بوچنان چند روش تصمیم گیري چند هدفه را با هم مقایسه کرده اند و به علت تفاوت جواب ها نتیجه گرفته اند که در مسائل چند هدفه ، استفاده از روش هاي مختلف ضروري است. ( Corner&Buchanan,1997)

.2 روش شناسی تحقیق

در این بخش طرح تحقیق به تفصیل توضیح داده خواهد شد. در طرح تحقیق توضیح داده شده به ترتیب به هدف پژوهش ، افق زمانی ، ابزار جمع آوري داده ها ، جامعه و نمونه مورد استفاده پرداخته می شود. سپس متغیرهاي مورد استفاده در مدل به صورت عملیاتی تعریف می شود. در انتها مدل ارائه شده تشریح شده و قابلیت اطمینان آن مورد بررسی قرار می گیرد.

1-2 طرح تحقیق

تنظیم برنامه یا طرح تحقیق ، انجام برنامه مدون و پیاده سازي نتایج ناشی از تحقیق است که بخشهاي اصلی فرآیند تحقیق را پوشش می دهد و هر یک از این بخشها شامل مراحل مقدماتی متفاوتی است. به منظور رضایت بخشی در تبادل یافته هاي پژوهش و تسهیل در ارتباط منسجم و ساخت یافته مراحل تحقیق ، ساختارهاي خطی و حلقوي در انجام فرآیند تحقیق مد نظر است. ( احمدي ، 1389، (38

1-1-2 هدف پژوهش

پژوهش حاضر از نظر هدف ، از نوع توصیفی است. زیرا با هدف توصیف ویژگیهاي مختلف شرکتهاي سرمایه گذاري پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران انجام می شود.

تحقیق از نظر غایت تحقیق ، به سه دسته بنیادي ، کاربردي و توسعه اي تقسیم می شود. تحقیق بنیادي عبارتست از فعالیتهاي نظري و تجربی که با هدف دستیابی به دانش جدید در قالب مبانی یک پدیده بدون در نظر گرفتن کاربرد خاصی انجام پذیرد. تحقیق کاربردي عبارت از فعالیتهایی است که با هدف کاربرد و استفاده عملی از دانش و یا تئوریهاي علمی انجام می شود. تحقیقات توسعه اي عبارت است از فعالیتهاي تحقیقاتی سیستماتیک که با هدف تولید مواد ، تکنولوژي جدید و بکارگیري روشها ، خدمات و بهبود اساسی در تولید بر مبناي نتایج بدست آمده از تحقیقات و تجربیات کاربردي انجام می شود. (احمدي،20،(1389 تحقیق حاضر از این منظر در دسته کاربردي قرار می گیرد زیرا در پی حل یکی از مسائل جاري مدیریت سرمایه گذاري است.

2-1-2 افق زمانی

تحقیق حاضر یک تحقیق دوره اي است زیرا یک دوره 10 ساله از ابتداي سال 1380تا انتهاي سال 1389را در بر می گیرد. علت انتخاب بازده فوق الذکر ، در بر گیري یک دوره زمانی کامل از فعالیت بازار سرمایه است که شامل هم دوره رکود و هم دوره رونق است.

7

3-1-2 ابزار جمع آوري داده ها

روشها و ابزارهاي استفاده شده در این پژوهش عبارتست از :

 در تکمیل مبانی نظري از منابع کتابخانه اي و مطالعات موردي استفاده می شود.

 جستجو در پایگاههاي الکترونیکی براي استخراج صورتهاي مالی حسابرسی شده شرکتهاي بورس تهران.

 در تعیین اوزان نسبتهاي مالی از پرسشنامه استفاده می شود.

 در بررسی مدل از نرم افزار طراحی شده شخصی استفاده می شود.

4-1-2 جامعه و نمونه

جامعه آماري این تحقیق کلیه شرکتهاي پذیرفته شده در بورس تهران و نمونه آماري این تحقیق شرکتهاي سرمایه گذاري می باشند.

2-2 تعریف عملیاتی متغیرها

در این تحقیق به منظور رتبه بندي شرکتهاي سرمایه گذاري پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران با مروري بر مطالعات صورت گرفته در این زمینه ، متغیرها در 3 طبقه که هر کدام شامل تعدادي متغیر است ، تقسیم بندي شده است. این مجموعه متغیرها جهت بررسی و نهایی سازي به تعدادي از خبرگان بازار سرمایه و اساتید مدیریت مالی ارجاع داده شد. بعد از بررسی این گروه مجموعه متغیرها به ترتیب جدول زیر است :