بخشی از مقاله
چکیده:
نیازها معمولا در پی اهداف به وجود میآید و اهداف خود مبنای هر نوع برنامهریزی است. احساس نیاز انسان به برنامهریزی در طول تاریخ وجود داشته است ولیکن وجود عدم تعادل توسعه و رشد مناطق و نیل به توسعه پایدار خودبهخود ضرورت برنامهریزی منطقه-ای را بیش از پیش اجتنابناپذیر نموده است. و برنامه ریزی به عنوان یکی از ضروری ترین ابزار، جهت تسریع رشد و توسعه کشورهای درحال توسعه مورد پذیرش اکثر صاحبنظران می باشد. از آن جایی که آمایش سرزمین زیربنای سازماندهی توسعه منطقه ای است و به بیانی دیگر ابزار اصلی برنامه ریزی و تصمیم گیری های منطقه ای و ملی است. بنابراین در این مقاله با استفاده از مطالعات کتابخانه ای ابتدا به بررسی و تاریخچه برنامه ریزی منطقه ای پرداخته شده است و سپس ارتباط برنامه ریزی منطقه ای و آمایش سرزمین تبیین شده است. نتایج حاصل از این بررسی نشان داد که هدف برنامه ریزی فضایی جدای از هدف برنامه ریزی منطقه ای نمی باشد و برنامه های آمایش روند جامعی از برنامه ریزی منطقه ای را ارایه می کند و برنامه های منطقه ای را به برنامه های ملی پیوند می دهد. در واقع برنامه ریزی منطقه ای باید در چارچوب آمایش سرزمین انجام گیرد.
کلمات کلیدی: آمایش سرزمین، برنامه، برنامهریزی، برنامهریزی منطقه ای، توسعه پایدار.
-1 مقدمه
انسان از گذشتههای دور، در دهکدهها، روستاها، شهرها و مناطق زندگی کرده و این مکانها و فضاها را مطابق با نیازهای خود متحول نموده است. احساس نیاز انسان به برنامهریزی در طول تاریخ وجود داشته و اوج آن هنگامی بروز میکند که تورم توسعه و تراکم رشد در برخی مکانها در پهنه سرزمین ملی سبب بروز عدم تعادلها و ناهماهنگیهای منطقهای گردد. امروزه اختلاف سطح میان روستا-ها، روستاها و شهرها، شهرها و شهرها، مناطق، درون مناطق، بین مناطق و کشورها جهت حصول به یک حداقل قابل قبول ملی و بین المللی درون مناطق و کشورها جهت حصول به یک حداقل قابل قبول ملی و بین المللی از نظر اقتصادی و اجتماعی و کالبدی و ضرورت سرمایه گذاریهای ملی و منطقهای و نگهداشت جمعیت در پهنه سرزمین و استفاده از تکنولوژی مناسب و نیل به توسعه پایدار، خودبهخود ضرورت برنامهریزی منطقهای را بیش از پیش اجتنابناپذیر نموده است.
برنامهریزی منطقهای سعی در نشان دادن قابلیتها و توانها و روندهای عام حاکم بر مناطق مختلف دارد؛ تا بدین ترتیب جلوههای اولیهای برای منطقهای کردن برنامههای توسعه اقتصادی، اجتماعی و ملی را به نمایش بگذارد. برنامهریزی منطقهای شامل رهنمودها و خطوط اساسی و هدایتگر توسعه و رشد منطقه، نواحی، شهرها و روستاها با نگرش به جنبههای قوی اقتصادی است.
سابقه برنامهریزی منطقهای
برنامهریزی به طور اعم و برنامهریزی منطقهای به طور اخص پدیدهای جدید و نو میباشد. افزایش جمعیت و نیاز بشری از یک سو و محدودیتها از طرف دیگر، لزوم تفکر برنامهریزی را مطرح نمود. بنابراین، برنامهریزی در هر زمان و مکانی متاثر از اهدافی است که این اهداف خود در پی نیازها مطرح می گردد.
اولین قدمهای برنامهریزی منطقهای؛ حدود چهار هزار سال پیش، در مصر قدیم و در اطراف دره رود نیل، در قالب به وجودآوردن سیستم آبیاری و استفاده از طغیانهای رود نیل برداشته شد.
در ایران قدیم، در اطراف فارس، خوزستان و اروندرود، نیز سیستمهایی جهت استفاده از آب بوجود آمدند؛ به طوری که قدمت این زمان را به دوهزارسال پیش ذکر مینمایند. در این ارتباط حفر قنات، نوعی برنامهریزی است که به صورت دستهجمعی توسط مردم روستاها یا شهرها صورت میگرفت(مجتهد زاده، .(1368
مهمترین مراحل تکامل در برنامه ریزی منطقه ای، در زمان رومیان صورت گرفت. بعد از زمان رومی ها، در قرون 14 و 15 میلادی تحول دیگری با نفوذ تمدن شرق به غرب، انتقال روش ها و سیستم های آبیاری و ... در امر برنامه ریزی منطقه ای به وجود آمد. در قرن 17 میلادی فرانسویان توجه زیادی به توسعه مناطق و استقلال آن ها نمودند. انگلستان در اواخر قرن 18 و 19 میلادی به عنوان اولین کشور صنعتی جهان، سهم عمده ای در مدرنیزه کردن توسعه اقتصادی و برنامه ریزی منطقه ای داشته است(مجتهد زاده، .(1368
همزیستی علوم اقتصادی و اجتماعی و جغرافیا شکل جدیدی به برنامه ریزی منطقه ای در قالب مدل های مکانی، فضایی و منطقه ای داد. در حال حاضر برنامه ریزی منطقه ای، رشته ای بین رشته ای است و بیشتر جغرافیدانان، معماران، شهرسازان،اقتصاددانان، در این زمینه کارهای مهمی انجام می دهند.
نظریه پردازانی نظریات جامعی در زمینه برنامه ریزی منطقه ای ارائه دادند که از جمله؛
((Ebenezer Howard)) با ارایه نظریه ((باغشهرها)) در سال 1898 میلادی، کمک شایانی به برنامه ریزی منطقه ای نمود(زیاری، .(1378
((Scott and Uthwat)) در سال 1942 میلادی پیشنهاد می کرد که در کاربری زمین های کشاورزی، باید مصلحت عموم در نظر گرفته شود و گرنه استفاده از زمین ها سود مشکوک خواهد داشت(.(Hall,p.,1992
(( Abercrombie)) در سال 1945 میلادی برای تمرکززدایی از لندن پیشنهاد نمود که یک کمربند سبز اطراف لندن ایجاد شود تا هم مانعی برای رشد شهر باشد و هم یک ناحیه تفریحی با ارزش برای لندن باشد و در خارج از کمربند سبز اجتماعات جدید ایجاد شود. لردریت نیز بر ایجاد شهر های جدید در اطراف لندن و دیگر شهر های بزرگ تاکید ورزید.
((Dower and Hobhoose)) در سال 1947 روی سازماندهی پارک های ملی تاکید داشت.
از جنبه های مهم برنامه ریزی در تاریخ برنامه ریزی منطقه ای بخصوص انگلستان علاوه بر آن چه ذکر شد تصویب قانون هایی در رابطه با شهر های جدید، توسعه شهر ها، برنامه ریزی شهری و روستایی و پارک های ملی و دسترسی به حومه ها می باشد که هر یک از این قوانین در کتاب " اصول و روش های برنامه ریزی منطقه ای" دکتر کرامت االله زیاری در سال 1388 توضیح داده شده است.
تعاریف و مفاهیم برنامه و برنامه ریزی
برنامه، نمایش منظم، و یا رعایت سلسله مراتب فعالیت های مربوط به هم و مربوط به یک رشته تصمیمات منظم و برحسب دوره های زمانی مختلف است. به عبارت دیگر، برنامه، تصمیمات منظم بر اساس سلسله مراتب عملیات است . عده ای دیگر از صاحب نظران، برنامه را عبارت است از تعیین هدف کوتاه مدت و راه رسیدن به آن تعریف می نمایند و یا برنامه را عبارت از تعهد برای انجام یک سری عملیات به منظور تحقق هدف می دانند.
