بخشی از مقاله
كشت پنبه در ايران
مقدمه: نباتات صنعتي به مجموعه اي از گياهان صنعتي اطلاق مي شود كه فرآورده هاي آن بطور مستقيم يا غير مستقيم مورد فرآيند سازي در كارخانه هاي مربوطه قرار مي گيرد تا مورد استفاده گردد هر چند كه ممكن است محصولات حاصله تا حدودي به طور مستقيم در اختيار انسان و يا دام قرار گيرد و در حال حاضر فرآورده هاي نباتات صنعتي نقش مهمي در اقتصاد كشور ها بازي مي كند و اكثراً از محصولات استراتژيك محصوب مي شوند به همين صورت شناخت دقيق نياز اكولوژيكي و روش هاي توليد آن براي افزايش توليد در واحد سطح از اهميت زيادي برخوردار است.
پنبه Gossy Diam SPP
از خانوادة Malraceae نام انگليسيCadton و نام عربي القطن مهمترين گياه ليفي است يا اليافي است در نقاط مختلف دميا و از زمان هائي دور كشت مي شده است عده اي منشاء آن را آفريقا و برخي هم هند و چين مي دانند و معتقدند كه از طريق آفريقا به هندوستان و سپس به چين برده شده است شواهد باستان شناسي قديمي ترين نمونة پارچه اي پنبه اي را كه مربوط به سه هزار سال قبل از ميلاد است در پاكستان بدست آورده حدود 5 هزار سال قبل از ميلاد در فيزيك به جهت استفاده از الياف كشت مي شده و بعداً توسط اعراب به اروپا برده شده كه نام آن از نام عربي آن گرفته شده است. در هندوستان به آن Kapas گويند كه از كلمة سانسكريتKarpasos گرفته شده است.
يا خود Gossy Piam يعني ؟ چون ميوه بصورت كپسول است.
تاريخچة كشت در ايران:
در دورة هخامنش كشت مي شده كه لباس هاي سربازان از همين بوده در دورة بعد از اسلام در اطراف ساوه و شوشتر انجام مي شده تا سال 1282 مقدسي گونه هاي مختلف به نام هاي محلي و بومي مثل رسمي، ولايتي و غرقوزه، علي آبادي در نقاط مختلف كشت مي شده به احتمال زياد از هند به ايران وارد شده در سال 1298 ه؟؟ اولين كارخانه پنبه پاك كني در ايران تأسيس شد و در زمان ميرزا امير خان از آمريكا وارد شد توسط يك كشيش مسيحي و در اروميه
اقدام به كشت كرد در سال 1302 شركت مختلط پنبه ايران و روس به نام پرس خدلوپك تأسيس شد كه در سال 1312 به انحصار دولت در آمد و شركت دولتي به نام شركت سهامي پنبه پشم و پوست تأسيس و تا سال 1320 ؟ سطح زير كشت پنبه افزايش يافت طبق آمار كل سطح زير كشت پنبه در جهان در سال 200 و 037/3 ميليون هكتار است در طول 9 سال 30 هكتار افزايش سطح زير گشت كل توليد جهاني پنبه در سال 2005 يا 2006 حدود 103 ميليون عدل است كه هر عدل بزر kg 225 است.
متوسط عملكرد پنبه در ايران بيش از 2 تا 5/2 تن است يا تن وش پنبه است.
(مجموعة الياف پنبه + دانه پنبه = وش پنبه)
كا نسبت الياف به وش را كِلل پنبه گويند.
حدوداً مازندران دو سوم پنبة جهان در كشورهاي در حال توسعه توليد مي شود در ايران در استان مازندران ، خراسان، فارس ، مركزي، آذربايجان شرقي ، تهران ، كرمانشاه، سمنان ، كرمان ، گلستان و مناطق مشابه آب و هوايي كشت مي شود.
اهميت اقتصادي پنبه:
پنبه از نظر اقتصادي اهميت فوق العاده اي دارد بدليل استفاده هاي فراواني كه از آن مي شود از ؟ انواع وسايلي كه از فرآورده هاي آن توليد مي شود.
روز به روز به سطح زير كشت آن افزوده مي شود چون در كل جهان است به آن طلاي سفيد هم مي گويند چون موارد استفاده و مصرف آن در صنعت زياد است صنايع پارچه بافي جوراب بافي قالي بافي ، پتو بافي ، تهية نخ قرقره، مبلمان منازل، لاستيك سازي ، تهية فيبر، فيلم عكاسي، پوشش كابل، پشم مصنوعي، لوازم آرايشي، صابون، شمع، منسوجات، پنبه هاي بهداشتي و نوارهاي طبي، روغن هاي نباتي، صنعتي و طبي و كنجالة آن براي مصرف دام و تهية كود و خوراك دام مورد استفاده استاولين استفاده در جهت تهية الياف بوده و بعد از آن روغن كشي شده معمولاً اليافي كه در صنايع مختلف است سه نوع است الياف حيواني مثل نخ ، ابريشم، پر، پشم ، كرك ، مو، و الياف صنعتي مثل نخ نسوز و الياف گياهي مثل پنبه ، كتان ، كنف ، ژوت، شاهدانه، سورگم يا ذرت خوشه اي برگ خرما و جارو.
الياف مصنوعي در سال (1309) شمسي در دنيا بوجود آوردند تا حدودي كه جايگزين الياف پنبه شده ولي نه بطور كامل زيرا الياف پنبه محكم تر از ساير الياف است بخصوص در مقابل رطوبت بيشتر از ساير الياف مقاومت دارد طول و عرض پارچه هاي غير پنبه اي در اثر شتشو تغيير مي يابد ولي پنبه اي تغيير نمي يابد قدرت رنگ پذيري الياف پنبه بيشتر از ساير الياف است و كمتر چروك مي شود خاصيت جذب گرماي پنبه اي بيش از ساير پارچه هاست پارچه هاي پنبه اي در جذب رطوبت يا عرق بهتر از ساير پارچه ها عمل كرده و آنرا به بيرون هدايت مي كنند.
الياف مصنوعي مانند الياف اكرليك در مقابل نور مقاوم است خشك و شكننده لطافت ندارد و بسيار سبك است الياف ويسكوز قابليت ؟ كم ددر مقابل حرارت مقاومت ندارد از خود عبور نمي دهد ولي شكننده است چروك مي شود در برابر نور دوام ندارد و در برابر شعله سريع مي سوزد الياف استات و تري استات كمتر چروك مي خورند و از نظر شتشو و رنگ پذيري از ويسكوز بهترند.
الياف پلي استر كه در حال حاضر 20% الياف مصنوعي را به خود اختصاص پارچه خيلي سبك مقاوم بادوام به راحتي اتو مي شود و شكل و اثر اتو را حفظ مي كند ولي رنگ پذير نيست مشكلي (توليد الكتريسيته ساكن) و مانع عبور عرق بدن و در مقابل نور تغيير رنگ نمي دهد.
گياهشناسي پنبه:
گياهي دو لپه است گلدار از تيرة Malraceae و از جنس بسته به شرايط محيطي رشد و نمو آن متفاوت است ، پنبه ذاتاً يكگياه گرما دوست و چند ساله است ولي در شرايط مختلف كه ؟ مي گيرد رشد و نمو آن فرق مي كند و شرايط ؟؟ سرد گياهي است يك سر و يك گياه رشد نا محدود است يعني رشد رويشي و زايشي با هم است. چون ذاتاً چند ساله است در مناطق سرد و نيمه سرد پس از برداشت از بين نمي رود تا زمانيكه شرايط مناسب است نمي ميرد نوع جوانه زني آن اپي ؟ است ريشه گياه ريشه داريست و هودي دارد عمق ريشه حداكثر تا 2 متر و معمولاً بين cm 60-40 است و ريشه هاي جانبي نيز تحت شرايط آبياري در عمق cm50-30 باقي مي مانند. در شرايط ديم عمق نفوذ ريشه به 13 متر و يا بيشتر هم مي رسد در شرايط خاك هاي خشك و شني تقريباً ريشه هودي تر و طول ريشه زياد ولي در شرايط مرطوب و خاك هاي سنگين ريشه تقريباً در سطح باقي مي ماند معمولاً پوست ضخيم ترقوي تروقطورتر از پوست ساقه است.
ساقة اصلي در پنبه همانند ساقة اصلي ساير گياهان داراي برگ و شاخه هاي جانبي است در پنبه معمولاً ساقه اصلي فاقد گل است.
پنبه پس از جوانه زني حدود 1 ماه يا بيشتر پس از سبز شدن داراي 5-4 ميان گره بدون انشعاب است پس از آن مرحلة رشد سريع است كه حدود 10 -9 هفته بعد از كاشت 10 -9 گره مشخص و حدود 6-5 ساقه گل دهنده روي ساقه اصلي مشاهده مي شود رنگ پوست ساقه در زمان جواني گياه مايل به سبز يا قرمز و بعد از مدتي چوب پنبه اي شده و به رنگ قهوه اي مايل به زرد در مي آيد . (يا مايل به قرمز)
در هر گرة ساقه و در زاوية داخلي هر برگ يك جوانه وجود دارد كه مي تواند بصورت شاخه رويشي يا زايشي رشد كند در ارقام ديرس از 7 گره به بعد شاخه هاي زايشي توليد مي شود در بقيه از 3 گره به بعد رشد شاخه هاي زايشي بيشتر است از رويشي و شاخه هاي رويشي عمودي تر هستند و زايشي افقي تر است.
چه عواملي روي مكان تشكيل اولين شاخه زايشي روي شاخة اصلي تأثير دارند؟
الف) گونه هاي مختلف ممكن است زود رس يا دير رس باشد كه در ديررس معمولاً در گره هاي بالاتر است.
ب) رقم زودرس يا دير رس معمولاً ارقام رودرس در گرة پايين تر تشكيل مي شود .
ج) تراكم بوته كه تراكم بالا محل تشكيل بالاتر مي شود.
4) مدار مصرف نيتروژن و آب يا رطوبت هر چه نيتروژن و رطوبت بيشتر شاخه زايشي در بالاتر تشكيل مي شود چون باعث تحريك رشد مي شود.
5) آسيب به جوانه انتهايي كه باعث تشكيل گل در شاخه هاي پائين تر مي شود.
6) معمولاً در ارقام گونه هاي uplana كه هست O.hirsatam بسته به شرايط محيطي معمولاً ؟ 7-5 شاخه زايشي توليد مي شوند و حدود 22-18 شاخه زايشي بسته به شرايط مختلف توليد مي كنند.
شاخه هاي زايشي مياني بيشترين تعدا گل را دارند و بالاترين مهم را در تشكيل عملكرد بوته دارند.
ارقام pima مثل G.barbaden اولين شاخه زايشي در گره هاي بالاتر است و گاهي در گرة 1 بوجود مي آيد.نكته: در ارقام مختلف پنبه هيچ شاخه رويشي بالاتر از اولين شاخه زايشي تشكيل نمي شود.
نكته: هر چه مكان اولين شاخه رويشي به پائين بوته نزديك باشد نسبت شاخه هاي زايشي به رويشي بيشتر خواهد بود گياه نيز زودرس تر خواهد شد.
برگ:
برسي ساقه اصلي بصورت متناوب است نسبتاً بزرگ پنجه اي رويي ساقة اصلي قرار دارند. در كنار برگ اصلي (جوانة گل) يك زائيدة كوتاه و برگ ها مانند به نام پروفيل وجود دارد كه اين پروفيل ممكن است تبديل به يك شاخه زايشي كوتاه شود كه توليد گل مي كند ولي اغلب اوقات غير فعال است بنابر اين در روي شاخة زايشي در مقابل برگ تنها يك جوانه گل رشد مي كند و توليد يك گل مي كند و جز گياهان گل آذين منفرد است.
اگر پروفيل فعال شود در محل يك گره دو عدد گل وجود دارد پهنك برگ داراي چندين بريدگي (7-5-3) است.
معمولاً روي هر شاخه حدود 8 برگ وجود دارد (در ارتباط با گل معمولاً 11-8 هفته بعد از كاشت گل ها ظاهر مي شوند دورة گل دهي 60-45 روز است كاسة گل داراي 5 كاسبرگ نا منظم به هم چسبيده و جام گل هم از 5 گلبرگ تشكيل شده رنگ گل ها كرم سفيد ، مايل به سفيد، زرد و صورتي گل ها پس از تلقيع در پايان روز تغيير رنگ داده و روز بعد تقريباً قرمز رنگ مي شوند و روز سوم همه گل ها مي ريزند.
مادگي داراي 5-3 برچه است پرچم ها حدود 10 عدد هستند و رنگ گرده زرد است و پرچم ها به شكل لوله اي مادگي را احاطه مي كنند. در هر برچه 12-8 تخمك وجود دارد در گرده افشاني و لقاح خود ؟ است و دگر ؟ به شرايط آب و هوا و فعاليت حشرات و گاهي به 25% مي رسد. معمولاً دگر گشني بين 25-6% است.
بنابر اين خود پنبه خود گشن است.
گل آذين متعدد است در قاعدة گل تعدادي براكته به نام براكته فراكاسبرگي كه وظيفة حفاظت از جوانة گل و ارقامي كه اين براكته ها در زمان رسيدگي غوزه مي ريزند ارقام مطلوب تري هستند چون اگر اين براكته بماند تا زمان برداشت در هنگام برداشت باالياف مخلوط شده پنبه تميزي نخواهيم داشت.
ميوه در پنبه بصورت كپسول يا غوزه است كه تخمدان پس از تلقيح به سرعت رشد كرده . غوزه ها در زمان رسيدگي از محل اتصال بچه ها باز مي شود و توده هاي پنبه همراه با دانه ظاهر مي شود.
در داخل ميوه يا غوزه پنبه الياف و دانه هاي پنبه وجود دارد كه دانه هاي پنبه را اصطلاحاً تخم پنبه و مجوع الياف و دانه هاي داخل هر پنبه را وش گويند.
اندازة غوزه يك خصوصيت ژنتيكي است و اختصاص به رقم دارد و بنابر اين همبستگي بين عملكرد يا تعدا غوزه بسيار زياد است ولي همبستگي با اندازة غوزه كم است بنابر اين گياه از طريق تغيير در تعداد گل و غوزه خود را با شرايط محيطي تطبيق مي دهد.
معمولاً ارقام داراي غوزه كوچك توانايي بيشتري در انطباق با شرايط محيطي داشته و ؟ عملكرد بيشتري دارد.
تعداد دانه در داخل هر خانه 6-3 و گاهي تا 9 عدد هم مي رسد كه در كل غوزه ممكن است بين 18-9 و حداكثر 45 عدد باشد.
دانه پنبه تخم مرغي به طول mm15-7 به رنگ قهوه اي تيره تا سياه در سطح خارجي دانه رشته هايي از سلول هاي فيبرين ؟ كه از تغيير شكل سلول هاي شبرة تخمك حاصل مي شود.
سلول هاي فيبري به دو دسته تقسيم مي شوند . 1- الياف ، 2- كرك (؟)
سطح خارجي نور در اغلب واريسته ها از كرك هاي ريزي پوشيده شده كه به آن ؟ گويند عموماً به رنگ سفيد و گاهي خاكستري و اندازة آن 2-5/0 ميلي متر وقتي الياف پنبه جدا مي شود اين ها مي ميرند.
مبداء الياف ، الياف كه در داخل ميوه يا كپسول است و از توسعه و رشد سول هاي اپيدرم تخمدان بوجود آمده تك سلولي هستند وجود 16 ساعت بل از باز شدن گل ها ابتدا در وسط chala (بن) چند سلول اپيدرم بزرگ و تبديل به يك سلول مي شوند كه همان تار پنبه را بوجود مي آورند كه رشد آنها طولي است و به شكل مارپيچ در مي آيد رشد طولي تا 5 روز ادامه دارد و طول اصلي در مدت 20 روز تكميل مي شود و مبدا شروع به ضخيم شدن مي كند. معمولاً طول الياف بين 5-2 سانتيمتر و قط 30-20 ميكرون است هر چه طويل تر و ظريف تر كيفيت پنبه بيشتر است.
الياف پنبه 45-30 درصد وزن كل وش را تشكيل مي دهد كه به اين درصد كيل وش گويند وزن هزار دانه وابسته به ارقام مختلف متفاوت است بين 170-70 گرم است. رقم هاي مختلف وزن هاي مختلف دارند. پوست دانه كلفت و ؟ است كه حدوداً 30 – 25% وزن كل دانه را تشكيل مي دهد دانه اگر كرك زداي شود حدود 120 گرم وزن هزار دانه آن مي شود در شرايط مناسب نور تا 7 سال قوة ناحيه خود را حفظ مي كند.
هر چه روغن بيشتر ماندگاري در داخل خاك كمتر است.
دانة بدن الياف 70-60% ؟ دارد كه اين حدوداً 30-20% پروتئين است و 30-25% روغن است كه در لپه هاي ذخيره شده پوسته 35-25% و كرك 10-5% است.نكته : بذرهايي كه در شب هاي مي رسند كيفيت رشدي كمتر دارند چون يك گياه گرما دوست است.
نكته: دانه هاي درشت از لحاظ سهولت فرآيند جداسازي الياف نسبت به دانه هاي ريز مطلوب ترند.
مراحل نمو پنبه يا متولوژي پنبه:
گياه پنبه از لحاظ رشد يك ياه Indeterminate growth رشد نامحدود است و بطور همزمان توليد اندام هاي رويشي و زايشي مي كند در روي يك بوته هم جوانه گل و غوزه هاي رسيده بطور همزمان است و تفكيك مراحل فتولوژيكي مشكل است و دوم مديريت صحيح مي تواند سبب دوم تعادل رشد رويشي با زايشي شود و يا مطلب ريزشي جوانه گل و يا ميوه شود.
بنا بر اين مراحل نمو به اين صورت است:
1- مرحاة جوانه زدن و سبز شدن در صورتي مرحلة يك شروع مي شود كه سبز شود و ديده شود (زمانيكه 50% دانه هاي كاشته شده سبز شود و از خاك خارج شده باشد) تا اين مرحله حدود 50 واحد حرارتي نياز دارد 15ْ= Tb و 30ْ=Tneax درجه است.
هر چند سريعتر واحد حرارتي را بگيرد سريعتر جاونه مي زند كه به هواي محيط مربوط است.
2- مرحلة يك برگي : 50% بوته هاي مزرعه ميان گره برگ اول قابل تشخيص بوده و طول آن حداقل 1 سانتيمتر رسيده باشد و پهنك برگ اول كاملاً باز و حداقل 2 سانتيمتر طول داشته باشد. ميان گره زير برگ اول و بالاي گره لپه اي است. طول كل بوته 130 -60 سانتيمتر است ممكن است بزرگتر هم باشد
