بخشی از مقاله
چکیده
شناخت کافی از تنوع ژنتیکی و طبقهبندی ژرمپلاسمها جهت انتخاب ژنوتیپهای مناسب برای اهداف بهنژادی لازم و ضروری است.
در این تحقیق از دادههای حاصل از صفات زراعی و مورفولوژیک برای بررسی تنوع ژنتیکی در نه جمعیت ایرانی به همراه دو جمعیت
آلمانی و ژاپنی استفاده شد. بذر جمعیتهای ایرانی از مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع و بذر دو جمعیت خارجی از مرکز تحقیقات جهاد دانشگاهی تهران تهیه شدند. آزمایش در ایستگاه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز و در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه
تکرار انجام شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که از نظر اغلب صفات مانند ارتفاع بوته، تعداد پنجه، شاخص کلروفیل، عرض
برگ، طول برگ، مساحت برگ، وزن تر، وزن خشک و نسبت وزن خشک به وزن تر به جز تعداد گره و قطر ساقه بین جمعیتهای مورد بررسی بادرنجبویه اختلاف معنیدار وجود دارد. تجزیهای خوشهای با استفاده از الگوریتم وارد، جمعیتهای مورد مطالعه را در چهار گروه قرار داد. با استفاده از تجزیه تابع تشخیص نیز تمایز در جمعیتهای مورد نظر در چهار گروه مورد تایید واقع شد. به طور کلی، با توجه به تنوع زیاد جمعیتهای بادرنجبویه در استانهای مرکزی و غربی، توجه ویژه به ژرمپلاسم این گیاه دارویی ضروری به نظر میرسد.
کلمات کلیدی: بادرنجبویه، تنوع ژنتیکی، صفات زراعی و مورفولوژیک، تجزیه خوشهای، تجزیه تابع تشخیص
مقدمه تنوع مبنای همه گزینشها بوده و انتخاب ژنوتیپی نیز نیازمند تنوع است. با بالا رفتن تنوع ژنتیکی در یک جامعه محدوده گزینش نیز
وسیعتر میشود Melissa .(1) یکی از مهمترین جنسها در خانواده نعناعیان1 بوده و دارای سه گونه officinalis، altissima و inodora است که به طور طبیعی رشد مییابند .(6) بادرنجبویه (Melissa officinalsi L.) به عنوان یک گیاه نیرودهنده و ضد تشنج، ضد باکتری، ضد قارچ، آنتیهیستامین، تسهیلکننده عمل هضم، مسکن، کاهنده تنشهای ناشی از سردرد و التیامدهنده زخم مورد استفاده قرار میگیرد .(3) این گونه بومی اروپا، آسیای مرکزی و ایران است. اگرچه منشاء اصلی آن اروپای جنوبی است، ولی در حال حاضر در سراسر دنیا از آمریکا تا نیوزلند رشد میکند .(2) این گیاه در ایران تا ارتفاعات 1800 متری اطراف تهران و در استانهای کرمانشاه، گلستان،
مازندران، گیلان، آذربایجان و سایر نقاط کشور به صورت خودرو و پرورشی وجود دارد .(7) کولر و همکاران 13 (5) توده بومی جمع آوری شده از مناطق مختلف ترکیه را در آلمان در شرایط مزرعهای طی چند سال از نظر صفات مورفولوژیک و درصد اسانس و ترکیبات
1. Lamiaceae
1
تشکیلدهنده اسانس ارزیابی کردند. نتایج حاصل بیانگر وجود تنوع بالا بین تودههای ارزیابی شده از نظر اغلب صفات مورد بررسی و به ویژه از نظر درصد ترکیبات اسانس بود. ساری و سیلان (9) نیز 11 جمعیت مختلف بادرنجبویه را از مناطق مختلف ترکیه و کشورهای
اروپایی جمعآوری و در دو مکان منمن1 و بوزداغ2 کشور ترکیه ارزیابی کردند. نتایج حاصل بیانگر وجود تنوع زیاد بین جمعیتها از نظر
عملکرد و صفات کیفی بود. پاتورا و همکاران (8) در یک بررسی درصد ترکیبات اسانس بادرنجبویه را در 16 جمعیت جمعآوری شده از مناطق مختلف لهستان ارزیابی کردند. در این مطالعه تنوع بالایی بین جمعیتها از نظر درصد اسانس ( 0/06 تا 0/25 درصد) مشاهده شد. ایمانی (4) میزان اسانس بادرنجبویه را در طی مراحل مختلف رشد در دو منطقه ارسباران و ملکان مورد ارزیابی قرار داد. نتایج حاصل نشان داد که بین سالها و مکانها و مرحله رشدی اثر متقابل معنیداری از نظر مقدار اسانس تولیدی وجود دارد. در مطالعات انجام شده با
استفاده از نشانگرهای مولکولی نیز سطح بالایی از تنوع در این خویشاوندان گزارش شده است .(10) با توجه به این که نواحی معتدل در استانهای مرکزی، شمالی، شمال غربی و غربی ایران نواحی پراکنش و تنوع M. officinalis محسوب میشوند، در همین راستا تنوع
ژنتیکی جمعیتهایی کهعمدتاً از این مناطق جمعآوری شدهاند به همراه دو جمعیت آلمانی و ژاپنی مورد مطالعه قرار گرفت.
مواد و روشها به منظور ارزیابی تنوع ژنتیکی و روابط بین صفات مورفولوژیکی در جمعیتهای بادرنجبویه، آزمایشی در ایستگاه تحقیقاتی دانشکده
کشاورزی دانشگاه تبریز در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی و با سه تکرار انجام شد. مواد گیاهی مورد استفاده در این تحقیق شامل نه
جمعیت ایرانی (تهیه شده از مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع) و دو جمعیت خارجی (تهیه شده از مرکز تحقیقات جهاد دانشگاهی
تهران) بود. اندازهگیری صفات در مرحله 10 درصد گلدهی کل مزرعه انجام شد .(2) صفات مورفولوژیک و زراعی مورد اندازهگیری در
این مطالعه عبارت بودند از: ارتفاع بوته (سانتیمتر)، تعداد پنجه، تعداد گره، قطر ساقه (میلیمتر)، شاخص کلروفیل، عرض برگ (سانتیمتر)، طول برگ (سانتیمتر)، مساحت برگ (سانتیمتر مربع)، وزن تر (گرم)، وزن خشک (گرم) و نسبت وزن خشک به وزن تر .
تجزیههای آماری شامل تجزیه واریانس، تجزیه خوشهای و تجزیه تابع تشخیص توسط نرم افزار SPSS v.16 انجام شد. برای انجام تجزیه خوشهای از الگوریتم وارد بر اساس میانگین متغیرهای استاندارد شده و مربع فاصله اقلیدسی استفاده شد.
نتایج و بحث نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین جمعیتها از نظر کلیه صفات مورد مطالعه به جز تعداد گره و قطر ساقه اختلاف معنیدار وجود
دارد. این نتایج نشاندهنده وجود تنوع بالا در بین جمعیتها از نظر صفات مورد بررسی است (جدول .(1 ساری و سیلان (9) نیز در
بررسی 11 جمعیت بادرنجبویه تنوع بالایی بین جمعیتهای مورد بررسی از نظر صفات مورد ارزیابی گزارش کردند. دلیل این تنوع بالا می
تواند ناشی از آزادگردهافشان بودن بادرنجبویه باشد که امکان انتقال و ترکیب دانه گرده از بوتههای مختلف را فراهم میسازد و نتیجه آن
افزایش تنوع ژنتیکی است.
1. Menemen 2. Bozdag
2
