بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف آگاهی از اثر هوش معنوی و مؤلفههای آن بر رفتار مدنی سازمانی کتابداران کتابخانههای دانشگاه تهران و شناسایی وضعیت هر کدام از متغیرهای مذکور انجام شده است .روش کار تحلیلی-پیمایشی می باشد. بدین منظور،دادههای حاصل از پاسخهای 122 کتابدار شاغل در دانشگاه تهران به دو پرسشنامه هوش معنوی ناصری و رفتار مدنی سازمانی پادساکوف و همکاران از طریق نسخه 16 بسته نرمافزاری اس.پی.اس.اس. مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
یافتههای پژوهش نشان میدهد که وضعیت کلی هوش معنوی کتابداران در سطح مطلوب و وضعیت کلی رفتار مدنی سازمانی آنها در سطح نسبتاً مطلوبی است. همچنین، میان خودآگاهی متعالی و شکیبایی با رفتار مدنی سازمانی نمونه مورد بررسی همبستگی معناداری وجود دارد، و رگرسیون چندگانه نشان داد مدل پیشبینی رفتار مدنی سازمانی از طریق مؤلفههای هوش معنوی معنادار میباشداحتمالاً. فضای کتابخانه، حرفه کتابداری، محصولاتی که کتابداران با آنها سروکار دارند، و مراجعهکنندگان و کاربران کتابخانههای مورد بررسی عوامل مهمی بودهاند که به بهبود سطح هوش معنوی، و رفتار مدنی سازمانی کمک کردهاند. اگرچه، سرفصلهای آموزشی حوزه کتابداری و اطلاعرسانی هم در نتیجههای بدست آمده از سطح متغیرهای مورد بررسی بیتأثیر نبوده است. طراحی و ارائه برنامههایی برای بالا بردن سطح متغیرهای مذکور میتواند باعث بهبود وضعیت این متغیرهای سازمانی در کتابخانههای مورد بررسی شود.
مقدمه
به دنبال مطرح شدن مفاهیم روانشناسی هوش شناختی و پس از آن هوش هیجانی در محیطهای کاری، بررسیهای متعدد نشان داد که افراد با چیزی بیشتر از جسم، فکر و احساسات وارد دنیای کاری میشوند، آنها استعداد شخصی و روح منحصر به فرد خود را به همراه میآورند ، - ساغروانی، . - 1388 در حال حاضر هوش شناختی و هوش هیجانی دیگر پاسخگوی همه نیازها نیست بلکه انسانها نیاز به عامل سومی دارند که هوش معنوی1 نامیده میشود
سیسک ریشه هوش معنوی را نوشتههای باستان و عرفان شرق میداند. - سیسک 1 ، - 2008 او به تاثیر صوفیها، اسلام، بودا و تائویسم اشاره میکند. مفهوم هوش معنوی در ادبیات آکادمیک روانشناسی، برای اولین بار در سال 1996 توسط استیونز2 و بعد در سال 2000 توسط ایمونز3 مطرح شد. - ایمونز، - 2000 به موازات این جریان گاردنر مفهوم هوش معنوی را در ابعاد مختلف مورد نقد و بررسی قرار داد و پذیرش مفهوم ترکیبی معنویت و هوش را به چالش کشید. - گاردنر، - 1376 هوش معنوی نوعی هوش غایی2 است که مسائل معنایی و ارزشی را به ما نشان داده و مسائل مرتبط با آن را برای ما حل میکنند.
هوش معنوی اعمال و رفتار ما را در گسترههای وسیع از نظر بافت معنایی جای میدهد و همچنین معنادار بودن یک مرحله از زندگیمان را نسبت به مرحله دیگر مورد بررسی قرار میدهد . - زوهار4 و مارشال،2000 - هوش معنوی فهم مسایل دینی و استنباطهای درست فقاهتی را تسهیل می-نماید به علاوه هوش معنوی میتواند در فهم مسائل اخلاقی و ارزش آنها به افراد یاری نماید. هوش معنوی ذهن را روشن و روان انسان را با بستر زیربنایی وجود3 مرتبط میسازد، به فرد کمک میکند تا واقعیت را از خیال تشخیص دهد. - واگان5، - 2003 از دیگر سو، نیروی حیاتی یک سازمان خدماتی- مانند کتابخانه- کارکنان آن میباشد؛
موفقیت سازمانهای خدماتی مستقماًی مرتبط با کارکنان و نحوه رفتار آنان با مشتری می باشند. از نظر ناین و مارلو ؛ - نجات و دیگران، - 1388 برخلاف محصولات، خدمات در یک زمان تولید و مصرف میگردند و کارکنان خدماتی خط مقدم، ذاتاً تولید کننده خدمات میباشند. این جنبه از خدمات باعث شده است تا تمرکز زیادی بر نقش حیاتی کارکنان خدماتی در توزیع خدمات با کیفیت بالا شود.
به تعبیر تولنتینو - 2009 - 6 در شرایط کنونی تنها داشتن کارمندانی که شایستگیهای تخصصی بالایی دارند کفایت نمیکند، بلکه سازمانها نیازمند داشتن کارمندانی هستند که ورای انتظارات موجود رسمی از آنها رفته و مسئولیتهای فرا وظیفهای را عهده دار شوند و به طور داوطلبانه همکاری جمعی را در جهت تحقق اثربخشی به کار گیرند. رفتارهایی که از انتظارات رسمی نقش فراتر رفتهاند، و برای بقای سازمان خیلی مهم و حتی ضروری هستند، به عنوان رفتارهای مدنی سازمانی4 تعریف شدهانداُرگان.5اصطلاح »سندروم سربازان خوب «6 را برای توصیف چنین حالتی به کارمی گیرد. این استعاره تصویری از کارکنان وظیفهشناس، مطیع و وفادار را نشان میدهد که از تعهد و علاقه ملزم خود به سازمان فراتر میروند. - ارگان و دیگران، - 2006
ارگان - organ & et al,2006 - بر مبنای مفاهیم متقدم بارنارد تحت عنوان »تمایل به مشارکت «7 و تمایزی که دانیل کتز بین »عملکرد قابل پذیرش«8 و »رفتارهای خود انگیخته«9 قائل میشود، رفتار مدنی سازمانی را رفتاری فردی و داوطلبانه تعریف میکند که مستقماًی به وسیله سیستمهای رسمی پاداش در سازمان طراحی نشده است، اما با این وجود باعث ارتقای اثر بخشی و کارایی عملکرد سازمان میشود.
کتابخانهها برای ایفای نقش خود به عنوان خدمترسانان جوامع اطلاعاتی برای مواجهه با شرایط و متقضیات حاکم و بهرهمندی از کتابدارانی با رفتار مدنی سازمانی، نیازمند مهارتها، تواناییها و ویژگیهایی بالاتر و متفاوت از وضعیت موجود میباشند. از عوامل مؤثر در رفتار مدنی سازمانی کارکنان، میتواند هوش معنوی آنان باشد. زمانی که هوش معنوی با زندگی کاری کتابداران پیوند بخورد، میتواند نیروی قدرتمندی حاصل کند که این افراد لحظات لذت بخشی را در انجام وظایف کاری خود تجربه کنند.
یکی از متغیرهای دیگری که به نظر میرسد با ارائه رفتارهای مدنی در ارتباط باشد، و مورد توجه بعضی از محققان - نظیر تحقیقات فتاحی و همکاران، 1385؛ موسوی و همکاران، 1390 ؛ وارث و همکاران، 1388؛ هامر - 2008؛ - موسوی و دیگران، - Doostar,2012 - - 1390 مفهوم معنویت است. معنویت عبارت از یک آگاهی از پیوستار زندگی است که ما را قادر میسازد در مورد زندگی فکر کنیم، چه کسی هستیم و از کجا آمدهایم. معنویت، ما را با یک نیروی بالاتر پیوند میدهد و در این اعماق معنوی جنبههای معنویت، معنا و هدف ساخته میشوند.
هوش معنوی، برای حل مشکلات و مسائل مربوط به معنای زندگی و ارزشها مورد استفاده قرار میگیرد و سؤالاتی همانند آیا شغل من باعث تکامل من در زندگی میشود؟ و آیا من در شادی و آرامش روانی مردم سهیم هستم؟ را در ذهن ایجاد میکند. معنویت با ویژگیهایی نظیر چه کسی هستیم و از کجا آمدهایم - Emmons,2000 - میتواند منجر به معناداری زندگی شخصی و زندگی کاری شده و و کارکنان توام با رضایت درونی، تلاشهایی ورای انتظارات موجود برای ارائه خدمات ارائه دهند.
محققانی نظیر سوان چین با انجام تحقیقات مختلف به این نتیجه رسیدهاند که معنویت در محیط کار منجر به افزایش خلاقیت، تعهد سازمانی، بهبود نگرشهای شغلی نظیر افزایش رضایت شغلی و ... خواهد شد. - Suan Chin & et al,2011 - در این شرایط آنان کار خود را بیشتر از آنچه در چارچوب وظایف رسمی مشخص شده به انجام خواهند رساند . اتفاقی که در مورد کارکنان با رفتار مدنی سازمانی بالا نیز میافتد. با توجه به این که رفتار مدنی با مفاهیمی چون خود انگیزی سازمانی و رفتارهای سازمانی اجتماع گرا و عملکرد موقعیتی در ارتباط میباشد
با توجه به مؤلفههای رفتار مدنی سازمانی مثل نوعدوستی، فضیلت مدنی، وظیفهشناسی، نزاکت و جوانمردی که ذاتاً در برقراری ارتباطات متعهدانه و اجتماعی مهم هستند، به نظر میرسد این دو متغیر به نوعی با هم در ارتباط باشند؛ هرچند که نمیتوان در این مورد نتیجه متقنی به دست داد. همین نکته ما را به سوی اثر این دو متغیر به عنوان یک مسئله پژوهشی سوق میدهد؛ به خصوص اگر این امر را در یک محیطی که با افراد دانشگر نظیر کاربران دانشگاهی سروکار دارد، مدنظر قرار دهیم مسئله وضوح بیشتری مییابد.
هدف اصلی پژوهش حاضر، آگاهی از اثر هوش معنوی روی رفتار مدنی سازمانی کتابداران دانشگاه تهران است. شناسایی وضعیت هوش معنوی و رفتار مدنی سازمانی در کتابداران کتابخانههای دانشگاه تهران نیز از اهداف جزئی بوده که مورد نظر محققان قرار گرفتهاند. اگرچه فرضیه پژوهش آن است که میان مؤلفههای هوش معنوی با رفتار مدنی سازمانی کتابداران دانشگاه تهران رابطه مستقیم وجود دارد؛ برای دستیابی به اهداف پژوهش سؤالات زیر نیز مطرح شدهاند:
.1وضعیت هوش معنوی و مؤلفههای آن در کتابداران کتابخانههای دانشگاه تهران چگونه است؟
.2وضعیت رفتار مدنی سازمانی و مؤلفههای آن در کتابداران کتابخانههای دانشگاه تهران چگونه است؟
.3مؤلفههای هوش معنوی تا چه اندازه میتوانند رفتار مدنی سازمانی کتابداران کتابخانههای دانشگاه تهران را پیشبینی کنند؟
روش تحقیق
روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی میباشد. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه افرادی میشود که در خرداد ماه 1392 با سمت کتابدار در کتابخانههای مورد مطالعه - کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، کتابخانه دانشکده حقوق و علوم سیاسی، علوم، ادبیات و علوم انسانی، هنرهای زیبا، جغرافیا، محیط زیست، کارآفرینی، مطالعات جهان، فیزیک، تربیت بدنی و علوم ورزشی، مدیریت، روانشناسی و علوم تربیتی، اقتصاد، نفت، زبانهای خارجی، علوم اجتماعی، الهیات، مؤسسه روانشناسی، مؤسسه بیوشیمی و بیوفیزیک، ژئوفیزیک، لغتنامه، کتابخانه کوی دانشگاه تهران، و کتابخانههای پردیس دانشکدههای فنی - مشغول به کار بودهاند. طبق گزارش مرکز انفورماتیک دانشگاه تهران، تعداد کتابداران شاغل در کتابخانههای مورد مطالعه این پژوهش 136 نفر بوده است. در این پژوهش کلیه کتابداران به صورت سرشماری کل اعضای جامعه مورد بررسی و پیمایش قرار گرفتهاند. ابزار جمعآوری دادهها عبارتند از: آزمون هوش معنوی
