بخشی از مقاله
فهرست مطالب
- مقدمه .................................................................................................................4
- تعریف املا.........................................................................................................5
- اهداف آموزش املا............................................................................................5
- روشهای تدریس آموزش املا در کلاس..........................................................6
1. روش آزمون- مطالعه- آزمون.......................................................................7
2. طرح پژوهشی بررسی مشکلات املایی از دیدگاه زبان شناختی.................8
3. روش مطالعه و آزمون...................................................................................11
4. روش نمایش ..................................................................................................12
5. روش تصحیح انفرادی ..................................................................................12
6. روش چند حسی ............................................................................................12
7. کاربرد جمله سازی در زنگ املا ...................................................................13
8. آشنا کردن دانش آموزان با متن املا ............................................................13
9. جمله سازی با کلمات مشابه .........................................................................14
10. شبیه اما متفاوت .........................................................................................14
11. ساختن کلمات با کارت حروف ...................................................................15
12. آموزش املای ابزاری یا روش چند حسی ...............................................15
- علت های ضعف دانش آموزان در دروس دیکته .......................................16
- انواع مشکلات دیکته نویسی دانش آموزان و راهبرد ها ..........................17
1. جدول بررسی اشکالات املایی ..................................................................18-19
2. ضعف در حافظه دیداری و راهکارهایی برای تقویت آن .........................19
3. ضعف در حافظه تمیز دیداری و راههای تقویت آن .................................21
4. ضعف در حافظه توالی دیداری و راههای تقویت آن ...............................22
5. ضعف در حافظه شنیداری و راههای تقویت آن .....................................22
- نتیجه گیری و چكيده .............................................................................24-25
- فهرست منابع و ماخذ ................................................................................26
مقدمه
مهارت معلمان در اجرای فعالیت های آموزشی در افزایش یادگیری دانش آموزان تاثیر بسزایی دارد معلمان باید در نظر داشته باشند که نقش آنها تنها ارائه اطلاعات و معلومات به دانش آموزان نیست؛ بلکه مهمترین وظیفه ای که بر عهده دارند این است که احساسات دانش آموزان را به وجد آورند؛ و انگیزه ای قوی برای یادگیری مطالب در آنها ایجاد کنند.
اما هنگامی که فعالیت های معلمان به یک یا دو روش قدیمی محدود است آیا باز هم می توان چنین شوقی را ایجاد کرد؟
پژوهش ها نشان می دهد که استفاده مکرر از یک روش آموزشی به کم شدن علایق دانش آموزان و خستگی و بی توجهی در آنها منجر می شود. به همین سبب معلم باید سعی کند در تدریس خود با توجه به مدت زمان و مقدار توانایی اش از فنون و روشهای متنوعی بهره گیرد با روش های ابتکاری و جدیدی که در تدریس خود به کار می برد انگیزه ای قوی در دانش آموزان ایجاد کند.
از جمله ی این دروس درس دیکته می باشد که معلم باید با توجه به نیاز و توان دانش آموزان خود تمرین های ابتکاری و جدیدی در تدریس خود به کاربرد و در کلاس اجرا کند.
مقاله ای که پیش روی شماست مجموعه ای از طرح ها برای آموزش املا و بر طرف کردن مشکلات املا نویسی دانش آموزان می باشد.
تعریف املا
املاء کلمه ای عربی است به معنی پر کردن، بر سر حجم سخن گفتن. تقریر مطلبی تا دیگری آن را بنویسید. طریق نوشتن کلمات و به معنی رسم الخط و درست نویسی می باشد . دیکته: یعنی املا کردن توسط کسی و نوشتن توسط دیگری. دیکته کلمه ای فرانسوی است .
مهارت املا نویسی به معنی جانشین کردن صحیح صورت نوشتاری حروف، کلمه ها و جمله ها به جای صورت آوایی آن است. دانش آموزان باید به این مهارت دست پیدا کنند تا بتوانند به خوبی بین تلفظ کلمه ها و حروف سازنده آنها ارتباط مناسبی برقرار کنند.
با پیدا کردن این مهارت زمینه لازم برای پیشرفت آنان در درس های جمله نویسی، انشاء و به طور کلی مهارت نوشتن، بهتر فراهم می شود.
دانش آموزان در هنگام آموزش املا باید نکات زیر را رعایت کنن.
الف- جمله ها و عبارت ها را خوب بشنوند (تشخیص دقیق کلمه)
ب- جمله ها و عبارت ها را خوب تشخیص دهند (یادآوری و مجسم ساختن تصویر= بازشناسی کلمه در ذهن)
ج- آنها را درست بنویسند (نوشتن صحیح حروف سازنده، بازنویسی کلمه و توالی مناسب آنها.)
اهداف آموزش املاء
1. ارزشیابی و تمرین آنچه دانش آموز در کتاب های درسی خود آموخته است.
2. آموزش صورت صحیح نوشتاری کلمه ها و جمله های زبان فارسی.
3. تشخیص اشکالات املایی دانش آموزان و کوشش برای رفع و تکمیل کمبود ها و افزایش دامنه ي لغات .
4. تمرین آموخته های نوشتاری دانش آموزان در رونویسی
5. آموختن لغاتی که در زبان امروز معمول بوده و مورد احتیاج دانش آموز است.
6. تعلیم آیین نگارش و صحیح نوشتن کلمات و یادگیری شکل، معانی و مفاهیم کلمات جدید و موارد استعمال آنان ها.
7. برقراری ارتباط مفید کتبی با دیگران و بیان درست مطالب در غالب کلمات.
8. ایجاد مهارت و هماهنگی بین اعضای بدن
9. آمادگی برای مشاغلی که به افراد تحصیل کرده و در عین حال به صحیح و دقیق نوشتن نیاز دارند.
10. درس دیکته با دروس دیگر ارتباط دارد و منجر به خوب فهمیدن و یاد گرفتن بقیه دروس می شود.
11. یادداشت کردن مطالب مهم بخصوص در سالهای بالاتر تحصیلی .
از آنجایکه یکی از عوامل مؤثر در رسیدن موفقیت در دانش آموزان ایجاد انگیزه کافی برای انجام هر فعالیت آموزشی می باشد می توان با بیان اهداف آموزش املاء در کلاس انگیزه کافی برای آموزش دیکته را فراهم کرد.
روش های تدریس آموزش املا:
بسیاری از آموزگاران می پندارند که تنها روش آموزش املای کلمات، مشق نویسی از روی کتاب و نوشتن دیکته از هر درس است. ولی هیچ یک از این دو را ه نمی تواند روش مفیدی باشد.
چون اولی فقط به تمرین و تکرار طوطی وار تکیه می کند و دومی بر حافظه. آموزش املا را باید از کلماتی شروع کرد که بیشتر مورد احتیاج دانش آموز است.
و نیز برای او لازم است. آموزش املا نباید فقط منحصر به ساعت این درس در برنامه کلاس باشد. بلکه باید در بین همه دروس هماهنگی وجود داشته باشد مخصوصا درس های قرائت فارسی، انشاء و دستور زبان فارسی که همگی یک واحد درسی را تشکیل می دهد. و آموزش صحیح هر کدام به آموزش صحیح دیگری بستگی دارد.
ابتدا هر معلم باید بداند که دانش آموزان نام حروف الفبا و صدای هر یک را به خوبی می داند و می توانند با ترکیب صامت ها و مصوت ها بخش بسازند و آنها را بخوانند. معمولا یادگیری کلمه از 3 راه است.
راه سمعی، بصری، حرکتی
در آموزش املا دانش آموز باید تلفظ کلمه را بشنود. شکل آن را ببیند و با حرکت دست آن را بنویسد. در نتیجه کلماتی را که شاگرد نشنیده و ندیده نباید به او دیکته گفت.
1. روش آزمون- مطالعه- آزمون
در این روش در ابتدا یک متن را به عنوان دیکته برای دانش آموزان می خوانیم و بعد از تصحیح آن را به دانش آموزان باز می گردانیم. سپس دانش آموزان تا جلسه بعدی غلط های موجود در املای خود را تمرین می کند.
در جلسه بعد از آن متن دوباره دیکته گفته می شود که معمولا به دون غلط یا با غلطهای معدودی می باشد. باید توجه داشت که متن دوم را با کمک کلماتی که از متن اول که از ارزش املایی برخوردارند (اما در غالب جملات جدید) می توان تهیه نمود تا میزان پیشرفت دانش آموزان در زمینه ي حافظه ي دیداری هم سنجیده شود.
2. طرح پژوهش بررسی مشکلات املایی از دیدگاه زبان شناختی1:
این طرح با توجه به نتایج بررسی 27 هزار املا از چهار هزار و پانصد نفر در هفت استان آمده و مورد بررسی قرار گرفته و پس از آن طرح جدیدی ارائه شده که زیر بنای این روش توجه به وجه آموزشی درس املاست.
چرا که تا کنون بیشتر به وجه آزمونی املا توجه می شده است بدون آنکه آموزش املا صورت گیرد.
در این روش پیشنهادی اول به آموزش چگونگی املای کلمات پرداخته می شود و در مرحله بعد پس از رفع اشکالات فراگیران آزمون املا اخذ می شود. سپس از آزمون به طریقه مشارکتی استخراج نتایج صورت می گیرد. و سپس تمرینات مختلفی برای تقویت مهارت های املایی دانش آموزان انجام می شود در این تمرینات هم به مهارت های ذهنی هم به مهارت های عملی توجه شده است.
البته در کلاس درس هر معلم نسبت به نیازهای واقعی شاگردان خود یکی از این روشها را انتخاب خواهد کرد که در این زمینه باید اصل انعطاف پذیری را رعایت کرد.در این روش چه در هنگام اخذ املا و چه در تمرینات واژه ها به صورت واحد های منفرد در نظر گرفته نمی شود بلکه بعنوان عناصر سازنده جمله که اصلی ترین
واحد ارتباطی زبانی است منصوب می گردند ویژگی سوم این روش ارتباط زنجیره وار املاهای گوناگون با همدیگر است.
بدین ترتیب معلمان باید طی تهیه متن املا به مشکلات اساسی املا های قبل توجه کافی داشته باشند.
اما نکات برجسته این روش آموزشی را می توان چنین برشمرد:
1. توجه بیشتر «وجه آموزشی» درس املا نسبت به وجه آزمونی
2. انعطاف پذیری در انتخاب تمرینات در هر جلسه املا
3. توجه به کلمات بعنوان عناصر سازنده جمله های زبانی
4. ارتباط زنجیره وار املا های اخذ شده در جلسات متعدد
مراحل این روش آموزشی املا:
1. انتخاب متن املا و نوشتن آن روی تخته سیاه و خواندن
2. قرائت املا توسط معلم و نوشتن توسط دانش آموزان
3. تصحیح گروهی املا و تهیه فهرست خطاهای املایی
4. تمرینات متنوع با توجه به اولویت بندی های اشکالات املایی استخراج شده
مرحله اول:
انتخاب متن املا و با توجه کلمات و جمله های واحد درس و کلمات مشکل آفرین درسهای قبلی انتخاب شده و آن را با خطی خوش روی تخته می نویسیم.
اما نکاتی که در رابطه با متن املا باید رعایت کرد به شرح زیر می باشد.
الف- متن مورد نظر حاوی جمله باشد و از انتخاب کلمه به تنهایی خودداری شود.
ب- کلمات سازنده جملات متن از حروفی تشکیل شده باشند که قبلا تدریس شده باشند .
ج- کلمات خارج از متن کتابهای درسی از بیست درصد کل کلمات کمتر نباشد.
د- علاوه بر جملات موجود در کتابهای درسی، با استفاده از کلمات خوانده شده جملات دیگری هم در نظر گرفته شود.
ه- در هر جلسه از کلماتی که در جلسات قبلی برای دانش آموزان مشکل بوده اند نیز استفاده شوند تا بتوان درجه پیشرفت شاگردان را اندازه گیری کرد.
دراین مرحله معلم یک بار با صدای بلند و لحنی شمرده متن اولیه را از روی تابلو می خواند و از دانش آموزان می خواهد با دقت به چگونگی تلفظ آن گوش کنند.
لازم است که دقت شود که شاگردان به نوشتن یادداشت کلمات بر روی کاغذ یا میز اقدام نکرده و ضمن گوش دادن، کلمات سازنده جملات متن را با حرکات چشم از روی تابلو تعقیب کنند.
مرحله دوم:
قرائت املا توسط معلم و نوشتن آن توسط دانش آموزان. معلم متن املا را از روی تابلو پاک کرده پس از آماده کردن دانش آموزان ان را با صدای بلند و لحنی شمرده و حداکثر تا دو بار قرائت می کند و در هنگام قرائت متن باید از خواندن کلمه به کلمه خودداری کرد. متن را به صورت گروه های اسمی و فعلی یا جمله کامل قرائت می کند تا دانش آموزان با بافت جمله و معنای آن آشنا شوند در پایان یک بار دیگر با سرعتی مناسب متن املا را تکرار می کند تا کند نویسان هم اشکالات خود را بر طرف کنند.
مرحله سوم:
تصحیح گروهی املا ها در تهیه فهرست خطا های املایی. معلم پس از جمع آوری املا ها آنها را با استفاده ا ز رهنمود زیر تصحیح و خطا های املایی کلاس را جمع بندی می کند. این گام با مشارکت کامل دانش آموزان انجام می شود و معلم بدون اشاره به نام آن، تک تک املا ها را بررسی و مشکلات را استخراج می کند.
به این ترتیب که معلم املای اولین دانش آموز را در دست می گیرد و به کمک یک دانش آموز کلمات یاد شده را رونویسی می کند. سپس املای دومی، سومین و... را در دست می گیرد و به کمک همان دانش آموز یادگیری صورت صحیح غلط های املایی را روی تابلو ثبت می کند. البته هر جا که غلط های تکراری بودن جلد اولین موارد آن، یک علامت مثلا * می زند.
در پایان با شمردن غلط ها اشکالات املایی دانش آموزان را اولویت بندی می کند.
مرحله چهارم:
تمرینهای متنوع با توجه به اولویت بندی اشکالات املایی استخراج شده و در این مرحله معلم با توجه به مهمترین و پر مقدار ترین اشکالات املایی دانش آموزان با به کار گیری انواع تمرینات حروف نویسی و کلمه نویسی و کلمه سازی و جمله سازی به تقویت توان نوشتاری آنان می پردازد.
3. روش مطالعه و آزمون:
ابتدا درس یا دروس های جهت گفتن دیکته انتخاب می شود و دانش آموزان از روی لغات مشکل آن به صورت دیکته پای تخته و تکالیفی نظیر نوشتن کلمات با حروف رنگی و... تمرین می کنند سپس از آن درس یا درس ها دیکته گفته می شود که بهتر است متن دقیقا مانند کتاب نباشد.
4. روش نمایش:
به منظور تقویت بیشتر حافظه دیداری در رابطه با آموزش حروف هم صدا مانند (ص- ث- س) ابتدا لغات مورد نظر را روی طلقهای شفاف می نویسیم سپس آنها را با استفاده از اورهد روی پرده نمایش می دهیم مثلا کلمه «صابون» سپس روی حرف (ص) را می پوشانیم و از دانش آموزان می خواهیم یکی از سه حرف (س- ث- ص) را انتخاب کرده و کلمه را کامل نشان می دهیم تا اگر غلط حدس زده بودند آن را اصلاح کنند و درستش را بنویسند و از این روش به هنگام دیکته پای تخته ای هم می توان استفاده کرد وجود دستگاه اورهد الزامی نیست.
دانش آموزان ابتدا کلمه را در دفتر خود بنویسند و بعد به تخته نگاه کنند و در صورت اشتباه درست آن را بالای درست آن را بالای کلمه بنویسند.
5. روش تصحیح انفرادی:
به دانش آموز دیکته گفته می شود به عنوان تکلیف منزل و از او خواسته می شود دیکته خود را با توجه به کتاب تصحیح کند و از این طریق متوجه غلط هایش می شود و آنها را تمرین می کند.
6. روش چند حسی:
دراین روش چند حسی بینایی- شنوایی- لامسه به کمک یادگیری املای کلمه مورد نظر می آیند. این روش بیشتر قبل از دیکته به منظور کلمات به شکل درس به کار گرفته می شود.
الف- ا ز دانش آموز خواسته می شود با دقت به کلمه مورد نظر و این کلمه از متن دیکته که بعدا گفته خواهد شد انتخاب می شود . که پای تابلو نوشته شده نگاه کند.
ب- آن را بخوانند و کلمه مورد نظر را در هوا به صورت ذهنی و با استفاده از انگشت خود بنویسد .
ج- سپس آن را در جمله ای مناسب به کار برد. از این طریق معنای کلمه را بهتر درک می کند .
و- کلمه را از روی تابلو پاک می کنیم و به آنها فرصت می دهیم کلمه را بدون خط از روی تابلو بنویسند.
7. کاربرد جمله سازی در زنگ املا:
آموزگار 20 جمله از 5 درس را که دارای اهمیت هستند انتخاب کرده و در هر جمله جای یک کلمه با ارزش املایی خالی گذاشته می شود تا دانش آموزان به تکمیل آن بپردازند.
«بارم هر کلمه یک نمره است»
1. خورشید به قله ی ........ نزدیک می شود.
8. آشنا کردن دانش آموزان به متن املا:
به منظور یادآوری شکل کلمه های خوانده شده لازم است قبل از نوشتن املا آموزگار یک بار آن متن را از اول تا آخر خوانده و شاگردان به این امر عادت داده شوند که شکل کلی کلمه های خوانده شده را در ذهن خود مجسم کنند و آنها را به یاد آورند و گاهی هنگام خواندن متن املا آموزگار به آنها اجازه دهد که بگویند نوشتن چه کلمه ای را نمی توانند و معلم راجع به آن کلمه توضیح آموزشی بدهد تا دانش آموزان شکل نوشتاری کلمه ی مورد نظر را یاد بیاورند. از این طریق شکل کلمه در ذهن شاگرد بیشتر تثبیت می گردد و یادگیری عمیق تر می شود.
9. جمله سازی با کلمات مشابه:
یکی از اشتباهات دانش آموزان، نشناختن شکل های متفاوت از حروف الفبایی مانند حروف یک صدا و چند شکل و حروف یک شکل با چند صدا است.
برای بر طرف کردن این مشکل، می توان از روش های گوناگونی استفاده کنیم. یکی از این کارها این است که از دانش آموزان بخواهیم با حروفی که از نظر صدا مشابه هستند، مثل (ز- ذ- ض- ظ) کلماتی بسازند. سپس با کلمات ساخته شده، داستان کوتاهی بنویسند و در کلاس بخوانند.
با این روش دانش آموزان با دقت بیشتری به نکات املایی کلمات توجه می کنند و با خلاقیتی که در طرح داستان از خود نشان می دهند می توانند داستان و جملات جالب هم طرح کنند. از این طریق هم مهارت انشانویسی و هم درست نوشتن کلمات را آموزش می دهیم و هم با تنوعی کمه در کلاس ایجاد می کنیم ساعت شاد و لذت بخشی برای دانش آموزان فراهم می آوریم.
10. شبیه، اما متفاوت!
به کمک دانش آموزان: کلیه کلماتی که از نظر تلفظ مشابه هستند، ولی معنای متفاوتی دارند، از قبیل غذا- قضا، خواست- خاست، خوار- خار پیدا می کنیم و روی کارت های کوچکی می نویسیم به هر دانش آموز مقداری از این کارت ها می دهیم.
سپس یک کلمه را خود مان می خوانیم. دانش آموزی که کلمه مشابه آن را دارد، باید کارت خود را بالا ببرد. و به سرعت با هر دو کلمه یک جمله بسازد دانش آموزی که بهتر عمل کند، برنده است. از این روش برای آموزش کلمات هم معنی نیز می توان استفاده کرد.
به این ترتیب، دانش آموزان هم نکات املایی را بهتر درک می کنند و هم با ایجاد تنوع در آموزش لحظات شادی را در کلاس به وجود می آوریم.
11. ساختن کلمات با کارت حروف:
یکی از کارهایی که می توانید برای بر طرف کردن مشکلات املایی دانش آموزان انجام دهیم، استفاده از کارت حروف است. کلیه حروف و صداهای الفبای فارسی را بر روی کارت های کوچکی بنویسیم. سپس دانش آموزان را گروه بندی و برای هر گروه یک ناظر انتخاب می کنیم.
مثلا ها و حروف الفبای فارسی را در اختیار هر گروه قرار می دهیم. کلمه ای از کلمات جدید درس را که برای دانش آموزان مشکل است. می خواهیم اعضای گروه ها باید کلمه های گفته شده را به سرعت و با املای صحیح بنویسند و ناظر گروه بر درستی کار آنها نظارت کند. با این روش دانش آموزان کلمه را از جنبه تلفظی و املایی مورد بررسی قرار می دهند.
12. روش آموزش املای ابزاری یا روش چند حسی:
در این روش از دانش آموزان خواسته می شود تا کتاب خود را باز کنند و کلماتی را که فکر می کنند در نوشتن آن مشکل دارند بخوانند و آن را با خمیر روی نایلون درست کنند وقتی انتخاب کلمه با شاگرد است انگیزه یادگیری در او بیشتر می شود.
اصولا انجام دادن هر کار عملی دانش آموز ار به هیجان در می آورد. چه آن ها یک کلمه و چه آنهایی که با این روش چند جمله می نویسند، احساس نشاط می کنند.
در پایان هم از بچه ها دست های خود را می شویند و کار در این مرحله به پایان می رسد.
آخر جلسه از بچه ها خواسته می شود برای جلسه بعد به دلخواه خمیر رنگی تهیه کنند و با خود به کلاس بیاورند. ( برای تهیه خمیر می توان مقداری خمیر گواش- نمد های رنگی- ماژیک و ...... می توان برای ریگ کردن خمیر استفاده کرد.)
