بخشی از مقاله
چکیده
کریم طاهرزاده از معماران معاصر ایران است که در جوانی برای تحصیل به عثمانی و آلمان رفت مدتی نیز در برلین آتلیه معماری داشت. سپس به ایران بازگشت و به خدمات عمرانی پرداخت. در عمران شهر مشهد، در ساختمان آرامگاه فردوسی، و در امور ساختمانی و فنی راه آهن خدماتی انجام داد. بعضی مقالات نیز به قلم او در مجلات و روزنامه ها انتشار یافته است. در این مقاله سعی شده است به بررسی و دسته بندی آثار کریم طاهرزاده بهزاد و روند معماری او پرداخته شود. روش این تحقیق به صورت کتابخانه ای و هدف آن آشنایی با معماری معاصر ایران و به ویژه معماری کریم طاهرزاده بهزاد است. نتیجه حاصل از این تحقیق، دسته بندی آثار بهزاد به سه دوره و روند تغییرات در گرایش های ایشان در طول این دوره ها می باشد.
واژههای کلیدی: معماری معاصر ایران، کریم طاهرزاده بهزاد، معماری مشهد، معماری راه آهن
-1 مقدمه
معماری معاصر ایران به 5 دوره ی گوناگون تقسیم میشود: دوره ی نخست: از سال 1300 تا 1320 دوره ی دوم: از سال 1320 تا 1340
دوره ی سوم: از سال 1340 تا ابتدای انقلاب 1357 دوره ی چهارم: از آغاز انقلاب 1357 تا جنگ ایران و عراق دوره ی پنجم: از پایان جنگ ایران و عراق تا امروز
»البته این دورهبندی بر اوضاع سیاسی و این باور استوار است که معماری و شهرسازی در ایران تأثیرپذیری شدیدی از شرایط سیاسی ایران داشتهاست .( صالحی جزی، مروری کوتاه بر معماری و شهرسازی معاصر ایران) کریم طاهرزتده بهزاد هم به دلیل اوضاع سیاسی کشور که هم از مشروطه خواهان بود، هم در معماری معاصر ایران بناهای به یاد ماندنی را طراحی کرده است و یک عنصر موثر در جدول معماری ایران به شمار می آید.
-2 بیوگرافی کریم طاهرزاده بهزاد
کریم طاهرزاده بهزاد به سال 1265 شمسی در تبریز در یک خانواده روحانی به دنیا آمد و در جوانی برای تحصیل به عثمانی و آلمان رفت. مدتی نیز در برلین آتلیه معماری داشت. سپس به ایران بازگشت و به خدمات عمرانی پرداخت. در عمران شهر مشهد، در ساختمان آرامگاه فردوسی، و در امور ساختمانی و فنی راه آهن خدماتی انجام داد. بعضی مقالات نیز به قلم او در مجلات و روزنامه ها انتشار یافته است.
طاهرزاده غیر از ذوق هنر، به تاریخ مشروطیت ایران نیز علاقه داشت. خود در جوانی همراه مجاهدین تبریز برای عدالت و آزادی مبارزه کرده بود. کتابی هم در باب تاریخ انقلاب تبریز دارد که موسوم است به قیام آذربایجان و در آنجا اطلاعات سودمندی درباره مقدمات انقلاب آذربایجان و بعضی جزییات آن دارد.
»کریم طاهرزاده بهزاد، مهندس و معمار و هنرشناس معروف ایرانی در آخر مرداد ماه 1342 در تهران به سن هفتاد و پنج سالگی وفات یافت. وی برادر میرزا حسین خان مزین السلطان و خود نیز از علاقه مندان به هنر ایران بود و مخصوصاْ به هنر معماری علاقه ای مخصوص داشت. کتاب سرآمدان هنر، از تألیفات او مشتمل بر تاریخچه ای از صنایع مستظرفه در ایران است. پروفسور زاره آلمانی مقدمه ای بر آن کتاب نوشته است.« (ایرج افشار، سوگنامه ناموران فرهنگی و ادبی، ص( 143
کریم طاهرزاده بهزاد از مشروطهخواهان تبریز بود و در راه آزادی مبارزه کرد. او پس از شهادت آزادیخواهان مشروطه و آشفته شدن اوضاع تبریز، در سال 1908)1286 م) مجبور به ترک وطن شد. طاهرزاده بهزاد به استانبول رفت و به مدت 18 سال از وطن خود دور بود. او در استانبول در دانشکده هنرهای زیبا به تحصیل مشغول شد و همزمان با تحصیل در دانشکده در کتابخانه اوقاف استانبول به مطالعه کتب خطی و نسخههای ننفیس دوره اسلامی پرداخت. او پس از پایان تحصیل در دانشکده هنرهای زیبا، در سال 1296ش. در وزارت اوقاف استانبول استخدام و مشغول به کار شد. وی قریب به ده سال در استانبول ماند و در سال 1297ش. به دعوت کاردار سفارت آلمان در استانبول رهسپار برلین شد. مدتی پس از ورود به برلین، دولت آلمان متلاشی شد و مقرری که وزارت خارجه آلمان وعده آن را داده بود قطع شد. در این فاصله طاهرزاده دشواریهای فراوانی را تحمل کرد تا اینکه چند بنای مهم از روی نقشههای او ساخته شد و او را صاحب شهرت کرد. وی از آن پس به عضویت انجمن مهندسین معمار پذیرفته و به همکاری در آکادمی هنری دعوت شد.
شکل )_1سند دوران تحصیل معماری در استانبول، معماری دوران تحول)
طاهرزاده بهزاد در سال 1305ش. در امتحان دکترای مدرسه عالی تکنیک برلین قبول شد. در برلین با کاظمزاده ایرانشهر، مدیر روزنامه ایرانشهر همخانه بود و با روشنفکرانی همچون جمالزاده، رضاتربیت، ایرانشهر، تقیزاده و... در چاپ مجله کاوه همکاری میکرد. ثمره این معاشرت تألیف کتاب"سرآمدان هنر" و چند پژوهش دیگر بود .
شکل _2 (جلد کتاب سرآمدان هنر، معماری دوران تحول)
این کتاب در سال 1302ش. در برلین و در چاپخانه ایرانشهر چاپ شد. کتاب سرآمدان هنر، از اولین کتابهایی است که توسط یک ایرانی درباره هنر و معماری ایران با دیدگاهی تحقیقی نگاشته شده است. در این کتاب مقالات متعددی با موضوعات: آثار و صنایع مستظرفه پیش از اسلام، آثار و صنایع مستظرفه پس از اسلام، آثار و صنایع مستظرفه کنونی، استاد کمالالدین بهزاد و آثار او، مینیاتورسازی درایران، معماری و صنایع مستظرفه و تعلیمات مانی، همراه با تصاویر زیادی ارائه شدهاست.
شکل_3آگهی آتلیه بهزاد در برلین، کتاب سرآمدان هنر،ذ چاپ برلین )1923سمت راست) طرح روی جلد مجله ایرانشهر به قلم کریم طاهرزاده بهزاد تبریزی(وسط)
طرح روی جلد مجله ایرانشهر به قلم کریم طاهرزاده بهزاد تبریزی (سمت چپ) (ماخذ: معماری دوران تحول)
طاهرزاده بهزاد در سال 1305ش به عهد خود وفا کرد و به ایران بازگشت. اولین کار او پس از بازگشت به ایران تزئینات کاشیکاری"سردرب سنگی"بود. اقدام بعدی او نظارت بر ساختمانهای تپه علیخان در سعدآباد و طراحی تزئینات یکی از ساختمانهای آن بود. او در 15 اردیبهشت 1306ش. وارد خدمت بلدیه شد. از اقدامات مهم او در بلدیه، تهیه آئین نامه و ضوابط ساختمانی برای شهر تهران بود. از دیگر خدمات ارزنده طاهرزاده بهزاد بعد از بازگشت به ایران تلاش پیگیر او به مدت 20 سال برای احداث لولهکشی تهران بود. طاهرزاده همزمان با کار در بلدیه در 1306ش. به ریاست اداره ساختمان کل ارتش منصوب شد. از جمله فعالیتهای عمرانی او در ارتش، احداث آشیانه هواپیماهاست.
در سال 1307ش. انجمن آثار ملی از طاهرزاده بهزاد تقاضا کرد که برای مقبره فردوسی آرامگاهی طراحی کند. او از این پیشنهاد استقبال کرد و به مشهد رفت و همین باعث شد که ششسال و نیم در مشهد اقامت کند. او در مشهد علاوه بر طراحی آرامگاه فردوسی فعالیتهای عمرانی دیگری را به انجام رساند که از آن جملهاند: احداث بیمارستان شاهرضا، خیابان فلکه، خیابان بزرگ مشهد، استخر کوهسنگی، تئاتر شیرخورشید، سرای سلطانی کنار خیابان فلکه، و مقبره خیام در نیشابور. او همچنین تا زمان حضور در مشهد1313ش. رئیس دبیرستان فردوسی مشهد بود.او همزمان ، نظارت ساختمان های رامسر و بابلسر و بنای رادیو فرستنده را برعهده داشت او سپس به بنگاه راهآهن رفت و تا سال 1332ش. در آنجا ریاست اداره ساختمان و مسؤلیت پروژه های معماری و ساختمانی بر عهده گرفت.
از جمله آثار او در این دوره، اصلاح بنای نیمهتمام بیمارستان راهآهن، بنای هنرستان راهآهن، بنای امور اداری(خط و ابنیه)، بنای اداره پاسبانی در تهران و نیز بناهایی درنواحی راهآهن است. او همچنین با هدف پرورش افراد فنی، درهنرستان راهآهن نیز تدریس میکرد.
او در این دوره عضو بازرسی کل کشور نیز بود و بازرسی ساختمانهای اختصاصی در دربند را به عهده داشت. طاهرزاده بهزاد پس از بازگشت به تهران ریاست اداره فرهنگ آذربایجان را نیز عهدهدار شد. او در سال 1328ش. بازنشسته شد و از آن پس به نویسندگی پرداخت.
کتاب"قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران" حاصل تلاش او در این دوران است. این کتاب در سال 1334ش. کتاب برگزیده سال شد. کتاب دیگر او"نهضت هنری زمان رضاشاه پهلوی"است.
کریم طاهرزاده بهزاد در آخر مرداد ماه 1342ش. در تهران در سن 75سالگی وفات یافت و در امام زادهقاسم به خاک سپردهشد.
