بخشی از مقاله
چکیده
امروزه دستیابی به توسعه پایدار، بدون توجه به نقش آموزش عالی در تربیت نیروی انسانی کارآمد امکانپذیر نمیباشد. از چالشهای اساسی در نظام آموزش کشاورزی، بیتوجهی به آموزشهای عملی و تأکید بیش از اندازه بر آموزشهای تئوری و کلاسی است که باعث ناکارآمدی و عدمموفقیت دانشآموختگان کشاورزی در بازارکار شده است. لذا تحقیق حاضر با هدف شناسایی و تحلیل سازوکارهای بهبود آموزشهای عملی کشاورزی و ضرورت یادگیری تجربی انجام گرفت. یادگیری تجربی میتواند فرصت مناسبی برای ترکیب دانش نظری، دانش تجربی و دانش سازگاری ایجادکند.
نبود امکانات و زیرساختها، عدم توانمندی کافی برای ارائه آموزشهای عملی توسط آموزشگران، ضعف طراحی آموزشی نظام کشاورزی، عدمهماهنگی نظام آموزشی و سیاستهای اجرایی دولت از عوامل اصلی ناکارآمدی آموزشهای عملی کشاورزی محسوب میشوند. برای بهبود آموزشهای عملی، لازمهها و زیرساختهای آموزشهای کشاورزی را میتوان در جامعنگری مسئولین مربوطه، فراهم نمودن امکانات موردنیازهمچون واحدهای زراعی، باغی، دامپروری متناسب با اجرای عملیات صحرایی، استفاده از خبرگان و افراد دارای تجارب عملی کافی در کنار استادان به منظور هدایت و سرپرستی برنامههای عملیات صحرایی و نهایتأ توجه ویژه به بهبود مهارتهای ارتباطی در بازدید منظم و نظارت دقیق آموزشگران بر پروژههای عملی دانشجویان دانست.
مقدمه
یکی ازنارساییهای نظام آموزش کشاورزی، بی توجهی به واحدها و درسهای عملی و پرداختن بیش ازاندازه به درسهای نظری و آموزشهای کلاسی است که باعث میشود دانشآموختگان تربیت شده به عنوان متخصص و کارشناس، از صلاحیت عملی لازم برای ورود به بازارکار کمبهره باشند و نتوانند بسان یک نیروی کارآفرین با شناخت فرصتهای محیط واقعی به نوآوری وخلاقیت بپردازند - شاه ولی و همکاران، 1384، بهرامی و زمانی،. - 1380 نبود امکانات و تسهیلات لازم برای ارایه از سوی آموزشگران، مدیران و دانشجویان، نبود تناسب بین واحدهای تئوری و عملی با همدیگر، نظریگرائی و برتری یافتن آموزشهای کلاسی بر آموزشهای عملی و مسائلی از این گونه سبب شده است تا درسهای عملی که فرصتهای یادگیری تجربی را فراهم میآورند به طور شایسته مورد توجه قرار نگیرد - زمانیپور، 1386 ؛ زمانی و عزیزی خالخیلی، 1385 ؛ میرکزاده وهمکاران،. - 1388 در چنین وضعیتی، توجه به درسها و واحدهای عملی درآموزش کشاورزی یک ضرورت اساسی است.
این پژوهش در همین راستا و با هدف شناسایی، تجزیه و تحلیل سازوکارهای بهبود آموزش کشاورزی در نظام آموزش عالی با رویکرد عملی به انجام رسیده است. دانشکدههای کشاورزی در بدوکار با این دیدگاه بهوجود آمدهاند که میزان تولید در مزرعه را با به کارگیری فناوری و دانش کشاورزی موجود و یافتههای تحقیقاتی افزایش دهند. - . - Baradaran at al.'2006 جان دیویی پدر فلسفه آموزش تجربی، به دلیل تفکر فلسفی» تجربه و تعلیم وتربیت «مشهور است که به عبارتی در برگیرنده مفهوم یادگیری تجربی میباشد. باور دیویی این نکته بود که آموزش و پرورش باید مبتنی بر زمینه و قابل کاربرد در موقعیتهای زندگی واقعی باشد، لذا آموزش اصیل باید مبتنی بر تجربه باشد.
سیمن ناپ ملقب به پدر آموزش ترویج کشاورزی، فلسفه یادگیری را اینگونه مطرح میکند که» انسان نسبت به آنچه که میشنود و آنچه که میبیند ممکن است شک کند ولی در مورد آنچه که عملأ انجام میدهد نمیتواند شک کند « رکن مبتنی بر شعار» یادگیری از طریق انجام دادن برای انجام دادن «را تبیین میکند. یادگیری از طریق عمل اصل هدایتگر سیمن ناپ در حل مسائل و مشکلات بخش کشاورزی از طریق استفاده از روش نمایشی بود. استیمسون یکی از پیشگامان آموزش کشاورزی، پدر روش پروژهای محسوب میشود که در حال حاضر در آموزش کشاورزی به این روش» تجربه کشاورزی سرپرستی شده « میگویند.
به عقیده وی یادگیری از طریق روش پروژهای باعث میشود که یادگیرنده مطالب و مهارتهای فراگرفته شده را فراموش نکند و همیشه آنها را به خاطر داشته باشد. لذا به آموزشهای عملی بسیار بیش از گذشته نیاز است. آموزشهای عملی در رشته کشاورزی که نیازمند یادگیری تجربی است، می توانند فرصت بی بدیلی را برای یادگیری عملی و خلاقانه دانشجویان در محیط و فضای واقعی فراهم آورد و دانشجویان را در راستای کسب ایدههای جدید، آزمودن دروس نظری و آموختههای کلاسی در محیط واقعی، بهره گیری از منابع و فرصتهای یادگیری اجتماعی متناسب با سبک یادگیری مربوطه، پیوند دانشگاه و محیط کلاس درس با جامعه، بازارکار و غیره یاری دهد . - Sadeghi et al.,2007 -
تاریخچه نظام آموزش عالی کشاورزی درایران
آموزش کشاورزی درایران دارای سابقهای طولانی با فراز و نشیبهای فراوان است. از نظر تاریخی اطلاعات ناچیزی درباره آغاز زندگی دهقانی درایران دردست است. اطلاعات و مدارک حاکی از آن است که شروع کشاورزی در ایران از دوران هخامنشی شروع شده و به تدریج اهمیت نسبی کشاورزی در این دوران افزایش یافت. در دوران ساسانی نیز کشاورزی مهمترین مسئولیت ملی بوده و نقش اقتصادی مهمی را ایفا کرده است. به هر حال، همانگونه که تقی بهرامی نیز در کتاب تاریخ کشاورزی ایران می نویسد:» تا پیش ازدوره قاجاریه، نامی از اداره فلاحت و یا وزارت فلاحت در هیچ کتابی نیست .« اولین حرکت رسمی مدون و کلاسیک آموزش کشاورزی به دوره قاجار و تأسیس» مدرسه فلاحت مظفری « مربوط می شود.
لذا اطلاعات موجود نشان میدهد تا قبل از دوره قاجار هیچ موسسه دولتی، کار رسیدگی به امور کشاورزی و دامپروری را در ایران برعهده نداشته است. تا اینکه به پیشنهاد وزارت فلاحت، تأسیس یک اداره فلاحت در این وزارتخانه مورد تصویب قرار گرفت. بعدها اولین مدرسه کشاورزی در تهران درسال1279 تأسیس شد، درواقع فعالیتهای آموزش کشاورزی ایران از این سال شروع شد. به دنبال آن شورای فلاحتی، مدرسه عالی فلاحت و دبیرستان کشاورزی ایجاد شدند. در سال 1319 مدرسه عالی فلاحت به » دانشکده کشاورزی «تبدیل شد که بوسیله اداره کل کشاورزی اداره میشد. اداره کل کشاورزی در سال 1320، به وزارت کشاورزی تغییر نام داد و دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران در سال 1324 تأسیس شد.
این سرآغاز تحول اساسی درآموزش عالی کشاورزی بود و هدف از تأسیس دانشکده کشاورزی تربیت نیروی انسانی ماهر و دارای اطلاعات علمی و عملی در کشاورزی می باشد که بتوانند ازعهده اداره کردن روستاها و اصلاح امور روستاها برآیند. در سال 1334 مراکز آموزش عالی دیگری از جمله دانشکدههای کشاورزی اهواز، تبریز و شیراز به منظور آموزش در زمینه کشاورزی تأسیس شدند. با پیروزی انقلاب اسلامی، کمیته کشاورزی وظیفه تهیه و تدوین نظام آموزش کشاورزی را عهده دار شد و پس ازچندی »طرح نظام آموزش کشاورزی« را تدوین نمود. در شهریورماه 1361طرح گروه کشاورزی ستاد انقلاب فرهنگی به عنوان » نظام جدید آموزش عالی کشاورزی « به تصویب رسید.
در سال 1364 به بعد دانشکدههای کشاورزی دیگری ازجمله دانشکده کشاورزی همدان، کرمانشاه، جیرفت و...تأسیس شدند. براساس گزارش معاونت فنی وحرفهای وزارت آموزش و پرورش در سال 1365در برنامهها و وضعیت آموزش کشاورزی تحولاتی صورت گرفت که تأسیس دفترآموزش کشاورزی ازمهمترین آنها می باشد. این دفتر برنامه آموزشی جدیدی را طراحی کرد ومقدمات اجرای آزمایشی آن را در تعدادی از هنرستانهای کشاورزی فراهم نمود. سازمان آموزش کشاورزی تا سال 1368 وابسته به حوزه معاونت وزیرکشاورزی درامور تحقیق وآموزش بود. در سال 1370سه سازمان تحقیقات کشاورزی، آموزش کشاورزی و ترویج کشاورزی زیر نظر وزارت کشاورزی فعالیت میکردند. در آغاز سال 1372سازمان آموزش کشاورزی تحت عنوان » معاونت آموزش و روابط دانشگاهی « و در قالب آموزش و تجهیز نیروی انسانی فعالیتهای خود را دنبال می کند.
جایگاه آموزش کشاورزی درنظام آموزش عالی
آموزش کشاورزی یکی از ارکان اصلی آموزش عالی میباشد که نقش به سزایی در تربیت نیروی انسانی مورد نیاز بخش کشاورزی دارد. بی شک توسعه کشاورزی هر کشوری وابسته به سیاستها، برنامهها ونظام آموزش کشاورزی و به تبع آن وابسته به دانش آموختگان متعهد و متخصص آن نظام است . - MovahedMohamadi et al., 2008 - مطابق گفته والز و باودن - Wals and Bawdon, 2001 - ماهیت بین رشته ای اجتماعی و سیاسی رشته کشاورزی می طلبد که دانش آموختگان کشاورزی، دارای قابلیتها وکیفیتهای پویایی باشند تا بتوانند مقتدرانه و داوطلبانه نسبت به مسایل مختلف انتقاد کنند، اندیشه کنند و عمل نمایند.
مؤسسات آموزش کشاورزی باید شایستگیهایی را دردانش آموختگان خود بارورکنند تا آنها قادر باشند با عدم قطعیت، موقعیتهای پیچیده و نامعین و هنجارها، ارزشها و علایق متضاد یا حداقل متنوع و گوناگون برخورد شایسته نمایند. کشاورزی امروزی دارای جنبههای پیچیده اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، بوم شناختی، زیبایی شناختی واخلاقی است. مواجهه مطلوب با پیچیدگی، عدم قطعیت و هنجارها، ارزشها و علایق متضاد مستلزم تحولات بنیادی درامورکشاورزی و بنابراین تغییرات اساسی در شایستگیهای مورد نیاز دانشجویان کشاورزی و توسعه روستایی است. هدف آموزش، باید شکوفا کردن استعدادها، تولید قابلیتها و شایستگیها برای دانشجویان باشد.
دانش آموختگان کشاورزی نه تنها باید واجد مهارتهای فنی و تخصصی باشند بلکه باید دارای مهارتهای تسهیلگری فرآیندهای توسعه، شامل تبحردر پروژه، ارتباطات و مذاکره باشند 2001 - . - Patel et al., مدیریت شایستگیها و کیفیتهای ایده آل دانش آموختگان امروزی کشاورزی شامل ظرفیت تلفیق رشتهها و مهارتها - مهارتهای سخت افزاری و نرم افزاری - ، تفکر انتقادی وخلاق، مسئولیت رشد شخصی و توسعه حرفهای، توانایی تسهیل یادگیری درگروهها و اجتماعها، داشتن ظرفیتهای مدیریتی ضروری و مهارتهای ارتباطات است . - Patel, et al., 2001 - یک برنامه کامل آموزش درکشاورزی ازچهارمؤلفه، آموزش کلاسی - نظری - ، برنامههای نظارت شده تجربی شغلی - - SOE، آموزش آزمایشگاهی وکارگاهی، سازمانهای تضمین شده دانش آموزی تشکیل شده است که اگر به درستی اجرا شود تحقق این شایستگیهای ایدهآل در دانشآموختگان امکانپذیر میشود.
اهمیت آموزشهای عملی در نظام آموزش کشاورزی
آموزشهای عملی می تواند فرصت مناسبی برای ترکیب دانش نظری، دانش تجربی و دانش سازگاری حاصل ازیادگیری تجربی، تفکرانتقادی و یادگیری به شیوه حل مسئله باشد - . - Shahvali et al. 2002 آموزش تجربی یک فلسفهای از آموزش است که بر روند انتقال فعالیتها بین آموزشگر و فراگیر و درگیرشدن در تجربه مستقیم در محیط آموزشی و محتوا متمرکز شده است.
