بخشی از مقاله
استان تهران با وسعتي حدود 18956 كيلومتر مربع بين 34 تا 5/36 درجه عرض شمالي و 50 تا 53 درجه طول شرقي واقع شده است. اين استان از شمال به استان مازندران، از جنوب به استان قم، از شرق به استان سمنان و از غرب به استان قزوين محدود شده و مركز آن شهر تهران است.
بر پايه آخرين تقسيمات كشوري، استان تهران در سال 1373 داراي 9 شهرستان، 22 شهر، 20 بخش، 62 دهستان و 1947 آبادي است.
شهرستان‌هاي آن عبارت‌اند از:
شهرستان تهران، شهرستان دماوند، شهرستان ري، شهرستان ساوجبلاغ، شهرستان شميرانات، شهرستان شهريار، شهرستان كرج، شهرستان ورامين، شهرستان اسلام‌شهر.
«جغرافياي طبيعي و اقليم»
• ارتفاعات
استان تهران با رشته كوه‌هاي البرز از استان‌هاي شمالي ايران جدا شده است. بخش مرتفع البرز در مرز شمال استان به 1500 متر مي‌رسد كه در سمت شمال غربي كشيده شده است. در ارتفاعات بالايي كوهستان البرز كه داراي شيب نسبتاً تندي است، امكاناتي بسيار محدود براي دست‌يابي به منابع آب و كشاورزي وجود دارد. از اين رو جمعيتي بسيار اندك در اين نواحي ساكن شده‌اند. شهرستان و تقريباً همه شهر دماوند در اين ارتفاعات قرار گرفته است.
ارتفاع رشته‌كوه‌هاي البرز به سوي شرق افزايش مي‌يابد و در ارتفاع 5678 متري (قله دماوند) به بالاترين حد خود مي‌رسد. قله دماوند در مركز البرز قرار دارد و مرتفع‌ترين قله ميان چكادهاي آسياي غربي و اروپا است. قله دماوند آتشفشاني خاموش است كه اكنون آخرين مرحله‌هاي پيش از خاموشي كامل را مي‌گذراند و خروج گازهاي گوگردي و چشمه‌هاي معدني اين ادعا را تاييد مي‌كند.
در شمال‌شرقي استان، كوه‌هاي سوادكوه و فيروزكوه قرار دارد و به ارتفاعات شهميرزاد در شرق مي‌پيوندد.
ديواره جنوبي كوه‌هاي البرز مركزي را در استان تهران كوه‌هاي لواسانات و قره‌داغ و كوه‌هاي شميرانات كه بلندترين نقطه آن قله 3933 متري توچال مي‌باشد، در بر گرفته است. از ديگر ارتفاعات استان مي‌توان به كوه‌هاي حسن‌آباد و نمك در جنوب، بي‌بي شهربانو و القادر در جنوب شرقي و ارتفاعات قصر فيروزه در شرق اشاره كرد.
• پوشش گياهي
موقعيت آب و هوايي استان تهران، چه در مناطق كوهستاني و چه در دشت‌ها، موجب پوشش گياهي از نوع نيمه صحرايي شده است. بارندگي اندك و خشكي هوا باعث رشد خار و بوته استپ‌هاي صحرايي و نيمه صحرايي به ويژه در بلندي‌هاست.
نواحي جلگه‌اي و دشت‌هاي استان تهران با شيبي ملايم از شمال شرقي به سوي جنوب غربي كشيده شده است. اين مناطق به علت هموار بودن، وضعيتي مناسب براي كشاورزي و تجمع كانون‌هاي زيستي فراهم آورده است.
دشت‌هاي گسترده استان در محدوده‌هاي ورامين، تهران و كرج گسترش يافته و شهرهايي پرشمار را در حوزه‌هاي خود پديد آورده است. دشت‌هاي استان تهران از هشتگرد آغاز مي‌شوند و تا دشت ورامين ادامه مي‌يابند. بخشي از اين دشت آبرفتي، در جنوب استان تهران واقع شده است كه با ارتفاع 790 متر از سطح دريا پست‌ترين قسمت استان است. اين دشت‌ها از شمال به دامنه‌هاي جنوبي البرز و از جنوب به شوره‌زارها و حاشيه كوير مركزي و يا رودخانه‌هاي شور مي‌انجامند. پوشش گياهي اين ناحيه از گونه‌هاي گياهي خاردار است.
• اقليم
در نواحي مختلف استان تهران به علت موقعيت ويژه جغرافيايي، آب و هواي متفاوتي شكل گرفته است. سه عامل جغرافيايي در شكل‌گيري آب و هواي آن نقش اساسي و تعيين كننده دارند:
1- كوير يا دشت كوير كه در جنوب استان تهران قرار گرفته است و عاملي منفي به حساب مي‌آيد. زيرا باعث گرما و خشكي هوا مي‌شود و به همراه خود گرد و غبار مي‌آورد.
2- رشته كوه‌هاي البرز كه در شمال تهران واقع شده و باعث تعديل آب و هوا مي‌شود و از اين ديدگاه نقشي مثبت ايفا مي‌كند.
3- بادهاي مرطوب و باران زاي غربي كه نقش آن در آب و هواي استان محسوس و موثر است، ولي نمي‌تواند به طور كامل نقش كوير را خنثي كند.
استان تهران را مي‌توان به سه بخش اقليمي زير تقسيم كرد:
الف- اقليم ارتفاعات شمالي
ب- اقليم كوه‌پايه‌ها
ج- اقليم نيمه خشك و خشك
گرم‌ترين ماه‌هاي سال در دو ايستگاه كرج و مهرآباد، ماه‌هاي مرداد و شهريور است كه دماي آن‌ها به ترتيب 4/25 و 6/29 درجه سانتي‌گراد گزارش شده است. سردترين ماه سال نيز در ايستگاه كرج ماه دي است كه دماي آن 2/1 درجه سانتي‌گراد در طي دوره آمارگيري بوده است. به اين ترتيب، اختلاف متوسط دماي سالانه 4/28 درجه است. تابستان‌ها در تهران به ويژه در جنوب و مركز شهر، گرم و در شمال شهر معتدل است.
در زمستان نيز مركز شهر تهران معتدل است، ولي بخش‌هاي شمالي شهر سرد است و دما بارها به زير صفر مي‌رسد. ميانگين روزهاي يخ‌بندان در سال‌هاي 55-1330 در ايستگاه كرج 83 روز و در ايستگاه مهرآباد تهران61 روز گزارش شده است.
وضعيت اقليمي شهرستان فيروزكوه و دماوند در زمستان‌ها بسيار سرد و در تابستان‌ها خنك است. اقليم شهرستان‌هاي ورامين و ري نيز زمستان‌ها به نسبت سرد و تابستان‌ها، گرم گزارش شده است.
• بارندگي
سازمان هواشناسي ميزان بارندگي تهران و شهرستان‌هاي مجاور آن را از سال 1335 به بعد مورد مطالعه قرار داد. نتيجه‌هاي به دست آمده از اين ايستگاه‌ها نشان مي‌دهد نوسان بارش از سالي به سال ديگر بالا رفته و مقدار بارش در سال‌هاي گوناگون متفاوت بوده است، ميزان بارندگي در اين استان از جنوب به شمال بيش‌تر مي‌شود. ميانگين بارندگي سالانه در سال‌هاي 55-1330 در ايستگاه كرج با 239 ميلي‌متر، بالاترين ميزان و در ايستگاه مهرآباد با 218 ميلي‌متر كم‌ترين مقدار بوده است. بيش‌ترين ميزان بارندگي در بسياري از ايستگاه‌هاي استان در ماه اسفند است ولي در ايستگاه ورامين بيش‌ترين مقدار بارش در ماه دي است. در همه ايستگاه‌ها كم‌ترين ميزان بارش در ماه‌هاي مرداد، شهريور و مهر است. در سراسر تابستان، هوا خشك و بدون بارندگي يا با بارندگي بسيار ناچيز است. در كوه‌پايه‌هاي جنوبي بلندي‌هاي البرز نيز مقدار بارش تا اندازه‌اي بيش‌تر است و نسبت به دشت‌هاي حاشيه كوير تفاوت دارد. در هر بخش، بين 40 تا 50 درصد كل بارش در فصل زمستان صورت مي‌گيرد.
