بخشی از مقاله
دلفي ؛ ابزار آينده پژوهي در مديريت سوانح ناشي از مخاطرات محيطي
١- چکيده
محيط اطراف ما به شدت در حال تغيير است و اين تغييرات حتي در جزيي ترين روش هاي مديريت سانحه توسط جوامع مديريت اضطرار اثر ميگذارد و اين تغييرات سريع و در حال رشد نيازمند برخورد آگاهانه و خلاقانه در سايه همکاري و مشارکت است . هدف اين مقاله برسي امکان استفاده از روش دلفي جهت بهبود مديريت شرايط اضطراراست و بنابراين نتايج آن در بهبود قابليت همکاري و هماهنگي مديريت و سيستم هاي ارتباطي مديريت شرايط اضطرار مفيد خواهد بود. در اين پژوهش به بررسي نظرات خبرگان از طريق مطالعه انتقادي متون و منابع خارجي و داخلي پرداخته ميشود. با توجه به نگرشهاي تحليل محتوا، مطالعه چشم انداز، نشانه شناسي و ساختار شکني از روش تجزيه و تحليل متني (روش نوشتاري ) به انجام اين پژوهش پرداخته ميشود. دلفي به شناختن مجهولاتي که شايد در ذهن برنامه ريزان وجود دارد مي پردازد چرا که به سبب ماهيت روشي همانند دلفي افراد حاضر درپانل مي توانند به سطح بالاتري از آگاهي فعلي خود دست يابند. روش دلفي منجر به ايجاد سناريو هاي معتبر و منطقي و بنابراين آگاهي از آنچه سانحه به همراه دارد، ميگردد. با استفاده از روش دلفي ترتيبي اتخاذ ميشود تا گروهي از مسئولين دولتي، بخش خصوصي، نمايندگان دانشگاه و متخصصين گرد هم آيند و به يک درک مشترک در ارتباط مديريت شرايط اضطرار برسند.
٢- واژه هاي کليدي دلفي ، مديريت سانحه ، خبرگان
٣- مقدمه
تغييرات محيط پيراموني در جزيي ترين روشهاي مديريت سانحه اثر گذار است و اين تغييرات سريع و در حال رشد نيازمند برخورد آگاهانه و خلاقانه در سايه همکاري و مشارکت است . هدف بررسي و جستجوي اين است که محيط اطراف ما چگونه در حال تغيير است و اين تغييرات چگونه ميتواند بر آينده مديريت سوانح و اضطرار اثر بگذارد. در جهان پر تلاطم و به شدت در حال تغيير امروز عواملي وجود دارند که سبب تغيير شرايط و حرکت جامعه شهري و شهربه سويي خاص مي گردد که در علم آينده پژوهي با عنوان پيشران از آنها ياد مي گردد. درگير کردن جوامع و افراد مختلف در مديريت شرايط اضطرار ناشي از سوانح در اکتشاف جمعي از مسائل ، روندها و ديگر عواملي که ميتواند بر محيط اطراف ما وبرنامه ريزيهاي استراتژيک براي آينده اثر بگذارد در کفايت برنامه هاي پاسخ به سوانح و استراتژيهاي تنظيم شده اهميت فوق العاده اي دارد. اينکه چه کسي وچه چيزي ، ميتواند آينده مديريت سوانح را شکل دهد و همچنين تعيين آنچه تدوين استراتژيهاي تعيين شده در مواجه با آينده پيچيده و مملو از عدم قطعيت ها نياز دارند امري حياتيست .
جهت ايجاد بهترين شرايط بايستي اساسا دو مورد دنبال شود .
جوامع مديريت اضطرار براي چالش هايي که آينده را متاثر ميکند آماده شوند. ٢. درک مشترک از اضطرار، به منظور جهت دهي فعاليت ها به منظور پوشش نيازهاي آينده که منجر به ايجاد فضا براي همکاري و گفتگو در مورد موضوعات کليدي که مديريت سانحه و اضطرار با آن مواجه است . آينده نگاري فرآيندي است که شامل تلاش سيستماتيک براي ديدن آينده علم ، تکنولوژي ، اقتصاد، محيط و جامعه با هدف تعيين فناوري هاي در حال ظهور و زير بناي تحقيقات استراتژيک است ؛ و در اين بين دلفي به عنوان يکي از روش هاي آينده پژوهي مطرح مي گردد. دلفي روش بررسي يا مصاحبه است که در آن دانش ، استنباط ها و فرضيات متخصصان خبره در مسئله يا فرآيند توسعه مديريت سانحه در يک سيستم تعاملي جمع آوري ميگردد. روش دلفي به ويژه در زماني که موضوع مورد مطالعه پيچيده و يا به نحوي حساس است و يا ابراز نظرات در ارتباط با آن مشکل است ، بسيار مفيد خواهد بود.
٤- روش تحقيق
در اين پژوهش به بررسي نظرات خبرگان از طريق مطالعه انتقادي متون و منابع خارجي و داخلي پرداخته ميشود. با توجه به نگرشهاي تحليل محتوا، مطالعه چشم انداز، نشانه شناسي و ساختار شکني از روش تجزيه و تحليل متني (روش نوشتاري ) به انجام اين پژوهش پرداخته ميشود١ و٢.
٥- اطلاعات و داده ها
٥-١- توجه به آينده در مديريت سوانح
سوانح رخدادهايي هستند که مديريت آن ها تنها به وسيله ساختار هاي معمول مبتني بر آمادگي و منابع موجود امکان پذير نيست . اين که از آنچه در حال رخ دادن است وچه حادثه اي امکان بروز دارد و آنچه که يک سانحه در پي دارد، آگاهي وجود داشته باشد بسيار حياتيست . همچنين اطلاع از اينکه به سبب رخداد سوانح چه آسيب ها و تهديداتي ايجاد ميگردد و روش هاي جلوگيري و کاهش اثر، تعيين شده باشند، بسيار مهم است . مديريت سوانح شامل هماهنگي و يکپارچه سازي کليه فعاليت ها جهت ساخت ، حفظ و بهبود توانايي جامعه براي آمادگي ٣ به منظور محافظت ٤، پاسخ ٥، بازيابي ٦ و کاهش ٧ تهديدات ناشي از بلاياي طبيعي، اقدامات تروريستي و ديگر بلاياي انسان ساخت ميباشد[٣]. جهت خدمت رساني مناسب در شرايط اضطراري آينده، مجموعه مديريت سانحه بايستي موارد ذيل را در اختيار داشته باشند :
١. جوامع درگير موجود در سوانح گذشته .
٢. جوامع درگير در سوانح قابل پيش بيني آينده .
٣. ساخت و اصلاح تواناييهاي ضروري همانند رويکرد صحيح به تفکر آينده پژوهانه در زمينه مديريت اضطرار و ارتباط مناسب با همه ذينفعان .
٤. مدل هاي خلاقانه .
٥. ابزار هاي مناسب جهت کمک به شکل دهي تکنولوژي هاي مورد نياز.
در ارتباط با ٥ مورد مذکور بايستي ذکر گردد که جوامع مديريت سوانح با تغييرات جمعيت شناختي پيچيده همانند افزايش جمعيت سن ، تغييرات فرهنگي ، روش زندگي، جمعيت بي خانمان ها، آوارگان در سوانح و بيماران (معلولين و...) و همچنين تغيير ترکيب جمعيتي که به شدت در ميزان آسيب پذيري نقش دارند روبرو خواهند بود؛ لذا گسترش قابليت هاي متفاوت و منحصر به فرد مديريت سوانح و اضطرار به علت تغييرات پويا در مشخصه هاي جمعيتي و جريانهاي مهاجرت شهري و منطقه اي الزامي است . برنامه ها و استراتژي هاي عملياتي جاري ممکن است در آينده کاربردي نداشته باشند. اين مهم نيست که آينده آبستن چه حوادثي است ، چالش اساسي اين است که مشکلات نوظهور آينده پيش بيني شوند، برنامه هاي مناسب توسعه يابند و اين موضوعات با مفاهيم مديريت سانحه پيوند داده شوند.
بنابراين ساخت چشم انداز و فرهنگ مديريت سوانح در آينده که شامل تفکر آينده نگر جهت پيش بيني چالش هاي نو ظهور و گسترش برنامه هاست ، مطرح مي گردد. ابزارها و فرآيند هاي جديد مديريت ريسک جهت مديريت پيامدهاي آبشاري ٨، اندرکنش ٩ ها زيرساختهاي حياتي ١٠ و تمام خطرات لازم است . شناسايي و مديريت ريسک هاي افزايش سن زيرساخت ها در قالب سناريوهاي چند گانه به جهت بر طرف نمودن کمبود بودجه ، پتانسيل هاي بالقوه شکست ، حفظ سرمايه گذاري هاي موجود و سرمايه گذاري هاي مجدد و بلند مدت ، مورد نياز است . عدم سرمايه گذاري (ويا سرمايه گذاري ناکافي) در زيرساخت ها جهت مواجهه با شرايط بحراني سبب ايجاد ريسک هاي متعددي در موقعيت هاي اضطراري ميشود. همراه با تغيير ساختار اجتماعي و رشد جمعيت ، پيامدهاي مرتبط با آسيب پذيري زير ساخت ها چالش هاي متفاوت تر و پيچيده تري را براي جوامع مديريت سانحه به دنبال دارد. فشار هاي حاد و هميشگي مالي چالش هايي را در توزيع منابع مديريت سانحه و اضطرار در ارتباط با ارضاي نياز هاي مديريت سانحه ايجاد مينمايد؛ به ويژه که تصميمات و تخصيص بودجه ها محله و منطقه محور نيستند بلکه برنامه ريزي ها جهت بودجه ريزي در سطح کلان انجام ميشوند و بنابراين جلب حمايت هاي مالي محله و منطقه محور عملا غير ممکن است ؛ لذا بکار گيري مدل هاي جايگزين بيشتري جهت پاسخگويي به چالش هاي اجتماعي ، تکنولوژيکي ، محيطي ، اقتصادي و سياسي مورد نياز است .
٥-٢- دلفي در مديريت سوانح
در جهان پر تلاطم و به شدت در حال تغيير امروز عواملي وجود دارند که سبب تغيير شرايط و حرکت جامعه شهري و شهربه سويي خاص مي گردد که در علم آينده پژوهي با عنوان پيشران از آنها ياد مي گردد؛ به نظر مي رسد که پيشران ها در جوامع مختلف ، گوناگون باشند اما به طور کلي ٧ مورد را مي توان به شرح ذيل در ارتباط با مديريت شرايط اضطرار مطرح نمود:
١. نقش در حال تغيير افراد.
٢. تغييرات آب و هوايي.
٣. زير ساخت هاي حياتي.
٤. تهديدات تروريستي.
٥. جهاني شدن . وابستگي هاي جهاني .
٦. بودجه هاي طرح ريزي شده .
٧. وابستگي ها و نوآوري هاي تکنولوژيکي .
آينده نگاري فرآيندي است که شامل تلاش سيستماتيک براي ديدن آينده علم ، تکنولوژي ، اقتصاد، محيط و جامعه با هدف تعيين فناوري هاي در حال ظهور و زير بناي تحقيقات استراتژيک (به منظورايجاد بيشترين منافع اجتماعي و اقتصادي ) است [٤]؛ و در اين بين دلفي به عنوان يکي از روش هاي آينده پژوهي مطرح مي گردد. دلفي روش بررسي يا مصاحبه است که در آن دانش ، استنباط ها و فرضيات متخصصان خبره در مسئله يا فرآيند توسعه مديريت سانحه در يک سيستم تعاملي جمع آوري ميگردد.
