بخشی از مقاله
تجزیه و تحلیل صورتهای مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران با استفاده از قواعد اگرآنگاه فازی
چکیده
صورت های مالی خلاصه فعالیتهای عملیاتی، تامین مالی و سرمایه گذاری شرکت در طول یک دوره مالی را نشان می دهند. تجزیه و تحلیل صورت های مالی به تصمیم گیرندگان، وام دهندگان، سرمایه گذاران و مدیران، این امکان را می دهد تا بتوانند یک دید کلی نسبت به سلامت شرکت و وضعیت رقابتی آن کسب نمایند. نسبت های مالی، گزارش های مالی شرکت ها می باشند که محتوای اطلاعات زیادی از وضعیت درونی شرکت را ارائه می دهند. ارتباط معنی دار بین نرخ سود آوری، بهره وری، عملکرد بهینه شرکت و نسبت های مالی در کلیه شرکت ها وجود دارد. تجزیه و تحلیل از طریق نسبت های ریاضی روابط مابین اقلام معین صورتهای مالی را نشان می دهد. قواعد بدست آمده در این پژوهش حاکی از آن است که بین شاخص های مالی و تصمیماتی که شرکت ها در آینده برای رفع مشکلات خود اتخاذ می کنند رابطه مشخصی وجود دارد. با توجه به وجود ابهام و عدم قطعیت در حیطه حسابداری و عدم توجه به آن در روش های تجزیه و تحلیل صورت گرفته، این پژوهش، جهت برطرف کردن مشکل ابهام و عدم قطعیت موجود مدل منطق فازی را ارائه می دهد. سه معیار مورد بررسی در این پژوهش نسبت جاری، دوره وصول مطالبات و گردش موجودی کالا می باشند که با استفاده از قواعد اگر- آنگاه فازی و هفت متغیر زبانی تاثیر عملکرد آنها بریکدیگر مورد تحلیل قرار می گیرد.
-1 مقدمه
ابهام و عدم صراحت در قضاوت های انسانی در بسیاری از رشته های علمی وجود دارد. حسابداری نیز در بسیاری از جنبه های مهم دارای ابهام و عدم صراحت است. مشکل ابهام و عدم صراحت در حسابداری و حسابرسی مربوط به قواعد و نظام حسابداری است.[5] بیانگ (1982) در بیان مفهوم اهمیت بر این عقیده است که مفهوم اهمیت اساساً دو بعدی مثل سیاه یا سفید و خوب یا بد نیست، بلکه درجاتی از اهمیت وجود دارد که در حسابداری نادیده گرفته می شود.[ 6] یان (2007) در تجزیه وتحلیل روابط هزینه، حجم فعالیت و سود بیان می دارد که رویکرد های سنتی حسابداری به دلیل بی توجهی به عدم صراحت و دقت هر یک از متغیر های مورد استفاده، در ارائه اطلاعات دقیق ناتوان است.[7] ابهام و عدم صراحت اساسا متفاوت از تصادفی بودن است. تصادفی بودن مربوط به عدم اطمینان در مورد وقوع یا عدم وقوع یک رویداد است و در قالب احتمالات بیان می شود. در حالی که ابهام و عدم صراحت مربوط به عدم دقت و عدم وضوح در تعریف کلمات، رخداد وقایع و قضاوت ها است.[5] غفلت از ابهام و عدم صراحت در مدل های تصمیم گیری می تواند قابلیت استفاده و فایده مدل های حسابداری را از طریق کاهش سودمندی در خاصیت تبیین کنندگی وقایع و قدرت پیش بینی آنها محدود سازد.[1] ضرورت توجه به ابهام و عدم صراحت در علم از سال 1920 مطرح بوده، ولی به دلیل نبود یک مبنای منطقی قوی رشد چندانی نداشته است تا اینکه در سال 1965 پروفسور لطفی عسکرزاده، استاد ایرانی الاصل دانشگاه کالیفرنیا، برای اولین بار با معرفی نظریه "مجموعه های فازی" یا در اصطلاح "چند مقداری" مقدمات مدل سازی اطلاعات نا دقیق و استدلال تقریبی با معادله های ریاضی را فراهم نمود که در نوع خود تحولی عظیم در ریاضیات و منطق کلاسیک بوجود آورد. ایده نظریه مجموعه های فازی با این عبارت توسط پروفسور لطفی زاده مطرح شد: »ما نیازمند یک نوع دیگری از ریاضیات هستیم تا بتوانیم ابهامات و عدم دقت رویدادها را مدل سازی نماییم، مدلی که متفاوت از نظریه احتمالات است.« از آنجا که تجزیه و تحلیل صورتهای مالی به روش های گوناگون و با شاخص های متفاوتی انجام شده است اما استفاده از روش های سنتی با توجه به ایرادات و مشکلات دو ارزشی بودن آنها و عدم توجه به ابهامات و عدم صراحت و قطعیت موجود باعث شد محققین درصدد برآیند دو ارزش کمی و کیفی را با یکدیگر ترکیب کنند و از منطق فازی که هدف اصلی آن فراهم نمودن مبنایی جهت استدلال های تقریبی و دقیق است استفاده کنند.[2] این پژوهش سعی دارد با استفاده از منطق فازی به تجزیه و تحلیل صورت های مالی شرکت ها بپردازد. بررسی عملکرد منطق فازی در تجزیه و تحلیل صورتهای مالی شرکتها، اطلاعاتی حساس و ارزشمند و نتایج کاربردی برای کنترل وضعیت مالی شرکت جهت مدیریتی پویا و ایفای وظیفه گزارشگری مالی و آگاه ساختن سرمایه گذاران، اعتبار دهندگان و سهامداران ارائه می دهد. این پژوهش به دنبال پاسخگویی به این سوال می باشند که آیا با استفاده از قواعد اگر- آنگاه فازی نسبت جاری و دوره وصول مطالبات همزمان، تاثیری برگردش موجودی کالا شرکت های پذیرفته شده در بورس دارد؟
نسبت جاری
نسبت جاری به طور گسترده ای در ارزیابی نقدینگی واحد تجاری و توانایی بازپرداخت بدهی ها در کوتاه مدت مورد استفاده قرار می گیرد. برای محاسبه آن مجموع داراییهای واحد تجاری را بر مجموع بدهی های جاری آن تقسیم می نماییم.
دوره وصول مطالبات
با محاسبه این نسبت می توان زمان یا تعداد روزهایی که طول می کشد تا شرکت مطالبات خود را وصول کند مشخص کرد. دوره وصول مطالبات، معیاری برای سنجش مدت زمان لازم برای وصول نقدی مطالبات حاصل از فروش مشتریان محسوب می شود و کارایی واحد انتفاعی را در وصول وجوه مرتبط با فروش های نسیه نشان می دهد.
گردش موجودی کالا
کالا را مترادف موجودی جنسی به کار می بریم و شامل مواد اولیه ، کالای در جریان ساخت و کالای ساخته شده می شود و ملزومات تولید را هم در بر می گیرد. این نسبت ، دوره گردش موجودی کالای شرکت ( تعداد دفعاتی که شرکت در سال موجودی کالای خود را می فروشد) را محاسبه میکند. گردش موجودی کالا از تقسیم بهای تمام شده کالای فروش رفته بر موجودی کالا بدست می آید . در مخرج و به جای موجودی کالا بهتر است متوسط کالا را قرار داد. متوسط کالا از جمع موجودی اول سال و موجودی پایان سال تقسیم بر 2 بدست می آید.
متوسط موجودی کالا / بهای تمام شده کالای فروش رفته = گردش موجودی کالا با استفاده از این نسبت می توان گردش موجودی کالا، یعنی تعداد دفعاتی که شرکت در طول سال موجودی کالای خود را می فروشد، محاسبه کرد. به طور معمول، هرچه این نسبت بالاتر باشد، نشانگر کارآیی شرکت در مدیریت موجودی کالاست. بهتر است گردش موجودی کالا با میانگین صنعت مقایسه شود ؛ گردش موجودی کالا پایین دلالت بر فروش ضعیف و افزایش موجودی کالا دارد و نسبت گردش موجودی کالا بالا دلالت بر توان بالای فروش شرکت دارد.
تفکر فازی
دنیای واقعی ما بسیار پیچیده تر از آن است که بتوان یک توصیف و تعریف دقیق برای آن بدست آورد، بنابراین باید یک توصیف تقریبی یا همان فازی که قابل قبول و قابل تجزیه وتحلیل باشد، برای یک مدل معرفی شود. واژه " فازی " در فرهنگ لغت آکسفورد بصورت " مبهم، گنگ، نادقیق، گیج، مغشوش، درهم و نامشخص " تعریف شده است. تفکر فازی به دنبال ایراد وارد بر منطق ارسطویی مبنی بر فاصله بین منطق و واقعیت مطرح شد. منطق ارسطویی که اساس ریاضیات کلاسیک را تشکیل می دهد، فرض می کند که جهان سیاه و سفید یا دو ارزشی است. هدف اصلی منطق فازی فراهم نمودن مبنایی جهت انجام استدلال های تقریبی و دقیق است.این کار از طریق در نظر گرفتن میزانی از شایستگی و اقتضا در دامنه صفر تا یک برای عناصریک مجموعه فازی است. مجموعه فازی شامل تمامی مواردی است که هر گروه آنها یا عناصر زیرمجموعه آنها دارای خاصیت تدرٌج تابع عضویت هستند.[3] بدین معنا که بین عدم تعلق کامل و وابستگی کامل به مجموعه ای معین، قابلیت پذیرش نسبی مقادیری تقریبی و محدود از عضویت نیز وجود دارد و این خاصیت به صورت طیفی است، یعنی کرانه قطعی وجود ندارد.
اگر تابع عضویت در دامنه [0,1] متغیر فرض شود، تابع عضویت فازی بوده و به شکل زیر در می آید:
در موارد کاربردی به دلیل مشکلات و پیچیدگی زیاد محاسبات فازی، از اعداد خاص فازی استفاده می شود. در زیر نمودار اعداد فازی مثلثی نمایش داده شده است.
که C , B , A به عنوان کرانه پایین، کرانه میانی و کرانه بالا، به ترتیب بیانگر کمترین ارزش ممکن، مورد انتظار ترین ارزش ممکن و بیشترین ارزش ممکن است. در این حالت تابع عضویت (x) به شکل زیر تعریف می شود:
