بخشی از مقاله
مقدمه
در آبهاي داخلی ایران حدود 140گونه ماهی وجود دارد که هیچگاه به صورت جامع مورد بررسی قرار نگرفتهاند، و به طور کلی از نظر چگونگی روند تولید مثلی ابهامات زیادي در خصوص نحوه عملکرد ماهیان وجود دارد ولی به طور کلی بررسیها نشان می دهد بسته به نوع ماهی در آنها لقاح داخلی و یا خارجی وجود دارد .(3)
خانواده Gobiidae در حقیقت به خاطر تبدیل باله شکمی به بادکش به این نام معروف شده اند و اخیراً نیز گونه هاي زیادي توسط دانشمندان مختلف به این خانواده ربطs داده شده اند .(3)
در این رابطه گونه Neogobius pallasi (Berg, 1916)
از خانواده گاوماهیان دریاي خزر بررسی شد.
این ماهی داراي بدن باریک و کشیده می باشد که -18 16 فلس به صورت طولی بین دومین باله پشتی و باله مخرجی قرار دارد. حداکثر طول بدن آن 160 میلی متر گزارش شده است و زیستگاه حیوان اغلب قسمتهاي میانی رودخانه ها با بستر قلوه سنگی، سنگلاخی و دماي متوسط آب 5-20 درجه سانتی گراد، متوسط جریان آب یک متر بر ثانیه می باشد. در خصوص رژیم غذایی آن باید گفت این ماهی در سنین پائین از حشرات آبزي
276
مجله پژوهشهاي جانوري (مجله زیست شناسی ایران) جلد 26، شماره 3، 1392
Chironomidae)، Ephemeroptera )، سخت پوستان و نمونه هاي بزرگتر از لاروهاي ماهیان تغذیه می نماید و در نواحی حوضه جنوبی دریاي خزر پراکندگی دارد .(4)
مطالعات محدودي در زمینه زمان دقیق رسیدگی جنسی گاوماهیان دریاي خزر صورت گرفته است و با توجه به این که گونه مورد مطالعه منبع مهم غذائی ماهیان تجاري می باشد لذا تعیین زمان بلوغ جنسی این خانواده لازم بود، از آنجائی که معمولاًٌ از رسم منحنی و اندازه گیري شاخص GSI (گنادو سوماتیک ابندکس) بر اساس وزن و طول ماهی استفاده می گردد (5) و کمتر از روش بررسی برش بافتی استفاده می شود به همین دلیل و به منظور بالا رفتن دقت کار از این روش استفاده شد.
مواد و روشها
این تحقیق با هدف بررسی زمان رسیدگی جنسی گونه Neogobius pallasi در مدت یک سال از آبان ماه سال
1385 تا مهر ماه 1386 در تالاب گمیشان واقع در ضلع جنوب شرقی دریاي خزر صورت گرفت. در طی این مدت نمونه برداري ها با کمک تور پره به طول 20متر ارتفاع 2 متر و چشمه 5 میلی متر انجام پذیرفت. که با سرد شدن هوا در اواخر فصل پاییز به علت مهاجرت ماهی به مناطق عمیق دریا نمونه برداري میسر نگردید، اما با گرم شدن نسبی هوا در اسفند ماه و بازگشت مجدد ماهی به تالاب نمونه برداري از سرگرفته شد. در اواخر فصل زمستان و در فصل بهار و تابستان که زمان زاد آوري است در هر دوره بین 68 تا 83 نمونه ماهی صید گردید که پس از صید، نمونه ها داخل محلول فرمالین بافر فسفات قرار داده شد و به آزمایشگاه منتقل گردیدند.
در آزمایشگاه پس از اندازه گیري طول و وزن ماهی طی عمل تشریح، گناد از ماهی خارج گردیده و پس از وزن کردن گناد، مراحل تهیه برش بافت انجام گرفت، پس از خارج نمودن گناد ماهی، مراحل مختلف آبگیري، الکل زدائی و نفوذ پارافین انجام گرفته و نمونه ها جهت قالب
گیري آماده شدند. پس از قالب گیري با کمک دستگاه میکروتوم برشهایی با ضخامت 0/6 میکرون تهیه می شد و عملیات رنگ آمیزي با کمک روش رنگ آمیزي هماتوکسیلین و ائوزین بر روي نمونه انجام گرفت.
لامهاي تهیه شده با کمک میکروسکوپ و چگونگی روند تغییرات سلولها در آنها مورد بررسی قرار گرفت 1)و.(2
پس از طی مراحل فوق مطالعه میکروسکوپی بر روي بافت انجام گرفت و تعداد ائوسیت تمایز نیافته، ائوسیت مرحله پیش زرده سازي، ائوسیت مرحله زرده سازي و قطر آن، ائوسیت مرحله پس زرده سازي، تعداد هسته هستک شمارش گردید و قطرآنها اندازه گیري شد.
با توجه به نتایج بدست آمده، آنالیزهاي آماري با استفاده از نرم افزار systat انجام گرفت. میانگین موارد محاسبه شده انحراف معیار و حداکثر و حداقل موارد در جدول 1
قابل مشاهده است (مقادیر GSI (گنادو سوماتیک ابندکس) با فرمول : تخمدان/ وزن ماهی100 * محاسبه گردیده است).
نتایج
در نتایج بدست آمده در تمامی موارد شمارش شده اختلاف معنی دار((P<0/05 وجود دارد. این بدان معنی است که تغییر هرکدام از موارد شمارش شده می تواند روند بلوغ جنسی را بیان کند. شکل 1 روند این تغییرات را به وضوح نشان می دهد. با توجه به بررسی آنالیز واریانس در جدول 1، ائوسیت تمایز نیافته و ائوسیت پیش زرده سازي و ائوسیت زرده سازي اولیه و ثانویه روند نزولی داشته در حالی که ائوسیت مرحله پس زرده سازي سیر صعودي دارد. ضخامت لایه کوریونی و فولیکولی نیز از یک صعود و یک نزول شدید حکایت دارد. وزن گناد نیز بیشترین اندازه را در فصل بهار و در خرداد ماه دارد و GSI نیز تمامی موارد فوق را تایید می کند.که با توجه به تمامی تغییرات ذکر شده، زمان اوج
277
مجله پژوهشهاي جانوري (مجله زیست شناسی ایران) جلد 26، شماره 3، 1392
تخم ریزي در خرداد ماه می باشد.
جدول -1 فاکتورهاي بررسی شده با استفاده از آنالیز واریانس (Anova) جهت تعیین زمان رسیدگی جنسی گونه
Neogobius pallasi (Berg, 1916) در تالاب گمیشان
86/6/5 86/4/10 86/3/5 85/12/28 صفات
P انحراف معیار± میانگین
0/017 1/167±0/408 1/4±0/548 1/667 ±0/516 2/667±2/323 ائوسیت تمایز نیافته
0/000 5/7±1/418 7/9±0/994 7/5±0/707 37/3 ±23/94 ائوسیت پیش زرده اي
0/008 1/333±0/516 1/4±0/548 3/667±1/033 6/1±4/383 ائوسیت مرحله زرده سازي اولیه
0/000 0/620±0/155 0/58±0/103 1/6 ±0/279 1/46 ±0/572 قطر هسته
0/364 0/160±0/084 0/15 ±0/053 0/15 ±0/053 0/2 ±0/071 قطر هستک
0/000 4/7±1/494 14/4±3/534 12 ±4/028 18/25±4/027 تعداد هستک
0/000 22/3±4/596 21/2±3/49 2/8±0/789 22/5±12/694 ائوسیت مرحله پس زرده سازي
0/002 5/78±0/914 7/8±0/789 5/29±3/104 4/187±1/71 قطر ائوسیت مرحله پس زرده
0/000 0/220±0/103 1/07±0/149 0/624±0/54 0/3±0/12 قطر لایه کوریونی
0/000 0/400±0/067 0/72± 0/14 0/344±0,274 0/220±0/063 قطر لایه فولیکولی
0/000 13/870±0/756 6/72±0/355 12/28±4/788 3/68±0/962 قطر تخمدان
- 0/110±3/679 23/86±0 16/244±9/249 2/256 ±2/023 وزن ماهی
- 96/50±11/068 120±0 101/6±14/986 54/2 ±20/66 طول ماهی
0/000 0/425±0/153 0/950±0 1/13±0/93 0/062 ±0/034 وزن گناد
