بخشی از مقاله
گردشگری خلاق؛ حلقه گمشده گردشگری
چکیده
ظهور گردشگری آنگونه که امروز شاهد پیشرفت روزافزون آن هستیم تاریخ مشخصی ندارد.چیزی که مسلم است آنچه که امروز به صنعت بدون دود از آن یاد میشود در طول تاریخ نسبتا کوتاه خود دستخوش تغییراتی بنیادی در پیکره خود گردیده است. هدف گردشگری در تمامی ادوار لذت بخشیدن به اوقات فراغت بوده است. وپرکردن این اوقات برای افراد علاقمند از دوره گردشگری انبوه شروع شده واز گردشگری فرهنگی گذر کرده تا به گردشگری عصر حاضر به نام گردشگری خلاق بدل شده است. گردشگری خلاق گونه هدفمند از گردشگری فرهنگی میباشد که در آن گردشگر به منظور لذت بردن بیشتر از اوقات فراغت خود تعامل بیشتری با مقصد ایجاد میکند. در این نوع خاص از گردشگری به دلیل جزئی شدن در خواستههای گردشگران، با جهت دار نمودن خواسته هایشان در آنها این
احساس را بوجود میآورد که بسته سفر را واقعا خریداری نموده اند.
واژههای کلیدی: گردشگری، شهرهای خلاق، خلاقیت، توسعه گردشگری،گردشگری خلاق
.1 مقدمه
گردشگری یکی از مهمترین بخشهای اقتصادی در سراسر جهان است.این امر نه فقط در مورد کشورهای صنعتی صدق میکند,بلکه برای کشورهای درحال توسعه و نیز کشورهای عقب نگاه داشته شده هم صادق است.مطالعات سازمان جهانی گردشگری هم نشان داده که برای نزدیک به یک سوم از کشورهای در حال توسعه,گردشگری مهمترین منبع تامین ارز خارجی و یکی از منابع بالقوه برای تنوع بخشیدن به پایهی اقتصاد ملی است(ضرغام بروجنی، .(1389
اهمیت گردشگری به عنوان پدیدهای نوین، از ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی،اجتماعی_فرهنگی و زیست محیطی قابل بحث و بررسی است (کاظمی، .(1392 امروزه صنعت گردشگری در دنیا، یکی از منابع مهم درآمد و در عین حال از عوامل موثر در تبادلات فرهنگی بین کشورهاست و به عنوان گسترده ترین صنعت خدماتی جهان، حائز اهمیت است: از این رو بسیاری از کشورها در رقابتی نزدیک و فشرده، درپی افزایش بیش از پیش منافع و عواید خود از این فعالیت بین المللی اند (همان، .(1392 سئوالی که در اینجا بوجود میآید اینست که: گردشگری خلاق با جذب گردشگران خلاق تا چه اندازه در کمک به اقتصاد و فرهنگ جامعه موثر میباشد؟
تجدید خاطرات سفر یکی از دلایلی است که گردشگران برای بار دوم وحتی در برخی موارد برای چندمین بار از مکان جاذبه دیدن میکنند.اما هیچ گاه هیچ تجربه ای برای آنان به شیرینی تجربه اول نمی شود.حال آنکه به واسطه خلاقیت و نوآوری در مقصد میتوان تجربهای چه بسا بهتر از تجربه اول برای گردشگران به خصوص گردشگران خلاق خلق نمود و از این رو بتوان به کمک فرهنگ و اقتصاد شتافت.
.2 اهمیت وضرورت تحقیق
اهمیت موضوع از منظر اقتصادی،سیاسی،اجتماعی حائز اهمیت میباشد.از نقطه نظر اقتصادی،یکی از صنایع پردرآمد،پاک وکم هزینه در اقتصاد،بازاریابی گردشگری خلاق درصنعت توریسم وگردشگری است(احدی نژاد،.(1392 به عنوان واکنشی به گردشگری توده،گونههای دیگری از گردشگری، مانند قایقرانی، گردشگری فرهنگی و سلامتی، در حال بدست آوردن اهمیت هستند. به موازات کنگرهی گردشگری، تجارب گردشگری خلاق به توسعهی شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در مقصدی که ارائه میشود، منجر میشود. خلاقیت به شهر مقصد گردشگری اجازه میدهد تا محصولات نوآورانه رانسبتاً به سرعت توسعه داده و مزایای رقابتی نسبت به جاهای دیگر به آن مقصد میدهد ؟محصولات خلاقانه، کارآفرینها و افرادی را از بخشهای فرهنگی جذب میکند(یوزکو و ایچوز،
.(Yozcu & İçöz) (2010
خلاقیت یعنی در چارچوبهای فکری و عملی قبلی نیندیشیدن، درهم شکستن چارچوبهای فکری قبلی، اندیشیدن به شیوهای که تاکنون نیندیشید هایم، توجه به ابعاد نهان موضوع ؟تفکر واگرا بیشتر از تفکر همگرا خلاقیت به بار میآورد ؟خلاقیت نتیجه آن چیزی است که در درون ذهن رخ میدهد و برای نمود خارجی، بر زبان رانده میشود و جهت عملی نمودن آن، تئوریزه و منطبق با واقعیت میگردد؟ خلاقیت، پیدایی و تولید اندیشه و فکری نو است، در حالی که نوآوری، عملی ساختن آن اندیشه و فکر است. از خلاقیت تا
نوآوری اغلب راهی طولانی در پیش است و تا اندیشهای نو به صورت فرآورده یا خدمتی نوین درآید، باید زمانی طولانی بگذرد و تلاشها وکوششهای بسیاری انجام شود. گاهی ایده و اندیشهای نو از ذهن فرد میتراود و در سا لهای بعد آن اندیشه نو به وسیله فردی دیگر به صورت نوآوری در محصول یا خدمت متجلی میگردد (نیکنامی و همکاران، .(1388
اصطلاح گردشگری خلاق توسط ریچارد وریموند در سال 2000 ابداع شد. این ایده برای اشکال خلاقتر گردشگری در یک پروژهی اروپایی به نام یوروتکس سرچشمه گرفت که هدفش تشویق تولید صنایع دستی از طریق گردشگری بود (ریچاردز و مارکز،(2002 .(Richrds & Marques ) به نظر میرسد که ایدهی گردشگری خلاق، نه فقط به خاطر تکامل خواستهی گردشگر که همچنین با یک طیف وسیع از برنامههای سیاستگذاری معاصر، شکل گرفته باشد ؟گردشگری خلاق به دلایل مختلف، به عنوان یک گزینهی کلیدی توسعه شناخته میشود و میتواند به اهدافی مشخص، خدمت کند؟
در گردشگری خلاق، گردشگر به تعامل بیشتر آموزشی، احساسی، اجتماعی و همچنین مشارکت با مکان، فرهنگ زندگی و مردم تشویق میشود؟ در نسل سوم گردشگری، گردشگر شبیه یک شهروند رفتار می کند ؟همچنین در این نوع از گردشگری نقش مدیران در شناخت انواع خلاقیت موجود در شهر به عنوان یک منبع و فرصت برای جذب گردشگران مهم تلقی میشود؟ بنابراین، گردشگری خلاق مبتنی بر فعالیتهای تجربی و تعامل عمیق با سبک زندگی جامعهی مقصد است ؟موضوع جالب این است که اتفاقا تعریف میراث ناملموس شامل سنتهای شفاهی، هنرهای نمایشی، آیینها و رویدادها، دانش و تجربیات مرتبط با طبیعت، جهان و صنایع دستی سنتی است که با مضامین گردشگری خلاق همبستگی بسیاری دارد (یونسکو1، .(2006
.3 مبانی نظری
-1 بابایی همتی و موسوی در کتابی تحت عنوان گردشگری خلاق در سال 93 عنوان میدارد که خلاقیت یعنی باید در چارچوبهای فکری و عملی جدید حرکت کردن و توجه به ابعاد نهان موضوع تفکر واگرا بیشتر از تفکر همگرا خلاقیت به بار میآورد. خلاقیت نتیجه آن چیزی است که در درون ذهن رخ میدهد و برای پیدایی و تولید اندیشه و فکری نواست. در حالیکه نوع آوری، عملی ساختن آن اندیشه و فکر است.
-2 برندگی و نعمتی در مقالهای تحت عنوان گردشگری خلاق؛ راهی به سوی توسعه در سال 91 عنوان میدارد که نسل جدید گردشگری بعد از نسل اول یعنی گردشگری ساحل( سفر اوقات فراغت و استراحت) و نسل دوم یا گردشگری فرهنگی (متمایل به فرهنگ و موزه ها) قلمداد میشود.
-3 ریچاردز و مارکز در مقالهای تحت عنوان بررسی گردشگری خلاق درسال2012 عنوان میدارد که یک رویکرد در بسیاری از مطالعات اخیر دربارهی خلاقیت، در حال ظهور است که در حوزهی گردشگری نیز وجود دارد رشد سریع، انتقاد بنیادی استراتژیهای
توسعهی خلاق، توسعهی گردشگری فرهنگی را انعکاس داد هاست. در حقیقت گردشگری خلاق اغلب به عنوان یک شکل گسترده از گردشگری فرهنگی دیده میشود. ..
-4 لاسانسکی و گرینوود (Lasansky & Greenwood) درمقالهای تحت عنوان معماری وگردشگری درسال 2004 عنوان میدارد که بهره برداری از فرهنگ و آثار هنری خلاق برای گردشگری، با شکل گیری یک ابزار استاندارد بازاریابی مقصد همراه است که میتواند شامل کلیه عوامل آشنا و نوظهور باشد. این ابزار شامل تمامی موارد اعم از گردشگری ادبی و مسیرهای پیاده روی، موقعیتهای فیلم و تلویزیونی، برندسازی و تورهای معماری است.
-5فلوریدا (Florida) در کتاب ظهور طبقه خلاق واینکه چگونه کار رت برای خود ودیگران به اوقات فراغت تبدیل کنیم در سال 2002 عنوان میدارد که که گردشگری در تلاقی با طبقه خلاق در ارتباط است- به نحوی که گردشگران- در کنار ساکنان انگیزه لازم جهت رشد و توسعه طیف وسیعی از فضاهای خلاق را فراهم میسازد.
-6جاوید و همکاران در کتابی تحت عنوان شهر خلاق برنامه ریزی راهبردی در سال 92 عنوان میدارند که: کمیته گسترش شبکه شهرهای خلاق در اکتبر سال 2004 میلادی در صد و هفتادمین مجمع شروع به کار کرد و هدف آن کمک به بازاریابی ظرفیتهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خلاق در جوامع توسعه یافته و تثبیت فرهنگ بومی مناطق بود. فعالیت این شبکه شهری متشکل از هفت زمینه بود و هر شهر با توجه به انرژی و ظرفیتی که به صنایع خلاق اختصاص میدهد، اولویت خود را انتخاب مینماید.
-7 هنکینسون (Hankinson) در مقالهای با عنوان برندسازی محل (مطالعه تمرین برندسازی 12 شهر انگلستان) در سال 2001 عنوان میدارد که همگام با تنوع گردشگری و گونههای آن، شاهد استانداردسازی، توسعه بعد فرهنگی در جریانهای گردشگری و ضرورت فقط عوامل مجزا و محرک گردشگری در شهرهای صنعتی بودیم که در نهایت به فرآیند احیای برند فرهنگی شهر منتهی گردید.
-8 یوزکو وایکوز در مقاله خود تحت عنوان یک مدل پروپوزال در استفاده از تجربیات گردشگری خلاق در سال 2010 عنوان میدارد که: ریچاردز و ریموند، گردشگری خلاق را به عنوان یادگیری یک مهارت که بخشی از فرهنگ یک کشور یا اجتماع در حال بازدید در تعطیلات است، تعریف میکنند. گردشگران خلاق، ظرفیت خلاقیت خود را توسعه میدهند، از طریق مشارکت غیررسمی در کارگاه های تعاملی به مردم محلی نزدیک میشوند، و تجاربی را میآموزند که فرهنگ مقصد سفر برای تعطیلاتشان ترسیم میکند. ریموند همچنین نشان داد که کارگاههای تعاملی که در گروههای کوچک برگزار میشوند، به بازدیدکنندگان اجازه خلاقیت خود را در حالی که به مردم محلی نزدیک میشوند کشف کنند. این کارگاههامعمولاً ارزشهای مقصد شامل هنر، فرهنگ، سلیقه و طبیعت را در بر میگیرد.
خلاقیت: خلاقیت یعنی باید در چارچوبهای فکری و عملی جدید حرکت کرد. توجه به ابعاد نهان موضوع تفکر واگرا بیشتر از تفکر همگرا خلاقیت به بار میآورد. خلاقیت نتیجه آن چیزی است که در درون ذهن رخ میدهد و برای پیدایی و تولید اندیشه و فکری نواست. در حالیکه نوع آوری، عملی ساختن آن اندیشه و فکر است (بابایی همتی و موسوی،.(1393
خلاقیت درگردشگری: درک نقش خلاقیت در صنعت گردشگری و اینکه چطور به تجارب خلاق کمک میکند هم چالش برانگیز است و هم پیچیده، خلاقیت میتواند از ابعاد مختلف دیده شود. خلاقیت روز مره، خلاقیت هنری و خلاقیت فکری ( ایوسویس و مایر، 2009 )، ریچاردز (2011) خاطر نشان کرده است که همگرایی بین خلاقیت و گردشگری درزندگی واقعی خودشان نزدیک تر است، هستند.
گردشگری خلاق: اصطلاح گردشگری خلاق توسط ریچاردز و ریموند در سال 2000 ابداع شد. این ایده برای اشکال متنوع خلاق گردشگری در یک پروژه اروپایی به نام " یوروتکس " سرچشمه گرفت که هدفش تشویق تولید صنایع دستی از طریق گردشگری بود (ریچاردز، .(2010 یونسکو طرح گردشگری خلاق را پیشنهاد کرده که خود مرتبط با پروژه " شبکه شهرهای خلاق " است. قابل توجه این که شهرهای نام برده شده بعنوان مقصد گردشگری خلاق برای توسعه تنوع فرهنگی و پایداری شهری بوده است. هدف این شبکه توسعهی همکاریهای بین المللی میان شهرها و تشویق آنها به توسعه همکاریهای مشترک در خط اولویت جهانی یونسکو برای مفاهیم فرهنگ و توسعه و توسعه پایدار است.
کارشناسان گردشگری خلاق را نسل جدید گردشگری بعد از نسل اول ؛ یعنی همان گردشگری ساحل ( سفر و اوقات فراغت و برای استراحت ) و نسل دوم یا گردشگری فرهنگی ( متمایل به فرهنگ و موزهها ) قلمداد میکنند. شعار گردشگری خلاق، موزههای کمتر، میدانهای بیشتر میباشد. در گردشگری خلاق گردشگر به تعامل بیشتر آموزشی، احساسی، اجتماعی و همچنین مشارکت با مکان، فرهنگ زندگی مردم تشویق میشود. در نسل سوم گردشگری، گردشگر شبیه یک شهروند رفتار میکند (بابایی همتی و موسوی، .(1393
.4 بررسی شاخصهای و ویژگیهای گردشگری خلاق
.1-4 گسترش کار آفرینی با گردشگری خلاق:
گردشگری خلاق که شکل توسعه یافته از گردشگری فرهنگی است، از طریق رشد جامعهی شبکه میتواند به گسترش کارآفرینی منجر شود. لذا یکی از راههای دستیابی به توسعه در یک جامعه، گسترش کار آفرینی از طریق وسعت بخشیدن به گردشگری خلاق است. (بابایی همتی و موسوی، .(1393
.2-4 گسترش سرمایه اجتماعی با گردشگری خلاق:
گردشگری خلاق، توسعهی گردشگری فرهنگی است که ساختارهای اجتماعی و اقتصادی بیش از اشکال سنتی گردشگری فرهنگی، مناسب شود. در حالی که گردشگری فرهنگی، تا حد زیادی بر مبنای تبادل سرمایههای فرهنگی و اقتصادی مرتبط با رشد اقتصاد نمادین است، گردشگری خلاق حتی به اشکال انعطاف پذیرتر مبادلهی سرمایهی اجتماعی، عقلانی و فکری در داخل شبکهها مرتبط میشود. دامنهی رو به رشد گردشگری خلاق و افزایش تنوع تجربیات ارائه شده، میتواند به رشد جامعهی شبکهای معاصر مرتبط شود (کاستلز،.(1996 همانطور که ساختارهای اجتماعی سنتی با روابط انعطاف پذیرتر جایگزین میگردد، برساخت شبکه ها و جریان
اطلاعات، دانش و مهارت داخل این شبکه ها، مهمتر میشود. شبکه ها، مجراهایی برای تبادل انواع مختلف سرمایه بین گروهها و افرادهستند، شامل سرمایه اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و عقلانی. گردشگری خلاق، به دلیل رابطهی دوطرفهای که بین تولیدکننده ومصر فکننده میگذرد، یک معنای افزایش سرمایه اجتماعی و عقلانی است، هم برای گردشگر و هم برای ارائه دهندگان محلی گردشگری خلاق از این طریق میتواند راهی برای گسترش سرمایهی اجتماعی باشد(ریچاردز و مارکز،(2010
.3-4 شهرهای گردشگری خلاق در جهان:
سی و چهار شهر در سراسر جهان و در هفت رشته خلاق عضو این شبکه هستند. پیش بینی میشود شهرهای ماسوله و اصفهان به لحاظ طراحی، شهر شیراز به لحاظ ادبی و شهر رشت به جهت خوراک در فهرست شبکه شهرهای خلاق ثبت شوند (بابایی همتی و موسوی، .(1393 کمیته گسترش شبکه شهرهای خلاق در اکتبر سال 2004میلادی در صد و هفتادمین مجمع شروع به کار کرد و هدف آن کمک به بازاریابی ظرفیتهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خلاق در جوامع توسعه یافته و تثبیت فرهنگ بومی مناطق بود. فعالیت این شبکه شهری متشکل از هفت زمینه بود و هر شهر با توجه به انرژی و ظرفیتی که به صنایع خلاق اختصاص میدهد، اولویت خود را انتخاب مینماید ( جاوید و همکاران، ( 1391 این هفت زمینه و زیر شاخههای آنها، اولویتهای فعالیتی شهرهای خلاق را تشکیل میدهند که درانواع گردشگری خلاق توضیح داده میشود.
.4-4 انواع گردشگری خلاق:
سینما – ادبی - موسیقی و رویدادها در سطح ملی و بین المللی – صنایع دستی و هنرهای بومی – هنرهای رسانهای – خوراک، آداب خورد و خوراک، هنر آشپزی – طراحی
سینما:
– 1 استودیوهای فیلم، مکان یا چشم اندازهای فیلم و ...
– 2 ابتکارات گروهی در سطح محلی، منطقهای و بین المللی – 3 میراث فیلم به صورت آرشیو، موزه، مجموعههای خصوصی و یا موسسات فیلم – 4 مراکز آموزش و مدارس فیلم سازی
ادبی:
-1 کیفیت، کمیت و تنوع ابتکارات ویراستاری و انتشارات -2 در محیطی که ادبیات، نمایش نامه و یا شعر، نقشی مکمل هم را بازی میکنند.
-3 تجربه رویدادهای ادبی میزبان و جشنواره هایی که برای بهبود و ارتقای ادبیات داخلی و خارجی برگزار میشوند.
-4 کتابخانه ها، کتابفروشیها و مارکز فرهنگی عمومی و خصوصی که برای حفاظت ارتقا و اشاعه ادبیات داخلی و خارجی اختصاص داده شده اند.
موسیقی و رویدادها در سطح ملی و بین المللی:
-1 مراکز شناخته شده فعالیت و پیدایش موسیقی
-2 تجربه در میزبانی جشنواره ها
-3 ارتقای صنعت موسیقی با همه اشکال آنها -4 ساختارهای غیر رسمی برای آموزش موسیقی شامل: گروه کر آماتور و ارکستر
صنایع دستی و هنرهای بومی:
-1 سنت کهن در نوع خاصی از صنایع دستی یا هنر بومی -2 تولید صنایع دستی و هنرهای بومی جدید و امروزی
-3 مراکز آموزشی در رابطه با صنایع دستی و هنرهای محلی که مرتبط به یک حرف میباشند.
-4 زیرساختهای مرتبط با صنایع دستی و هنرهای محلی مانند موزه ها، فروشگاههای صنایع دستی و نمایشگاههای هنرهای بومی و ...
هنرهای رسانه ای:
-1 توسعه صنایع خلاق و فرهنگی که با تکنولوژی دیجیتال به وجود آمده اند. -2 رشد اشکال هنری الکترونیک که در جستجوی مشارکت جامعه مدنی است.
-3 برنامههای آموزش و دوره خدمت و فضاهای کارگاهی دیگر برای هنرمندان رسانه ای.
خوراک شناسی، آداب خود و خوراک، هنر آشپزی:
-1 هنر آشپزی خوب توسعه یافته که ویژگی مراکز شهری و یا آن منطقه است. -2 بازارها و صنایع غذایی سنتی
-3 نمایشگاه صنایع غذایی سنتی میزبان، جوایز، مسابقه، که درکل شناخت آن منطقه را هدف قرار میدهد.
طراحی:
-1 مراکز پژوهشی طراحی و مدارس طراحی -2 گروههای مهارتی خلاف و طراحان با فعالیتی مداوم در سطح محلی و یا ملی
-3 صنایعی که از طراحی گرفته شده اند؛ معماری و طراحی داخلی، صنایع پارچه بافی و مد، جواهرات و لوازم مربوط به آن و ...
جدول -1 شهرهای گردشگر خلاق در جهان
