مقاله بررسی تطبیقی برنامه های ارتقاء صلاحیت های حرفهای معلمان در ایران و ژاپن

بخشی از مقاله

بررسی تطبیقی برنامه هاي ارتقاء صلاحیت هاي حرفهاي معلمان در ایران و ژاپن

چکیده

هدف این پژوهش،شناسایی برنامه هاي ارتقاء صلاحیت هاي حرفه اي معلمان در دو کشور ژاپن و ایران است. دراین پژوهش شباهت ها و تفاوت هاي عناصر برنامه هاي ارتقاء صلاحیت هاي حرفه اي کشور ژاپن به منظور ارائه پشنهاداتی کاربردي براي بهبود بخشیدن به برنامه هاي ارتقاء صلاحیت هاي حرفه اي معلمان در ایران بررسی و مقایسه شده است. این پژوهش یک پیمایش تطبیقی است. اطلاعات موردنیاز آن براي پاسخگویی به پرسشها از طریق اسناد و مدارك کتابخانه اي و گزارش هاي تحقیقی و جستجو در شبکه جهانی اینترنت مرتبط و سایت هاي وزارت آموزش و پرورش کشور ژاپن گردآوري شده است. الگوي مورد استفاده در این زمینه، الگوي بردي است. مهمترین نتایج بدست آمده نشان داده است که موفقیت هر سیستم آموزشی تا حدود زیادي بستگی به چگونگی آموزش هاي حرفه اي معلمان آن جامعه دارد و به منظور دستیابی به این هدف شرایط پذیرش و گزینش داوطلبان حرفه معلمی،اهداف برنامه هاي درسی و محتواي این برنامه ها در مراکز تربیت معلم، تربیت و آماده سازي معلمان، دوره هاي کارآموزي و مهمترین برنامه هاي ارتقاء صلاحیت هاي حرفه اي معلمان، در دو کشور ایران و ژاپن در نظر گرفته شده است.

کلید واژه ها :نظام تربیت معلم ، آموزش ضمن خدمت معلمان ، برنامه هاي ارتقاء صلاحیت هاي حرفه اي معلمان

-1 مقدمه

در جهان امروز، معلمی می تواند درعرصه عمل به خوبی ایفاي نقش کند که بداند به چه کسی می آموزد،چه می آموزد، و چگونه باید بیاموزد. اوست که باید با تلاش خود راه رسم چگونه آموختن،چگونه اندیشیدن و در نتیجه تغییرکردن و متحول شدن را به یادگیرنده بیاموزد. امروزه موضوع تربیت و آموزش معلمان و چگونگی ارتقاء مهارت ها و صلاحیت هاي حرفه اي آنان در دوره هاي مختلف تحصیلی از مهمترین موضوعات مورد بحث جوامع توسعه یافته و درحال توسعه،و علماي تعلیم و تربیت برنامه ریزان و جامعه شناسان آموزش و پرورش است و به علت ارزش و اعتباري که براي معلم و تربیت وي قایل هستند سرمایه گذاري در جهت تربیت و تامین این رکن مهم تعلیم و تربیت را بهترین و سودمندترین نوع سرمایه گذاري می دانند و بر این باورند که معلمان نقطه آغاز هر تحول آموزشی هستند. معلم عامل انتقال دهنده ارزش هاي فرهنگی جامعه از نسلی به نسل دیگر و مهیا کننده زمینه هاي مساعد براي باروري فرهنگی است. به همین خاطر دولت هاي مختلف سیاست هاي خاصی را براي تربیت معلم اعمال می کنند. معلمان به دلیل نقش برجسته اي که یادگیري دانش آموزان در طول تحصیلات و زندگی آنان دارند و نیز به دلیل اینکه اعمال و رفتارشان در ایجاد انگیزه هاي یادگیري موثراست نیازمند کسب مهارت ها و صلاحیت هاي مختلف شغلی و حرفه اي هستند شناخت این صلاحیت هاي حرفه اي و اینکه معلمان تا چه اندازه از آنها استفاده می کنند. موضوعی است که امروزه درکشورهاي مختلف دنیا به ویژه کشورهاي توسعه یافته به آن پرداخته اند (سرکارآرانی،.(1382 رؤوف نیز در تحقیق خود پیرامون بررسی جنبش جهانی براي بهسازي تربیت معلم((1379 منتخبی از عمده ترین طرحهایی را که کشورهاي صنعتی وغیر صنعتی بر اساس نیازها وشرایط و امکانات خود در زمینه تربیت معلم به اجرا گذاشته اند میان سالهاي 1980 -1994ارائه داده و معتقد است که همه کشورها به ضرورت توجه به تغییر و بازسازي برنامه هاي تربیت معلم پی برده اند و برنامه هاي تغییر را دنبال می کنند.

نگاهی به پژوهش هاي انجام شده در این زمینه نشان می دهد که توجه به برنامه هاي آموزش حرفه اي معلمان از مهمترین بحث هایی است که توجه صاحبنظران را به خود جلب کرده است. ملایی نژاد (1385) به بررسی تطبیقی نظام برنامه درسی تربیت معلم در کشورهاي انگلستان،ژاپن،فرانسه، مالزي و ایران پرداخته است وي در این پژوهش هدف اختصاصی نظام برنامه هاي درسی تربیت معلم در کشورهاي موفق ژاپن، مالزي ،فرانسه را توجه فراوان به عناصر برنامه درسی که عبارتند از اهداف، محتوا، روش هاي یاددهی–یادگیري،ارزشیابی از آموخته هاي دانشجو معلمان می داند و همچنین به نقش با اهمیت بهره گیري از فناوري اطلاعات و ارتباطات در نظام برنامه درسی تربیت معلم در این کشورها اشاره می کند. مکوندي((1386

2

نیز به بررسی تشابهات موجود درنظام آموزش وپرورش آموزش ضمن خدمت معلمان درایران، وآلمان،انگلستان پرداخته است وي وجوه تشابهات موجود درنظام آموزش ضمن خدمت درکشورهاي مورد بحث را درهشت مورد نمایان می سازد که عبارتنداز:اصل توجه به آموزش ضمن خدمت درسطح کلان برنامه ریزي، اصل توجه به هدف در نظام آموزش ضمن خدمت معلمان،اصل مبتنی برضمانت اجرایی،اصل توجه به فناوري،اصل مبتنی برسندیت،اصل انگیزه،اصل توجه به تنوع دوره ها،اصل استفاده از معلمان باسابقه به عنوان استاد دروس.

شعبانی((1383 دربررسی تطبیقی برنامه تربیت معلم ایران و چند کشور جهان،شرایط جذب و انتخاب داوطلبان معلمی، برنامه آموزش حرفه اي و علمی معلمان و سالهاي تحصیل پیش ازخدمت در ایران وکشورهاي آلمان،ژاپن، انگلستان،کانادا را مقایسه کرد. در بیشترکشورهاي منتخب برنامه اي براي فعالیت دانشجو-معلم پیش بینی شده است تا چگونه یادگرفتن را بیاموزد و یادگیري خود راسازماندهی کند. درتربیت معلم ایران براي حجیم کردن محتواي درسی کوشش شده است و همین امر موجب تاکید سطحی بر مفاهیم و بی توجهی بیش ازحد برمفاهیم شده است. براي پذیرش داوطلبان در ایران برخلاف این کشورها به مساله یاددهی-یادگیري صلاحیت هاي حرفه معلمی به صورت فرایند توجه نشده و این امر به صورت اداري و با تصویب مقررات ویژه دنبال شده است. هم چنین مطالعه تطبیقی دیگري که در زمینه رشد حرفه اي معلمان در دوره هاي تربیت معلم میان دو کشور ژاپن وایالات متحده امریکا در سال 2001 صورت گرفت ،نشان داد که، ارائه روشهایی براي ایجاد کردن تغییر و اصلاحات و تجدید حیات در زمینه رشد حرفه اي معلمان هر دو کشور ضرورت دارد(کالینستون و اونو (20011 نتایج گزارش تحقیقی در زمینه هاي آموزش معلمان و تحقیق و ارزشیابی فناوري اطلاعات و ارتباطات بوده است. کشورهاي مشارکت کننده در طرح، استرالیا، نروژ، دانمارك ، فنلاند ،فرانسه ، آلمان ،ایرلند ، ترکیه ، ژاپن ، انگلستان ، سوئد ، اسپانیا ، ایتالیا ، پرتغال بودند. نتایج این یافته ها نشان داده است که فناوري هاي ارتباطی و اطلاعاتی جدید به صورت بالقوه در فرایند یاددهی-یادگیري موثر نخواهند بود مگر آنکه معلمان در زمینه بهره گیري از این فناوریها در کلاس درس آموزشهاي لازم را بیینند(بی نا2،.(2003 آتسوشی یوشیما(1986)3پژوهشی باعنوان سبک مورد انتظار در برنامه آموزش معلمان(قبل ازخدمت)، اهداف، محتوا،روش و نوآوري آموزشی در ژاپن انجام داده است در این بررسی وضعیت موجود آموزش معلمان دردوره تربیت معلم،اهداف،محتوا و روشها و گواهینامه معلمی و حداقل کیفیت مورد نیاز معلمی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج این بررسی داده است که فقدان دوره در زمینه ماهیت فرایند یاد دهی یادگیري و بهره گیري بیش ازحد از روش سخنرانی از مشکلات این دوره بوده است و بر اساس مشکلات موجود در زمینه محتوا و روشهاي یاددهی–یادگیري،پانزده نوآوري را در زمینه برنامه تربیت معلم پیشنهاد می کند. آساجی یونه یاما(1988)4 نیز در پژوهش دیگري با عنوان تلفیق تئوري و عمل در دوره پیش از خدمت معلمان در ژاپن انجام داده که در این تحقیق به ضعف دوره پیش از خدمت معلمان در آماده ساري براي تدریس زبان به عنوان زبان دوم اشاره شده است. نتیجه این بررسی براي بهبود مهارتهاي معلمان در دوره پیش از خدمت با به کارگیري روش هاي کارگروهی تکنیک هاي عملی در فرایند یاددهی-یادگیري آنان است.

سوال اصلی این است که براي همگام شدن با تحولات موجود و مشکلات ناشی از برنامه هاي ارتقاء صلاحیت هاي حرفه اي معلمان چه گام هایی باید برداشته شود؟نگاهی به پژوهش هاي انجام شده در سایر کشورها،نشان می دهد که در نیمه دوم قرن بیستم تلاش هاي جدي براي بهبود برنامه هاي ارتقاء صلاحیت هاي حرفه اي معلمان صورت گرفته است. یکی از شیوه هاي پژوهش در این زمینه ،انجام دادن مطالعات تطبیقی است . ازاهداف اساسی مطالعات تطبیقی ارائه نمونه هاي نوآوري و تامین ماخذ و منابع براي سهولت بخشیدن به مطالعات گسترده اي است که هر کشور به سبب کشف نوآوریهاي مورد نیاز و گزینش نوآوري مناسب بدان دست می زند(آقازاده،.(1379 به همین منظور، این مطالعه با توجه به پیشرو بودن کشور ژاپن در زمینه

3

اجراي برنامه هاي ارتقاء صلاحیت هاي حرفه اي معلمان ومقایسه آن با این برنامه ها در ایران و ارائه پیشنهاداتی کاربردي براي بهبودبخشیدن به آموزش هاي حرفه اي معلمان در ایران انجام شده است و در پی پاسخگویی به پرسش هاي زیر است:

.1 شرایط پذیرش وگزینش داوطلبان حرفه معلمی در ایران وژاپن چگونه است؟ .2 شباهت ها و تفاوت هاي پذیرش و گزینش داوطلبان حرفه معلمی در ایران و ژاپن چگونه است؟ 3 .اهداف برنامه درسی تربیت معلم درکشورهاي ایران و ژاپن به منظور ارتقاء صلاحیت هاي حرفه اي معلمان چیست؟ .4 تفاوت ها وشباهت هاي اهداف برنامه درسی تربیت معلم درکشورهاي ایران و ژاپن به منظور ارتقاء صلاحیت هاي حرفه اي معلمان چیست؟ .5 تربیت و آماده سازي معلمان در نظام تربیت معلم ایران و ژاپن چگونه صورت می پذیرد؟ .6 شباهت ها و تفاوت هاي تربیت و آماده سازي معلمان در نظام تربیت معلم ایران و ژاپن چگونه صورت می پذیرد؟ .7 مهمترین برنامه هاي آموزش حرفه اي معلمان در ایران و ژاپن که به منظور ارتقاء صلاحیت هاي حرفه اي معلمان در ایران و ژاپن به کار می روند کدامند؟ .8شباهت ها و تفاوت هاي مهمترین برنامه هاي آموزش حرفه اي معلمان در ایران و ژاپن که به منظور ارتقاء صلاحیت هاي حرفه اي معلمان در ایران و ژاپن به کار می روند کدامند؟

روش تحقیق

این پژوهش یک پیمایش تطبیقی است و اطلاعات مورد نیاز آن براي پاسخگویی به پرسشها از طریق اسناد کتابخانه اي و گزارشهاي تحقیقی، و جستجو در شبکه جهانی اینترنت مرتبط مانند: یونسکو ،الزویر و سایت آموزش پرورش کشور ژاپن گردآوري شده است. الگوي مورد استفاده در این زمینه الگوي بردي است که چهار مرحله توصیف،تفسیر،همجواري،و مقایسه را در مطالعات تطبیقی مشخص می کند. براساس این الگو ابتدا اطلاعات موردنیاز درباره کشورها از منابع معتبر گردآوري و تفسیر شده اند، سپس طبقه بندي و در مرحله آخر تفاوت ها و تشابهات مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته اند. نمونه مورد بررسی کشور ژاپن می باشد که به عنوان یکی از پیشتازان عرصه آموزش حرفه اي معلمان نام برده می شود. و همواره براي کشورهاي درحال توسعه به عنوان الگویی مناسب نام برده شده است .

یافته هاي پژوهش

سوال .1 شرایط پذیرش وگزینش داوطلبان حرفه معلمی در ایران وژاپن چگونه است؟

جدول(1 )شرایط پذیرش وگزینش داوطلبان حرفه معلمی در ایران وژاپن را نشان می دهد.

شرایط پذیرش وگزینش داوطلبان حرفه معلمی در ایران و ژاپن

مهمترین شرایط پذیرش و گزینش داوطلبان حرفه معلمی در ایران عبارت است از: الف) ادغام آزمون ورودي مراکز تربیت معلم در آزمون ورودي دانشگاهها وموسسات آموزش عالی ب)اخذ تعهد دبیري براي خدمت سازمان آموزش و پرورش ج) دارابودن صلاحیت اخلاقی براي ورود به حرفه معلمی عدم استخدام قطعی فارغ التحصیلان مراکز تربیت معلم در آموزش و پرورش از سال تحصیلی 1389-88به بعد.

برگزاري آزمون استخدامی به صورت سالیانه که مواد امتحانی آن شامل سوالات عمومی وتخصصی که به دو بخش امتحان کتبی و

آزمون تدریس عملی تقسیم می شود . موفقیت در این مراحل شرط آغازین براي دریافت گواهینامه معلمی است. آزادگذاشتن دانشجویان مراکز تربیت معلم و دانشکده هاي علوم تربیتی در ادامه شغل معلمی پس از فارغ التحصیلی.

داوطلبان پس ازسپري کردن دوره هاي دو ساله کارآموزي وگذراندن تایید صلاحیت معلمی به دریافت گواهینامه معلمی نائل می شوند. دانشجویان پس از دریافت گواهینامه، تقاضاي استخدام می کنند که پس از طی دوره آموزشی 5-1 سال و نشان دادن قابلیت هاي خود به استخدام دائمی آموزش و پرورش در می آیند (مونبوشو1،.(2010

سوال. 2 شباهت ها و تفاوت هاي پذیرش و گزینش داوطلبان حرفه معلمی در ایران و ژاپن چگونه است؟

الف)تشابهات

 گزینش دانشجو معلمان در هردو کشور از بین فارغ التحصیلان دیپلم متوسطه صورت می گیرد .

 در هر دو کشور براي گزینش نهایی دانشجومعلمان ازآزمون کتبی،مصاحبه هاي عمومی و شخصی و معاینات پزشکی استفاده می شود .

 اخذ تعهد خدمت دبیري هنگام پذیرش داوطلبان در ایران و ژاپن متداول است .

 براي پذیرش داوطلبان حرفه معلمی در ایران و ژاپن به عوامل تحصیلی توجه شده است در این دوکشور داوطلبان حرفه معلمی از طریق آزمون ورودي دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی پذیرفته می شوند. درکشور ژاپن افزون بر امتحانات گوناگون نتایج نمرات دانشگاهی هم در استخدام موثر است .

ب) تفاوت ها

 درکشور ایران تا قبل از سال تحصیلی1388-87دانشجو معلمان بعد از فارغ التحصیلی به استخدام قطعی آموزش و پرورش در می آمدند ولی از این سال به بعد فارغ التحصیلان به استخدام قطعی آموزش و پرورش در نمی آیند و آموزش و پرورش تعهدي درقبال استخدام آنها ندارد. ولی درکشور ژاپن بعد از اعلام نتایج مصاحبه و آزمون هاي کتبی،دانشجو معلمان به استخدام قطعی آموزش وپرورش در می آیند .

 درکشور ژاپن استخدام معلمان فقط از بین فارغ التحصیلان دانشکده هاي علوم تربیتی و مراکز تربیت معلم که موفق به اخذ گواهینامه معلمی شده اند صورت می گیرد ولی استخدام معلمان درکشور ایران از بین فارغ التحصیلان دانشگاه هاي ملی،آزاد،پیام نور، و مراکز تربیت معلم صورت می گیرد .

براي پذیرش داوطلبان حرفه معلمی در ژاپن به مسئله یاد دهی- یادگیري صلاحیت هاي حرفه معلمی به صورت فزاینده توجه شده است ولی در ایران به صورت اداري و با تصویب مقررات ویژه دنبال شده است براي مثال با اخذ مجوز از شوراي گسترش دانشگاه ها، مسئله ادغام آزمون ورودي مراکز تربیت معلم در دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی و غیره است .

سوال3 .اهداف برنامه درسی تربیت معلم درکشورهاي ایران و ژاپن در ارتباط با برنامه هاي ارتقاء صلاحیت هاي حرفه اي معلمان چیست؟

جدول شماره(. (2 اهداف برنامه درسی تربیت معلم درکشورهاي ایران و ژاپن در ارتباط با برنامه هاي ارتقاء صلاحیت هاي حرفه اي معلمان را نشان

می دهد

اهداف برنامه درسی مراکزتربیت معلم مرتبط با ارتقاء صلاحیت هاي حرفه اي معلمان

براي هریک از برنامه هاي درسی دوره هاي تربیت معلم،هدف خاص دوره و به تبع آن صلاحیت هاي مورد انتظار تعریف شده است.هدف از دوره کاردانی آموزش ابتدایی،تربیت معلمانی است که از طریق کسب دانشهاي نظري و فراگرفتن مهارت هاي عملی توام باعلاقه و نگرش مثبت،براي اشتغال به فعالیت هاي آموزشی و پرورشی دردوره ابتدایی آماده شوند. به طورکلی می توان گفت هدف از برنامه هاي درسی دوره کاردانی تربیت معلم کسب دانش نظري، فراگرفتن مهارت هاي عملی وایجاد نگرش مثبت در دانشجو معلمان .

اهداف برنامه درسی مراکز تربیت معلم مرتبط با ارتقاء صلاحیت هاي حرفه اي معلمان در ژاپن عبارتست از : داشتن حس وظیفه شناسی به عنوان یک معلم شناخت عمیق از رشد و توسعه انسان داشتن علاقه به دانش آموزان

کسب دانش کارشناسی نسبت به موضوعات درسی دارابودن دانش عمومی گسترده کسب مهارت هاي کاربردي آموزشی

سوال .4 چه تفاوت ها وشباهت هایی در اهداف برنامه درسی تربیت معلم درکشورهاي ایران و ژاپن در ارتباط با برنامه هاي ارتقاء صلاحیت هاي حرفه اي معلمان وجود دارد؟
الف)تشابهات

 در دوکشور ایران و ژاپن بهبود بخشیدن به کیفیت تربیت معلم را به عنوان هدف کلی تربیت معلم ذکر کرده و بر برنامه هاي آموزش و پرورش معلمان متمرکزشده اند. موضوع کیفیت بخشی به معلمان ترکیبی است از: ارتقاء دانش تعلیم وتربیت ،دانش محتوایی موضوعی،مهارت ها و نگرش هاي لازم براي تدریس موثر،درك و فهم قوي از رشد و تحول

دانش آموزان، مهارت هاي موثر ارتباطی،داشتن تعهدات اخلاقی و توانایی یادگیري مادام العمر و روز آمد شدن .

 در دوکشور ایران و ژاپن اهداف تربیت معلم در سطح ملی تدوین شده اند؛ دو کشور مورد مطالعه در تلاش اند که از طریق افزایش برنامه هاي عملی و برقراري ارتباط و توازن میان آموزش هاي نظري و عملی، برقراري ارتباط میان دانشگاه ها و موسسات دانشگاهی تربیت معلم و اطمینان یافتن ازنحوه گزینش دانشجویان براي جذب بهترین داوطلبان براي ادامه

تحصیل درتربیت معلم به افزایش کیفیت برنامه درسی دانشجو معلمان بیفزایند .

ب) تفاوت ها

با توجه به آنکه در دوکشور ایران و ژاپن اهداف برنامه هاي درسی در قالب صلاحیت ها و توانایی هاي کلی مطرح شده اند اما این امر بدیهی است که برقراري توازن میان آموزش هاي نظري وعملی، برقراري ارتباط بین دانشگاه ها و موسسات تربیت معلم،تدوین استاندارد هاي روشن و توجه به آموزش هاي عملی از مهمترین نکات مورد توجه کشور ژاپن می باشد تدوین استانداردهاي روشن و صلاحیت هاي مشخص در تدوین اهداف،کمک قابل توجه اي به تدوین شاخص هاي ارزشیابی و به تبع