بخشی از مقاله
مقدمه
طبیعت و محیط زیست، موهبتی خداوندی است که از مجموعه موجودات، منابع و عوامل و شرایط هماهنگی که در اطراف هر موجود زنده وجود دارد و ادامه حیات به آن وابسته است به وجود می آید. آلودگی محیط زیست بر کیفیت و چرخه طبیعی اثر می گذارد و پی آمدهای زیان باری برای زندگی انسان، حیوان، گیاه و بناها دارد. در جهان امروز، مسئله آلودگی، یکی از مهم ترین
و حادترین مشکل تمدن انسانی است و نقش انسان در آلودگی محیط زیست بسیار چشم گیر است. طبیعت، برای بقای نسل بشر آفریده شده است و پیوندی ناگسستی میان انسان و طبیعت وجود دارد. حفظ محیط زیست و حرکت به سوی توسعه پایدار از جمله مسائلی است که مورد توجه سیاستمداران و برنامه ریزان در سطح کلان قرار دارد. برای تدوین برنامه های مناسب جهت حفظ و ارتقای کیفیت محیط زیست و تدوین و اجرای مقررات مربوط به جلوگیری از تخریب محیط زیست، لازم است که اطلاعات مرتبط به شاخص های زیست محیطی تهیه و تأثیر آن ها را بر سلامتی مورد بررسی قرار داد تا بتوان راهکارهای مناسب با توجه به امکانات و منابع زیست محیطی موجود به کار بست. اهمیت نقش محیط زیست در شکل دهی رفتار و فرهنگ اجتماعی به عنوان زیر بنای توسعه به موقعیت و وضعیت آن بستگی دارد. امروزه حفاظت از محیط زیست و اطمینان از پایداری و همه جانبه بودن توسعه آن جدیترین چالش پیشروی جامعه جهانی است (ولایی، 1384، .(51 فرهنگ عامل اصلی و به معنای موتور توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست است . بهبود محیط زیست زمانی حاصل خواهد شد که محیط طبیعی و فرهنگی انسان با هم مرتبط باشند. لازمه تحقق چنین هدفی، وجود اخلاق زیست محیطی در تمامی اقشار یک جامعه در یک کشور میباشد. اخلاق زیست محیطی رفتار ایده آل بشر نسبت به محیط زندگی خود اعم از محیط طبیعی، محیط اجتماعی و فرهنگی است. (اژدری، 1382، (27-28 مجموعه رفتارهای ضابطهمند در بستر فرهنگ موجب جهت دهی در ابعاد مختلف زندگی خواهد بود . به عبارت دیگر فرهنگ ریشه و ساختار اصلی توسعه همه جانبه است و زمانی میتوان انتظار شادابی و پویایی را برای جامعه تصور نمود که این ساختار به صورت اصولی انجام یافته باشد. متأسفانه غالب جمعیت کشور در زمینه فرهنگ زیست محیطی با چالش های متنابهی روبروست و وسعت دامنه، مقیاس و پیچیدگی آن بیسابقه است . فشار آلودگی های زیست محیطی در مرز بحرانی است و هنوز جامعه فرهنگی کشور در سطوح ادراک مفاهیم، روش شناسیهای نوین و غیره تاکنون نتوانسته است آن طور که باید و شاید به صورت فرهنگ زیست محیطی و کاربردی در کشور جایگاهی پیدا نماید. با اینکه در اصل پنجاهم قانون اساسی، اهمیت حفظ محیط زیست بسیار زیبا و همه سو نگر نگارش و قوانین و مقررات دیگری هم به تبعیت از آن تهیه و تدوین
و مصوب گردیده است اما حفظ محیط زیست تنها در شعار باقیمانده است، چرا که بدلیل خلاءهای آموزشی و آگاهیهای زیست محیطی، نبود احساس مسئولیت در کل جامعه، عدم اخلاق اجتماعی مناسب و غیره، به طور خلاصه فقر فرهنگی ناشی از آن، آلودگیهای زیست محیطی و کشور را به مرز بحرانی سوق داده است. با توجه به این موضوع اهداف این پژوهش عبارتند از:
❖ تعیین نقش آموزش و آگاهیهای زیست محیطی در حفظ محیط زیست
❖ تعیین نقش احساس مسئولیت کارکنان صنایع در حفظ محیط زیست
❖ تعیین نقش ارزشهای سنتی و دینی در حفظ محیط زیست
❖ تعیین نقش اخلاق اجتماعی در حفظ محیط زیست
❖ تعیین نقش هنجار سازی از سوی ارگانها و سازمانها در حفظ محیط زیست
❖ رتبه بندی عوامل موثر بر حفظ محیط زیست
1
شکل شماره .1 مدل مفهومی عوامل موثر بر حفظ محیط زیست
بی تردید توسعه پایدار و همه جانبه ' هدف اصلی کلیه برنامههای توسعهای و چشم انداز بیست سال آینده کشور را شکل میدهد. در این راستا توجه به راهکارها و اصول پذیرفته شده بین المللی و متناسب با فرهنگ و ارزشهای ملی ما میتواند دستمایهای ارزشمند برای دستیابی به توسعه پایدار باشد. امروزه مسائل زیست محیطی عمیقًا دارای مفهوم اجتماعیاند و در کل مسائل زیست محیطی ریشه فرهنگی دارند و به منظور پذیرش بافتهای فرهنگی یک جامعه بایستی به صورت ساختاری با موضوع برخورد نمود. حفظ محیط زیست به مسائل زیادی ارتباط دارد که بزرگترین و مهمترین آن مسئله فرهنگ اجتماعی است. لذا این مطالعه با هدف بررسی عوامل فرهنگی موثر بر حفظ محیط زیست از دیدگاه کارکنان مجتمع تولید روی بندر عباس در سال 1394 انجام گرفته است.
روش بررسی
پژوهش حاضر، مطالعهای توصیفی تحلیلی از نوع کاربردی بود. جامعه مورد بررسی، از تمامی کارکنان شاغل در مجتمع تولید روی بندرعباس (تعداد 285 نفر) تشکیل گردیده است. ابزار گردآوری اطلاعات در دو بخش پرسشنامه عوامل فرهنگی موثر بر حفظ محیط زیست که دارای 24 سؤال و 5 عامل آموزش و آگاهی، احساس مسئولیت، ارزشهای دینی و سنتی، اخلاق اجتماعی و هنجار سازی است. که پاسخ ها به صورت طیف لیکرت پنج درجهای به صورت کاملا مخالفم ( 1 نمره)، مخالفم 2) نمره)، نه موافقم نه مخالف 3) نمره)، موافقم 4) نمره)، کاملا موافقم ( 5 نمره) بود.. بخش دوم سوالات جمعیت شناختی و زمینهای شامل: سن، جنس، وضعیت تاهل، سابقه کار، تحصیلات و سمت شغلی بود. دادههای جمع آوری شده و به وسیله نرم افزار آماری SPSS ویرایش 23 و با کمک آزمون های توصیفی و تحلیلی چون ضریب همبستگی پیرسون، ضریب همبستگی اسپیرمن، آنالیز واریانس یک طرفه و تی تست مستقل در سطح معناداری 0/05 مورد آزمون قرار گرفتند.
یافته ها
از بین 285 پرسشنامه توزیع شده، 222 پرسشنامه به طور کامل تکمیل و بازگردانده شد (نرخ پاسخگویی .(77/89 میانگین سنی پاسخ دهندگان 35/52 سال که در گروه سنی 23-64 بود. میانگین سابقه کار پاسخ دهندگان نیز 9/82 سال بود.(جدول شماره (1 میانگین نمره کسب شده هر یک از عوامل فرهنگی موثر بر حفظ محیط زیست توسط شرکت کنندگان در این مطالعه، نشان داد که اخلاق اجتماعی، آموزش و آگاهی، ارزشهای دینی و سنتی، هنجار سازی و احساس مسئولیت به ترتیب از تأثیرگذارترین تا ضعیفترین عامل در بین کارکنان بود.(جدول شماره (2
