بخشی از مقاله
چکیده:
در این مقاله به مفهوم و تعریف اخلاق حرفه ای و روش تربیت اخلاقی پرداخته می شود برای این منظور در ابتدا تعریف و اهمیت اخلاق حرفه ای مطرح می گردد وبه قوانین برخی کشور ها در زمینه ی اخلاق حرفه ای تدریس اشاره شده است؛همچنین رو ش های تربیت اخلاقی با استفاده ار رویکردهای همسانی ذهنی ،پیامد گرا ومبتنی برواقعیت تشریح شده است وبه توضیح پاره ای از روش های تربیت اخلاقی از دیدگاه دین مبین اسلام پرداخته شده است.
واژگان کلیدی :تربیت ،اخلاق ، اخلاق حرفه ای ،تربیت اخلاقی
مقدمه
تربیت اخلاقی از دیر باز مورد توجه فیلسوفان ،معلمین ووالدین قرار داشته است.جوامع مختلف نهادها وموسسات اجتماعی نیز در طول اعصار به صورت های گوناگون به این مهم توجه خاصی مبذول داشته اند .تربیت اخلاقی ،بدون تردید ازمهم ترین وظایف تعلیم وتربیت در هر جامعه است. - رهنما ، - تربیت ، فراهم آوردن زمینه برای پرورش استعدادهای درونی هر موجود وبه ظهور و فعلیت رسانیدن امکانات بالقوه موجود در درون اوست. اخلاق بنا به تعریف عبارتست از مجموعه ملکات نفسانی وصفات وخصائص روحی. - سادات، - در کتاب »قاموس قرآن.«آمده خلق عبارت از عادت ،مروت ،طبع ودین است.»غزالی«اخلاق را عبارت از اصلاح وپیراستن قوای سه گانه تفکر ،شهوت وغضب می داند اومتعقد است اخلاق ،هیئی رسوخ یافته در نفس است که باعث می شود انسان با سهولت و آسانی وبدن تامل واندیشه رفتار نماید.
این حالت ،زمینه صدور افعال پسندیده و نیکو وافعال زشت وناپسند است. - دهشیری ، - با توجه به این تعاریف اخلاق یکی از ثمرات تربیت بلکه مهم ترین ثمره آن است . و حاصل ونتیجه تربیت دایره ای وسیع از صفات وخصوصیات اخلاقی را در برمی گیرد .تربیت اخلاقی عبارت از ایجاد شناخت وبرانگیختن احساس جهت تضعیف وانهدام صفات منفی ومراقبت وپرورش هماهنگصفات مثبت تا این صفات ملکه انسان گردند.طبق این تعریف برای تربیت اخلاقی ،ابتدا باید به پرورش قوای ادراکی وعقلانی پرداخت تا خوب از بد تشخیص داده شود وسپس به ایجاد انگیزه وتمایل پرداخت تا برای عمل به خوبی ،گرایش ایجاد گردد. وبدین ترتیب زمینه عمل که از بین بردن رذایل واتصاف به فضایل است فراهم آید .وهمچنین بایدبه پرورش هماهنگ فضائل پرداخت .یعنی ما،کسی را دارای تربیت اخلاقی می دانیم که فضایل وکمالات در او هماهنگ وموزون رشد یافته باشد وبه تمام ارزش های انسانی متحلق باشد.
هر چند اخلاق وعناصر اخلاقی امری فطری هستند چنانچه »قرآن«،این نکته رابیان می کند:ونفس وما سویها فالهمافجورها وتقواها »سوگند به نفس ناطقه - انسان - وآنکه اورا بیافرید وبه او شر وخیر را الهام کرد. - شمس/ُ - اما این که اخلاقمنبعث از فطرت است کافی نیست بلکه باید به پرورش وهدایت آن پرداخت .چنین است که خداوند رسولش رابه سوی مردم فرستاد تا غبار از روی فطرت بزدایندهمچنان که پیامبر - ص - می فرماید:بعثت لاتمم مکارم الاخلاق برای تکمیل کرامتهای ×اخلاقی برانگیختهشدم.این دو فرمایش براین دلالت می کند که از اهم امور برای انسان تربیت اخلاقی است.
بر این اساس ،ضروری است افرادی که در تعلیم و آموزش افراد جامعه نقش دارند ،اولا وظایف اخلاقی مرتبط با حرفه ی خود را بشناسد تا مسوولیت های شغلی خود را بدون نیاز به هر گونه ناظر خارجی به خوبی انجام دهند؛ثانیا متوجه باشند که در جایگاه شغلی خود وظیفه ی تربیت اخلاقی افراد را به عهده دارند و لذا برای انجام این وظیفه ابتدا خود باید ملتزم به اخلاق حرفه ای می باشند .اهداف اخلاقی بشر عامل تعیین کننده خصوصیات و خصلت های اوست شخصیت آدمی همان هدف ها و مطلوب های او هستند برای تربیت اخلاقی می توان یک هدف غایی و یک هدف رفتاری در نظر گرفت . هدف غایی خود شامل دو جنبه است کلی و مقطعی ؛جنبه کلی آن عبارت است از تقرب به درگاه ربوبی هدف مقطعی عبارت است از آنچه باعث رسیدن به این هدف می شود.
به منظور بررسی روشهای تربیت اخلاقی مطالعه کتابخانه ای با استفاده از واژه های اخلاق، تربیت،تربیت اخلاقی واخلاق انجام شد . هم چنین به برخی کتاب های فارسی در magiran،SIDحرفه ای در نشریات معتبر وپایگاه های اطلاع رسانی حوزه فرایند روش های تعلیم وتربیت اخلاقی رجوع گردید.بررسی کتابخانه ای صورت گرفته نشان داد که در حوزه علوم انسانی تنها تعداد کمی مطالعه مروری در زمینه اخلاق حرفه ای انجام شده است لذا با توجه به اهمیت روش های تربیت اخلاقی واخلاق حرفه ای درآموزش پژوهش حاضر در صدد آن است که روش های تربیت اخلاقی و اخلاق حرفه ای در آموزش را مورد بررسی قرار دهد. ابتدا تعریف و مفهوم اخلاق حرفه ای ارائه شده و سپس روشهایتربیتاخلاقیموردواکاویقرارگرفتهاست.
مفهوم واهمیت اخلاق حرفه ای
موضوع اخلاق حرفه ای از مدت زمان زیادی در کشور های گوناگون مورد توجه قرار گرفته است. اخلاق حرفه ای به چگونگی رفتار ، ادب و عمل شخص هنگام انجام کار حرفه ای می پردازد. به عبارت دیگر ، مجموعه قوانین اخلاقی که از ماهیت حرفه یا شغل به دست آمده، اخلاق حرفه ای نام دارد. - آراسته ، - هدف از اخلاق حرفه ای ، مسوولیت اخلاقی است که فرد در شغل خود دارد .لذا هر شغلی به اقتضای حرفه ای ،مسوولیت اخلاقی ویژه ای می آفریند.حرفه های گوناکون برحسب میزان حساسیت و وظیفه ای که در خدمت به جامعه دارند معیار های اخلاقی متفاوتی دارند .آشنایی با این معیار های اخلاقی و پایبندی به آن ها در تعالی اخلاقی و حرفه ای افراد شاغل در یک نهاد و به تبع آن ارتقا جایگاه اجتماعی آن نهاد یا سازمان در جامعه و تاثیر گذاری آن بر افراد کمک می نماید
- قراملکی ، - به طور کلی اصول اخلاق حرفه ای مربوط به شغل معلمی در هر کشور تابع قوانین هر کشور است. به عنوان نمونه ،از نظرانجمن معلمین امریکاٌ، معلمین موظفند محیط آموزشی ای ایجاد کنند که زمینه ی تکمیل استعداد و توانایی بالقوه ی همه ی دانش آموزان را فراهم نماید. این انجمن معتقد است معلمان باید مسائلی مانند تعهد به قوانین و آداب مدنی مانند کوشش ، پشتکار ، مسوولیت پذیری ، همکاری ، وظیفه شناسی ، وفاداری ، صداقت و راستی ، احترام به قانون ، احترام به دیگران و خود را رعایت نمایند .کالج معلمان انتاریوٌنیز یک سری استانداردهایی اخلاقی را برای معلمان نام می برد که عبارتند از: مراقبت به معنی دلسوزی ، پذیرش ، علاقمندی وبینش داشتن نسبت به تدارک وپرورش استعداد بالقوی دانش آموزان ؛اعتماد به معنی رعایت بی طرفی و انصاف ؛ شفاف بودن ؛ صداقت در ارتباط با دانش آموزان ، افراد حرفه ای ، والدین ، همکاران و سایرین ؛ احترام به معنی رعایت ادب واحترام به کرامت انسانی ،خوب بودن عاطفی و تکامل شناختی ؛ تمامیت به معنی رعایت صداقت ، قابل اعتماد بودن و انجام عمل اخلاقی .
در تفکر دینی اسلام ونیز در فرهنگ سنتی کشور ایران از قدیم الایام فرض بر این بوده که معلمان آراسته به بالاترین شاخصه های اخلاقی در یک جامعه هستند و خانواده ها با همین فرض ،با تمام وجود به معلمان اعتماد کرده و سر نوشت فرزندان خود را به آن ها می سپرند تا تحت تعلیم وتربیت قرار گیرند . برای این که براین فرض خدشه ای وارد نیاید لازم است معلمان به وظایف اخلاقی حرفه ی خود آگاهی یابند و آن ها را رعایت نمایند تا بتوانند تعهدات خود نسبت به دانش آموزان را به درستی به انجام برسانند.
با بهره گیری از تعالیم متعالی اسلام که به امر تعلیم وتربیت و مقام والای معلمی بسیار ارج نهاده است ، آداب و وظایف حرفه ای و اخلاقی معلمان را در چهار حیطه مربوط به خود ، مربوط به دانش آموزان مربوط به امر تدریس و مربوط به امور علمی برمی شمارد . از آن جا که این کد های اخلاقی و وظایف حر فه ای بسیار بوده است و شرح تمام آن ها در حوصله ی این مقاله نیست ، تنها به گزیده ی مهمی از اصول اخلاقی معلمین اشاره می شود: - دلسوزی نسبت به دانش آموزان و تفقد از ایشان ، احترام به شخصیت دانش آموزان ، رعایت عدالت و مساوات، رعایت اصول علمی آموزش وتدریس ، اصول کلاس داری و شرایط کلاس ، مشورت ونظر خواهی از دانش آموزان ، حفظ حیثیت و شوونات شغل معلمی ، ×شهامت در اظهار حق ، فروتنی وعمل به علم. - شهید ثانی ، -
روش های تربیت اخلاقی
براساس رویکرد مربوط به تربیت اخلاقی که رویکرد »هماهنگی یا همسانی ذهنی«،رویکرد پیامد گرا و رویکرد مبتنی بر واقعیت ، روش های عمده آموزش اخلاق ارائه می گردد.روش رشد- شناختی این شیوه از سال میلادی توسط لارنس کلبرگ و همکاران در طراحی برنامه های مربوط به تربیت اخلاقی مطرح گردید. در این روش معلمان راه های رشد و تحول اخلاقی و شیوه های نائل شدن دانش آموزان به مراحل بالاترتحول اخلاقی را به دانش آموزان یاد می دهند .اساس کار به صورت طرح معماهای اخلاقی و برانگیختن ذهن آنان جهت حل عاقلا نه معما های مذکور است ،به نحوی که نهایتا به مراحل بالاتر تحول اخلاقی نائل گردند ،سپس شاگردان برحسب جواب هایی که داده اند به دو گروه تقسیم می شوند.
ودر پایان بعد از بحث وبررسی جواب ها مستدل ترین ومدلل ترین داوری استخراج و انتخاب می شوند. این روش که جدید ترین و عمومی ترین تکنیک جهت رشد و اعتلای ارزش های اخلاقی است . یک بحران اخلاقی بدون محدودیت از پیش تعیین شده برای بحث گذاشتن و تحلیل کردن آن می باشد . در این رویکرد نقش معلم یا مربی یک نقش انتقادی است . معلم یا مربی دانش آموزان رابه صراحت تشویقبه بحث ومناظره کلامی واستدلال جهت انتخاب وقضاوت در این فاصله اخلاقی می نماید؛ به ویژه در طی مراحل اولیه گفتگوی گروهی در حین فرایندبحث ومناظره گروهی دانش آموزان،معلم باید قادر باشدتا براساس شناخت کاملی که از خصوصیات مراحل تحول اخلاقی کودکان دارد.سطوح مختلف استدلال های ×اخلاقی را مستقر سازد.
