بخشی از مقاله
فصل اول موقعيت :
با بررسي‌هاي زمين‌شناسي، حدود 15000 سال پيش، جزيره‌اي از سطح آب درياي خزر، سربرآورد كه بعدها به نام انزلي ناميده شد و به عنوان مهمترين بندر سواحل جنوبي درياي خزر و ايران معروف گرديد.
اين جزيره بر اثر فعل و انفعالات جوي و ساير عوامل طبيعي، به صورت حاليه از دو قسمت انزلي و غازيان شكل گرفت و كانالي بين اين قسمت ايجاد گرديد كه آب چهار رودخانه از شرق (سوسرروگا ـ پير بازارروگا ـ راست خاله ـ و نهنگ روگا) و يك رودخانه از غرب (شنبه بازارروگا) از طريق آن به دريا وارد مي‌گردد.
انزلي مهمترين بندر ايران در ساحل درياي خزر است كه در ساحل جنوب غربي اين دريا در آخرين قسمت شرقي زبانهاي كه مرداب را از دريا جدا مي كند قرار دارد.
گملين در سال 1771 در مورد انزلي چنين مي‌نويسد:
شهر انزلي يا به طوري كه روشها نوشته‌اند به دو قسمت قديم و جديد تقسيم ميشود. در قسمت قديمي جزاير و ارامنه ايراني كسي سكونت ندارد و در قسمت جديد بازرگانان روسيه و ارامنه تابع روسيه زندگي مي‌كنند.
در قديم تمام خانه‌ها بدون استثنا از جگن «نوعي ني» ساخته شده بود. به دلايل زيادي كه جاي شگفتي باقي نمي‌گذارد به نظر ميرسد كه قدمت اين بندر بيش از پنجاه سال نمي‌باشد. به سبب اينكه بناهاي آن با چنين وسيله ساده اي ساخته شده. حريق در آنجا خسارت زيادي به بار آورده است. كلبه‌ها يا دكانهاي چوبي اين بندر در معرض همه نوع رطوبت ناشي از اختلافات جوي مي باشد و چون اين رطوبت بدون هيچ واسطه‌اي به آنها ميرسد نميتواند بي‌ضرر باشد.
كليساي ارامنه در ميان دو قسمت قديم و جديد شهر واقع شده است. شهر در طول ساحل امتداد مييابد و به صورت جاده طويلي است كه به وسيله چندين جاده قطع ميشود و اين همان جاي است كه خليج شروع ميشود و در زير به دو شاخه كه به هم متصل است تقسيم مي گردد. آب عده‌اي از رودخانه‌ها به اين خليج مي‌ريزد.
اين خليج تقريباً انزلي را به صورت جزيره‌اي در آورده است كه شامل تعداد زيادي دهكده ميباشد.
در گذشته عده‌اي از مردم از طريق كشاورزي و عده ديگر از راه قايقراني امرار معاش مي‌كردند.
خاك انزلي ماسه است و همين خاك است كه ساختمان بناها را به صورتي محكم و سخت در مي آورد ولي از طرف ديگر در فصل پائين اين منطقه بارانهاي فراواني دارد خسروخان گرجي كه در سال 1230 هجري كه گيلان را داشت بناهاي زيادي در آنجا ساخت كه از جمله مي توان پارك توپخانه، قورخانه، ديده بان (چراغ دريائي)، چند حمام و بازار كوچكي شامل دوازده دكان ر ا نام برد و باغي هم به نام باغ شاه در ميان پشته ساخت.
حدود موقعيت:
بندر انزلي داراي 37 درجه و 28 دقيقة عرض شمالي و 49 درجه و 28 دقيقة عرض شمالي و 49 درجه و 28 دقيقه طول شرقي است. ارتفاع آن از سطح دريا 15- است و از شمال به درياي خزر ـ از جنوب به مرداب انزلي ـ از مشرق به خمام و رشت ـ از مغرب به منطقه طوالش محدود ميشود. در سال 1370 هـ . ش جمعيت مركز شهرستان 697/64 نفر و جمعيت كل شهرستان 275/122 نفر و داراي يك شهر و يك بخش و دو دهستان مشتمل بر سي و چهار آبادي است و به دو قسمت تقسيم ميشد محلات قديمي از انزلي كهنه آباد و محلات جديد تازه آباد نام داشت. زماني كه رابينو در ايران بود اين شهر داراي 790 دكان، 3 كاروانسرا و تعداد زيادي انبار يك مدرسه پسرانه و يك مدرسه دختران به روش مدارس اروپائي و هشت مكتبخانه و يك مدرسه روسي و يك مدرسه ارمني بود.
پيدايش و سوابق تاريخي بندر انزلي:
وجه تسميه، نام شهر:
نام انزلي هميشه همانند معمائي مورد توجه همگان خصوصاً اهالي بندر انزلي بوده و هست و در هر فرصتي كه پيش آورند درباره آن به بحث مي‌نشينند و هر كس بدلخواه و يا بنا به شنيده‌هايش به تعبير و تفسير مي‌پردازد. در اين ميان عده‌اي نيز از كلمه انزلي بدشان مي‌آيد و آنرا زائيده افكار بلشويك‌ها مي‌دانند. در حالي كه اگر همين عده قدري به خود زحمت بدهند و به بررسي بپردازند خواهند ديد كه نام انزلي صدها سال جلوتر از انقلاب بلوشيكي بر اين شهر نهاده شده است. اين نام چرا و در چه تاريخي بر اين شهر گذارده شده معلوم نيست و تاريخ سكوت كامل اختيار نموده كه تا اين تاريخ اطلاعات دقيقي هنوز در دسترس قرار نگرفته است. اما بعدها مداركي بدست آمده كه نمايانگر معماي اسمي اين شهر تا حدود گرديد. بسياري از اهالي خصوصاً پيرمردان ما وقتي با اين سئوال روبرو مي‌شوند كه چرا نام اين شهر را انزلي نهاده‌اند؟ بلافاصله جواب مي‌دهند:
دو برادر بودند يكي بنام انزان و يا «انزال» و ديگري به نام غازان كه يكي اين طرف ماند اين شهر را نام خودش كرده و بعداً به مرور زمان شد «انزلي» و آن يكي هم آن طرف ماند و آنرا هم به نام خودش گردانيد كه بعدها تبديل به «غازيان» شد.
درباره نام انزلي وجه تسميه : روايت است كه دو برادر تركمن بنامهاي غازان و انزان به اين ناحيه آمده‌اند و به آباداني آنجا پرداختند و به همين سبب انزلي به نام انزان و غازيان به نام غازان خوانده شد.
تاريخچه شهرستان بندر انزلي:
قديمي‌ترين زماني كه در متون تاريخي از انزلي ياد شده، سال 863 هجري قمري است كه در آن زمان يك دهكده كوچك بوده است. از اوايل دوره صفويه، اين ناحيه مورد توجه انگليسي‌ها، روس‌ها و دولت مركزي ايران كه پايتخت آن قزوين بود، قرار گرفت. انگليسي‌ها در تجارت ابريشم گيلان با داير كردن شركت تجارتي در مسكو، راه رشت- بندر انزلي- بادكوبه به اروپا را رونق بخشيدند و انزلي به عنوان «دروازه اروپا» معروف شد. با روي كار آمدن پهلوي اول و توجه وي به بندر انزلي، اين بندر بازسازي و اسكله‌هاي جديدي در انزلي و غازيان ساخته شده و اداره بندر و كشتيراني مجهز گشت. در حال حاضر بندر انزلي يكي از زيباترين شهرهاي گيلان و مجهزترين بندر كرانه‌هاي درياي خزر است كه سالانه هزاران تن كالا توسط كشتي، از آن خارج و يا به آن وارد ميشود.
مراكز تاريخي و باستاني:
كاخ ميان پشته:
اين كاخ در ميان باغي دل‌انگيز و بزرگ به مساحت تقريبي 17 هكتار در غازيان بندر انزلي ساخته شده و از يك سو مشرف به دريا و هم اكنون در اختيار نيروي دريايي ميباشد. كاخ ميان پشته پس از آتش سوزي كاخ «خوشتاريا» به دستور رضا شاه و در شرق آن ساخته شد. زيربناي اين كاخ 1168 متر مربع است و بدنه آن از سنگ قواره بلوك، به صورت دو جداره ساخته شده است.
زيباترين عنصر اين كاخ، راه پله مارپيچ آن است كه تا زير شيرواني امتداد مييابد.
عمارت معتمدي:
اين ساختمان كه در بلوار بندر انزلي واقع و هم اكنون پاسگاه نيروي انتظامي است. در سال 1234 ه.ق (1198 خورشيدي) به دستور «معتمدالدوله ميرزا عبدالوهاب» در دو طبقه ساخته شده است. اين بنا يكي از قصرهاي دوره قاجاريه و محل سكونت همراهان شاه يا بزرگان آن دوره بوده است.
عمارت گمرك:
از ديگر بناهاي تاريخ گيلان، عمارت گمرك و محل استقرار نيروي دريايي است كه هر دو به دوره پهلوي مربوط است. اصل بناهاي اداره بندر به دوره قاجار تعلق دارد و روس‌ها آن را ساخته اند ولي در دوره پهلوي بازسازي شده است. اين بنا در گذشته مورد استفاده دسته موزيك ارتش بود و لذا به «ساختمان موزيك» شهرت يافته است.
عمارت شهرداري:
عمارت شهرداري انزلي كه نمونه‌اي از معماري دوره پهلوي در گيلان است، در قسمت بالاي پارك بلوار واقع شده و مشابه ديگر بناهاي دوره پهلوي است كه براي فرمانداري‌ها و شهرداري ها ساخته شده‌اند. علاوه بر كاخ‌ها و عمارت هاي تاريخي كه مورد اشاره قرار گرفت، در استان گيلان ساختمان‌هاي قديمي ديگري نيز وجود دارند كه از لحاظ قدمت و ويژگي‌هاي معماري جالب توجه‌اند مهمترين اين عمارت ها عبارتند از: عمارت اداره پست، عمارت استانداري سابق، عمارت كلاه فرنگي، سراي طاقي كوچك و بزرگ، سراي چيني چيان و سراي محتشم كه كلا در رشت قرار دارند و يادگار دوره قاجار هستند.
بقعه بي بي حوريه (خانم حوريه):
اين بقعه در شالور، در كنار راه انزلي- رشت قرار دارد و گفته ميشود آرامگاه خواهر امام رضا (ع) و از دختران امام موسي كاظم (ع) است. بقعه تأسيساتي از قبيل زايرسرا، مجسد با دو گلدسته بلند و زيبايي كاشي كاري شده، سرايداري عمومي و پاركينگ ميباشد.
محلات:
در سال 1859 م كه مكنزي انزلي را ديد در اين شهر دو محله وجود داشت:
قلعه بازار كه محله ثروتمندان بود و در آن اكثر ساختمان‌ها آجري بودند و بامهاي سفالي داشتند و كهنه بازار كه در طول مرداب تا سنگر تا قسمت شرقي انزلي كشيده ميشد.
اين شهر 353 خانه داشت كه فقط 50 خانه داراي بام سفالي بود و همچنين 150 دكان و سه مسجد و سه تكيه هم در آن وجود داشت.
با گذشت زمان اصلاح راه انزلي به تهران جنبش قابل ملاحظه‌اي از نظر توسعه‌اي به اين شهر داد. به طوري كه اين شهر اكنون داراي 1500 خانه است كه 700 خانه آن گاليپوش و بقيه سفالي هستند. جمعيت اين شهر با خارجياني كه در آن به سر ميبرند به 8000 نفر ميرسد. اين تعداد در زمستان به نسبت قابل توجهي زياد ميشود. زيرا عده زيادي از اهالي خلخال و ديگر نقاط در فصل سرما براي كار به اين شهر رو مي آورند. انزلي امروز از مشرق به مغرب در حدود دو كيلومتر در مسير ساحل طول دارد كه فاصله آن تا دريا از 5 تا 700 متر تغيير مييابد.
محلات قديمي انزلي به نام كهنه آباد و محلات جديد به نام تازه آباد ناميده ميشود. در اين شهر 790 دكان و سه كاروانسرا و تعداد زيادي انبار دو مدرسه به اسلوب مدارس اروپا يكي مخصوص دختران و يكي براي پسران و هشت مكتب خانه و يك مدرسه روسي و يك مدرسه ارامنه وجود دارد.
چهار مسجد به نام مسجد خان كه با يك تكيه وسيلة مرحوم محمد هاشم خان انزاني در اواخر دوره سلطنت محمد شاه ساخته شد و به آن مسجد جامع هم ميگويند، مسجد سرخي كه به وسيلة طايفه استاد محمد رضي بنا شد و به تازگي به وسيله عميد همايون مرمت گرديد و مسجد تازه كه به وسيله مرحوم حاجي سيد شفيع آقا مجتهد بنا گرديد، در آن ديده ميشود.
طوايف:
طوايف قديمي انزلي همان طوايف سرخي و استاد محمد رضي است. طايفه استاد محمد رضي حيدري بودند و مشهورترين فرد اين طايفه طهماسب خان بن قدم علي بن كرم علي از چومثقال بوده است. اين شخص لقب خان را اوايل دوره سلطنت فتحعلي شاه بدست آورد. پيش از پنجاه خانواده از اعقاب اين طايفه در رشت و انزلي سكونت دارند. رئيس كنوني اين طايفه ميرزا رفيع خان پسر طهماسب خان است.
اصل طايفه دريابيگي از بجنورد خراسان است كه از آنجا به لنكران منتقل شدند، و مورد محبت ميرحسن خان طالش فرزند مير مصطفي خان قرار گرفتند و هر دو خانواده با هم پيمان خويشاوندي بستند.
در سال 1183 هجري تعدادي از ارامنه ايراني در انزالي ساكن بوده‌اند. ولي فقط 45 خانواده ارمني در اين شهر زندگي مي كنند . كليساي آنها در اوايل سلطنت ناصر الدين شاه در اثر حريق ويران گرديد اما 30 سال قبل آن را از نو ساختند. امور كليسا به وسيله يك كشيش اداره ميشود.
بيشتر مردم انزلي از پيشه وراني تشكيل شده است كه كار آنها عبارت از حمل نقل كالا و مسافر روي مرداب يا صيد ميباشد. بازرگان معمولاً در بازار هستند. دوره گردها و طواف‌ها كه به بازار مج معروف اند با كرجي به بازارهاي مختلف مي‌روند و كالاهايي به منظور فروش خريداري مي كنند. آنها به چهارشنبه بازار و پنجشنبه بازار طالشدولاب و از آنجا به جمع بازار كپورچال مي روند و بعد براي شنبه بازار به انزلي برمي‌گردند. اين بازرگانان از دهقانها برنج، جو ، كتان ، ماهي ، توتون، ميوه، ابريشم، و زغال و چوب مي‌خرند و در عوض به آنها چاي، قند، لباس، پارچه‌هاي نخي، صابون و مصنوعات مسي و آهني مي‌فروشند. رقم عمده صادرات برنج، خشكبار و پنبه است كه به روسيه فرستاده ميشود و رقم عمده واردات چاي و نفت و قند قماش است كه از روسيه مي‌آيد در اين شهر سه مؤسسه براي خشك كردن پيله وجود دارد، كه دو تاي آن در ميان پشته و سومي در غازيان است.
شش انبار نفت در انزلي و حوالي آن وجود دارد. اهالي انزلي حصير و سبد و طناب مي‌سازند. كرجي بانها از نظر شجاعت و تهور و مهارت در كار خود معروف هستند و گاه گاه در باد و طوفان شديد با خطرات فراواني مواجه مي‌گردند. كشتيهاي انزلي هم مانند كرجي‌هاي آن كف مسطح دارند و آنها را نيز در كناره مرداب درست مي‌كننده و معمولاً 5/7 متر طول دارند. همه آنها در قسمت جلو و عقب داراي نوك برآمده هستند. تعداد زيادي از اين كشتيها در امتداد ساحل حركت مي كنند، و در دهانه رودخانه و خليجهائي كه در طول ساحل هستند لنگر مي‌اندازند.
درياچه يا خليج‌انزلي به مقداري آب وسيع و ساكن اطلاق ميشود. مرداب كه از آب رودخانه هاي متعددي تشكيل ميشود، به وسيله دو زبانه باريك شني از سمت مشرق و مغرب از دريا جدا مي‌گردد. آب مرداب جز در نزديكي انزلي و ميان پشته آرام و بي حركت است اما هنگام طوفان آب دريا وارد مرداب ميشود. قسمت بزرگ اين مرداب در مشرق خطي كه رشت را به انزلي متصل مي‌كند وسعت مي‌گيرد. پهناي مرداب ميان دهانه رودخانه پيربازار و انزلي در حدود ده كيلومتر است و بزرگترين طول آن از جنوب شرقي به شمال غربي به سي كيلومتر ميرسد. عمق آن از 25/1 متر تا 80/2 متر تغيير مييابد اما معمولاً از سي تا نود سانتي متر تجاوز نمي‌كنند.
لنگرگاه انزلي بيشتر از آنچه كه براي كشتيها مناسب و مساعد باشد خطرناك به نظر ميرسد. كف خليج پر از سنگ ريزه و پوشيده از شن است، به طوري كه كشتيها ناچار مي‌شوند شبها لنگر برداشته و در دريا به سر برند. اين خليج باز است و در معرض باد شمال قرار دارد و اين باد در فصل پائيز و زمستان آنچنان شديد است كه پهلو گرفتن كشتيها را دشوار ميسازد تنها مدخل مرداب ميان انزلي «مغرب» و غازيان «مشرق» واقع شده است. اين معتبر 180 الي 270 متر پهنا دارد. به سبب طوفان، تند بادها طوري شن در مرداب انباشته ميشود كه كرجيهائي كه آبخور آنها از 60 تا 75 سانتي‌متر تجاوز مي‌كند نمي‌توانند از آن عبور كنند و براي اين كار بايد در انتظار باد مناسبي باشند.
دولت ايران در سال 1896 ميلادي به هيأت مأمورين جاده انزلي به قزوين اجازه حفر دهانه خليج انزلي و ساختن موج شكن و بر پاي كردن يك فانوس دريائي را اعطا نمود. اين هيأت مي‌تواند پس از خاتمه كارهاي خود جهت توقف كشتيها مالياتي كه از 10% عايدات ساليانه آنها تجاوز ننمايد مقرر دارد. مدت اين قرارداد 75 سال است و در پايان اين مدت تمام چيزهاي ساخته شده در تملك دولت ايران قرار خواهد گرفت.
جزيزه‌اي كه معمولا كشتيها در آن لنگر مي اندازند قلم گوده نام دارد كه در امتداد خارجي يا جنوبي و انتهاي شرقي ساحل گسترش يافته و معبري عميق شبيه به رودخانه‌اي كه 125 متر عرض و طول زيادي دارد، به جا مي‌گذارد. در اين معبر كشتيها مي‌توانند كاملاً در نزديكي ساحل لنگر انداخته و مانند اينكه در حوضچه يا باراندازي باشند در نهايت اطمينان بارگيري نمايند و يا كالاي خود را تحويل دهند. در مقابل اين بندرگاه جزيره دراز ميان پشته قرار دارد كه پوشيده از درخت بوده و جنگلي است. اين جزيره به معبر مذكور منظره يك رودخانه را مي دهد. در غازيان كشتيها مقابل اداره گمرك و در طول دو موج شكن چوبي بار خود را خالي مي‌كنند.
ميان پشته بيش از يك متر از آب بالا نيست و غالباً بادهاي شديد آنرا دچار سيل زدگي مي‌كند. بيشتر طول آن از شرق به غرب 1260 متر و پهن ترين قسمت آن در حد شرقي به 765 متر ميرسد. ساحل شمالي 630 متر است و در محلي كه رودخانه به دريا ميرسد قرار دارد. ميان پشته سابقاً يك انبار باروت كوبي داشت و در آنجا آثاري از باغي به نام باغ شاه كه مربوط به زمان خسرو خان است و همچنين پنج ويلا و چهل و پنج كلبه ماهيگيري و دو موسسه براي خشكاندن پيله و باغي به نام يوسف آباد ديده ميشود. اين جزيره به ميان پشته كوچك و ميان پشته بزرگ تقسيم ميشود. ميان پشته كول جزيره كوچكي است در بالاي ميان پشته كه در آن درخت كاشته شده است.
قلم گوده در مشرق ميان پشته و در بالاي غازيان واقع شده شده از نيزار پوشيده است . در زمين خشك قلم گوده گاه‌گاه چهار پايان اهلي چرا مي كنند. ميان گوده جزيره كوچكي است كه از نيزار پوشيده شده و در بالا و نيمه راه غازيان و ميان پشته واقع شده است. اكبر آباد جزيره بسيار كوچكي است كه ميان ميان گوده و قلم گوده قرار دارد. در مشرق انزلي و جنوب زبانهاي كه مرداب را در بر‌مي‌گيرد جزايري است كه به صورت باغي يا چمن ديده مي‌شوند و عبارت است از: خشكي، سيد كاظم باغ، پله علي باغ، ميرحسن باغ.
مراد گوده به صورت سلگاه «استخر» مي باشد و اهالي كوليور از آنجا براي شكار مرغابي استفاده مي كنند در اين منطقه كسي كه زندگي خود را با شكار مرغابي مي گذراند سل‌بر ناميده ميشود.
جزيره كه يك قسمت از آن زير كشت رفته و كنف مي‌دهد و در پنج كيلومتري انزلي در شمال مازورك در انتهاي جزيره آبكنار قرار دارد. جزيره چراغ پشتان در 6 كيلومتري انزلي و در مشرق مراد گوده قرار دارد.
چهار فرضيه يا چهار دهكده ساحلي شامل دهكده هائي است كه در امتداد ساحل شرقي مرداب انزلي واقع شده . چهار دهكده اصلي كه اين منطقه نام خود را از آنها مي‌گيرد عبارت است كه كوليور، بشمين ، سنگاچين، كپور چال. بيشتر مردم اين منطقه از راه صيد و شكار زندگي مي‌كنند.
زبان و لهجه :
نظر به اينكه زبان اصلي و اوليه اكثريت اهالي انزلي گيلكي است لذا بطور مختصر درباره ريشه زبان گليكي اشاره ميشود. (زبان ساكنين اين بندر بطور كلي تمام ساكنين گيلان) يكي از شاخه‌هاي زبان پهلوي موسوم به «گيلك» است كه با تحولات و تصرفات بسيار بصورت كنوني در آمده است ولي از آنجائيكه اين ناحيه سالها از تعرض اجانب محفوظ مانده و مردم اين سازمان كمتر با بيگانگان آميزش كرده‌اند در نتيجه زبانشان از آلودگي مصون مانده و امروزه هم بسياري از لغات پارسي سره در آن رايج است. گيلكي را زبان شناسان جزو گروه زبانهاي شمال غربي ايراني يا گروه زبانهاي ايراني كرانه درياي كاسپي مي‌دانند ديگر زبانهاي اين گروه عبارتند از:
كردي، بلوچي، طالشي، لهجه‌هاي مركز ايران و بخشي از لهجه‌هاي فارسي و ارموري «افغانستان و پاكستان» و پراچي « تاجيكستان ـ افغانستان ـ هندوستان».
جاذبه‌هاي طبيعي:
تالاب انزلي:
تالاب انزلي در ساحل جنوب غربي درياي مازندران در غرب دلتاي سفيد رود و در جنوب بندر انزلي گسترده است. اين تالاب از غرب به كيور چال و آبكنار، و از جنوب به صومعه سرا و بخشهاي شهرستان رشت، محدود است. محدوده آب تالاب انزلي بيش از 100 كيلومتر مربع است كه آب رودها، نهرها و زهكش‌هاي كشاورزي واقع در حوزه‌هاي آبريز به آن مي‌ريزد. چشم انداز‌هاي زيباي تالا، جاذبه‌هاي شگرف به منطقه بخشيده‌اند. محيط آبي و زنده تالاب انزلي و ساخته است. بيش از 20 گونه ماهي در تالاب انزلي وجود دارد كه 11 گونه از آنها بومي، هشت گونه مهاجر و يك گونه نيمه مهاجرند.
تالاب انزلي يكي از بهترين و مناسب‌ترين زيستگاه‌ها براي گونه‌هاي مختلف پرندگان مهاجر است. هر سال پرندگان مهاجر مانند غاز، قو، اردك، مرغابي، چنگر و ديگر پرندگان شناگر در پيرامون آن اسكان موقت مي‌گزينند. تالاب انزلي و جزاير آن، چشم‌اندازهايي بسيار دارند و مشتاقان فراوان طبيعت را به سوي خود جلب مي‌كنند.
تجارت:
اهالي انزلي كاسب بودند و به بازرگاني و كرجي باني اشتغال داشتند. دكانهاي انزلي يك طبقه بودند و در آنها مايحتاج سكنه به فروش مي‌رسيد. صرافان زيادي در بازار بودند. با توجه به موقعيت تجاري اين شهر اكثر اهالي به كار حمل و نقل كالا و مسافر، روي مرداب مشغول بودند. در انزلي مركبات و سبزيجات و ميوه فراوان به عمل مي‌آمد.
صادرات عمده در اين زمان ابريشم بود كه از رشت مي‌آمد . بار كشتيهائي كه به انزلي مي‌رسيد تنها براي بازرگاني رشت نبود بلكه قسمتي از آن به بندر لنگرود، فريدون كنار و شهر هاي ديگر فرستاده مي شد و عمليات بازرگاني نقداً انجام ميشد و از شش ماه تا نه ماه بازرگانان به اين كار مشغول بودند. پس از آن بازرگانان به هشترخان مي‌‌رفتند. امنيت بازرگاني ارمني‌ها تضمين شده بود چون اينان در هنگام جنگ بازرگانيشان بهره خوبي به گمرك مي‌رساندند. تجار آذربايجان، گيلاني و تجار شهرهاي ديگر در لنكران، باكو و حاجي ترخان تجارتخانه داشتند.
كشتيراني:
انزلي براي تجارت با روس اهميت ويژه‌اي داشت ولي كمي آب در نزديكي سواحل آن و سنگهائي كه نزديك به سطح آب قرار گرفته بودند مانع از دخول كشتيهاي بخار در آن ميشد. كشتيها نمي‌توانستند در بندر داخل شوند بلكه در فاصله‌اي از بند در آب متوقف مي‌شدند و كشتيهاي بخار كوچك و كرجي‌هاي متعدد به استقبال آنان رفته و مسافر و بارهاي آنان را به انزلي حمل مي كردند. كشتيهاي بخار در فصل تابستان هفته‌اي يك مرتبه از بادكوبه به انزلي مي‌آمد ولي در فصل زمستان هر پانزده روز يك مرتبه حركت مي‌كرد.
سردار منصور سد چوبي در كنار دريا مقابل گمرك خانه ساخت تا كشتيها بتوانند به ساحل نزديك شوند. سابقاً بين شبه جزيره انزلي و غازيان و ميان پشته كه به فاصله نزديك هم قرار گرفته‌اند به وسيلة قايق ارتباط برقرار مي‌گرديد اما در زمان سلطنت رضا شاه فرمان ساختماني يك پل بين اين سه جزيره صادر شده و در تابستان 1314 ه.ش اين كار شروع و در تابستان 1316 ه.ش خاتمه يافت. اين پل از سه قسمت تشكيل شده و قسمتي از آن آهني و متحرك است و براي عبور كشتي آن را به سمت بالا حركت مي‌دهند و پل ميان پشته غازيان به طول 40/210 و عرض 10 متر كه 6 متر آن براي عبور وسائط نقليه و 4 متر آن براي پياده رو ميباشد.
تاريخچه شيلات شمال «بندر انزلي»:
يكي از موسسات بزرگ و مهم بندر انزلي كه سابقه‌اي بس طولاني دارد شيلات است كه خاويار آن به عنوان «مرواريد سياه» در دنيا از شهرت فراواني برخوردار است. شيلات كه بعد از گمرك قديمي‌ترين موسسه و اداره در بندر انزلي مي باشد سرگذشت بسيار جالبي دارد هر چند كه طولاني است شيلات در پيشرفت تمدن بندر انزلي نقش حساسي را داشته است. برق، تلفن، سردخانه و موادي ديگر كه شايد خيلي پيشتر از شهرهاي ديگر به وسيله شيلات در انزلي داير گرديد.
ماهيگيري ما قبل تاريخ در جنوب درياي خزر:
بدون شك ساحل نشينان هر دريا، رودخانه به استفاده از منابع پرارزش و نعمت فراواني كه پيش رويشان وجود داشته نهايت استفاده كرده و مي كند و مردمي كه در ساحل جنوبي و يا شمالي درياي خزر زندگي مي كردند از اين امر مهم غافل نماندند.
با توجه به اينكه مردم سواحل جنوبي درياي خزر داراي تمدن اوليه بشري بودند شايد اولين انسانهائي بودند كه به صيد ماهي با وسائل مختلف پرداختند. آقاي« كارلتون كون» در ضمن كاوش‌هايي در غارها «هوتو» و «كمربند» مازندران ادعا مي‌كنند كه نخستين اجتماعات انساني نه در دهانه رودخانه و نه در ارتفاعات مشخص به وجود آمدند . زيرا به عقيده او در غارهاي واقع در كنار درياي خزر در حدود 1000 سال پيش و بالاتر از آن انسان هائي زندگي مي‌كردند كه معاش خود را با شكار حيوانات و ماهي‌ها و كاشتن غلات و استفاده از حيوانات اهلي مي‌گذارنده‌اند.
اقتصادي ـ اجتماعي:
درصد GDP در سال 01/2001 حدود 576493 ميليارد ريال برآورد شد. درصد ميزان رشد سالانه آن 2/18 درصد در سال است. بخش خدمات با بيشترين سهم حدود 51 درصد ـ صنعت و معدن 19 درصد ـ نفت و گاز 18 درصد ـ و بخش كشاورزي 14 درصد را در اختيار دارند.
اقتصاد ملي ايران به طور عمده وابسته به درآمد حاصل از فروش نفت است.
15 درصد GDP در طول سالهاي 97/1996 حدود 693300 ميليارد ريال است.
ايران دومين كشور توليد كننده نفت و گاز در جهان است.
بودجه ملي در سال 01/2001 حدود 693300 ميليارد ريال است.
طبق سرشماري سال 1996 جمعيت ايران حدود 60 ميليون نفر برآورد شد. در حالي كه اين رقم در سال 2001 به 65 ميليون رسيد. از لحاظ ساختار سني 68 درصد
جمعيت ايران را جمعيت جوان زير 30 سال تشكيل مي‌دهد.
جمعيت كل استان گيلان در سال 2003 حدود 6/2 ميليون نفر برآورده شده كه اين رقم تا سال 2006 به 8/2 ميليون نفر ميرسد. بنابراين ميزان رشد سالانه حدود 1/2 درصد در سال است. پيش‌بيني رشد جمعيت در سال 2007 ممكن نيست.
براساس سومين طرح توسعه پنجساله گيلان كاهش رشد جمعيت در استان گيلان از ساير نقاط كشور بيشتر است.
درصد GRDP در گيلان حدود 16437 ميليارد ريال برآورده شده است. براساس گزارش MPO گيلان اين تنها آمار موجود ميباشد و هيچ برآوردي براي سالهاي آتي در دست نيست. استان گيلان قطب مهم توريستي كشور است كه در ايام تابستان از مناطق ساحلي درياي خزر به ويژه مرداب انزلي بازديد به عمل مي‌آيد.
درآمد عمومي استان در سال 2001 چيزي بالغ بر 754876 ميليارد ريال برآورده شده است. كل درآمد استان طي پنج سال از سالهاي 1997 تا 2001 به دليل افزايش ماليات بر درآمد دو برابر شده كه ميزان دقيق آن معلوم نيست. بيش از هشتاد درصد از درآمدهاي عمومي صرف پرداخت حقوق كارمندان دولتي استان ميشود.
فصل دوم: اهم ويژگي‌هاي منطقه
بندر انزلي با دارا بودن قدمتي ديرينه و موقعيت منحصر به فرد، بزرگترين و مهمترين بندر تجاري شمال كشور بوده و به لحاظ نزديك بودن به بنادر تجاري جمهوري‌هاي حاشيه درياي خزر، مراكز صنعتي و پر جمعيت كشور مقام اول را در شمال كشور احراز نموده است.
با توجه به سرمايه‌گذاري‌هاي به عمل آمده در زمينه ايجاد زير ساخت هاي مناسب و خريد مدرنترين تجهيزات تخليه و بارگيري در حال حاضر مساحت اين بندر در فاز اول به 35 هكتار افزايش يافته و با احداث 5 پست اسكله جديد و بهرهبرداري از آن توان عملياتي تخليه و بارگيري كالاي غير نفتي در سال به 6 ميليون تن رسيده است.
با ابتكارات به عمل آمده طي دو سال اخير تمام مراحل انجام امور ترخيص كالا از بدو ورود كشتي و كالا به بندر تا لحظه خروج كالاها با شرايط‌هاي مختلف اعم از ترانزيت، واردات و صادرات به صورت مكانيزه شده به نحوي كه صاحبان كالا و تجار در اسرع وقت مي‌توانند نسبت به ترخيص كالاهاي خود اقدام كنند.
با واگذاري تمام تصدي‌هاي غير حاكميتي به بخش خصوصي، روند ارايه خدمات به تجار، صاحبان كالا و بازرگانان به نحو شايسته اي تسهيل و تسريع يافته و از اين راه رضايت كامل ارباب رجوع جلب و جذب شده است.
بندر انزلي اولين مبتكر احياء خطوط كشتيراني رو ـ رو در شمال كشور بوده و بنيانگذار خطوط كشتيراني لاينر در شمال كشور ميباشد كه با ايجاد 15 خط لاينري بين بنادر انزلي ـ آستارا خان، انزلي، ماخاچ قلعه، شاهد تردد منظم كشتيهاي روـ رو بين بنادر مذكور خواهيم بود.
بندر انزلي با واقع شدن در مسير كريدور ترانزيت شمال جنوب، بهترين ارايه دهنده خدمات تزانزيتي در شمال كشور بوده و ميزباني 10 ميليون تن كالاي ترازنزيتي را عهده‌دار خواهد بود.
با قرار گرفتن بندر انزلي در شاهراه امن انزلي ـ قزوين ـ تهران، ساليانه بيش از صد هزار كاميون و تريلر از اين بندر اقدام به بارگيري كالا مي‌نمايند.
با اعلام اين بندر به عنوان منطقه ويژه اقتصادي بندري هم اكنون اين منطقه از تمام مزيت‌هاي قانوني تأسيس مناطق ويژه برخوردار بوده و تمام تسهيلات لازم را در جهت سرمايه‌گذاران فراهم كرده است.
بندر انزلي تنها بندر شمالي كشور ميباشد كه سرمايه‌گذاران داخلي اقدام به سرمايه‌گذاري به صورت طويل مدت نموده‌اند.
بندر انزلي تنها بندري در ايران ميباشد كه با ايجاد سيستم شبكه رايانه‌اي مشترك با گمرك، نسبت به تنظيم اسناد ترخيص كالا اقدام مي‌نمايد. نمونه بارز آن تنظيم صدور بيجك و قبض توزين در يك فرم مشترك ميباشد كه از اين راه سرعت عمليات ترخيص كالا به 100 درصد افزايش يافته است.
هم اكنون با توجه به تمام قابليت‌هاي مذكور، جهت ارايه خدمتي مداوم، مستمر و به موقع به تجار داخلي و خارجي با هماهنگي انجام شده با گمرك اين بندر به صورت شبانه روزي در آمده و عمليات تخليه و بارگيري و نگهداري اماني كالا به صورت 24 ساعته ميباشد.
اهم مزاياي منطقه بندرانزلي:
واقع شدن در مسير اصلي كريدور شمال ـ جنوب و برخورداري از موقعيتي ممتاز جهت دستيابي به بازار كشورهاي آسياي ميانه، روسيه، قفقاز ماوراء قفقاز و كشورهاي حوزه درياي بالتيك و ارتباط اين كشورها از مسير بندر انزلي ـ تهران ـ بندرعباس به كشورهاي جنوب و جنوب شرقي آسيا كه يك مسير كوتاه ايمن و ارزان را براي تجارت جهاني تأمين نموده است.
- مجهز بودن به تجهيزات و تأسيسات كاملاً پيشرفته اعم از خشكي، دريايي و مخابراتي دسترسي آسان از طريق شبكه‌هاي ارتباطي هوايي، زميني و دريايي به ساير نقاط كشور.
- مكانيزه بودن تمامي عمليات بندري و دريايي
- ظرفيت بالاي حمل و نقل جاده‌اي كه به كليه مراكز صنعتي ـ توليدي و پايتخت منتهي ميشود.
- فعاليت رو به افزايش خط كشتيراني رو ـ رو كه در حال حاضر سه كشتي بطور منظم در مسير بندر انزلي ـ آستاراخان در رفت و آمد مي‌باشند.
- توقف نامحدود كالا در منطقه (متروكه نشدن كالا با مرور زمان)
- فراهم نمودن بستر مناسب جهت مشاركت بخش خصوصي در احداث انبارهاي روباز و مسقف با استفاده از تكنيك‌هاي خصوصي سازي از قبيل روش B.O.T (احداث - بهرهبرداري.)
- انتقال به منظور تسريع و تسهيل در ارايه خدمات بندري و دريايي و ايجاد اشتغال در منطقه وجود بانك كارگزار در منطقه و ارايه تسهيلات بانكي به تجار و بازرگانان.
- بيمه نمودن كالاي وارده به منطقه ويژه
- حضور گمرك در منطقه و ارايه خدمات گمركي
- برخورداري از معافيتهاي مالياتي طبق قانون
- امكان دسترسي به ذخاير معادن و منابع انرژي
- وجود نيروي انساني متخصص، ماهر و نيمه ماهر
- آزاد بودن تجار و بازرگانان در انتقال و خريد و فروش اسناد كالاد در منطقه
- ارايه خدمات تخليه و ترخيص كالاي غير نفتي با توان عملياتي بيش از 5/2 ميليون تن در سال كه با اجراي طرح جامع بندر اين ميزان به 6 ميليون تن در سال افزايش مييابد.
- پايين بودن هزينه انبارداري و رسوبي كالا.
مزاياي قانوني منطقه
- نگهداري اماني كالا
ورود بدون اسناد كالا توسط تجار خارجي و واگذاري آن در بندر به تجار ايراني با اسناد صادره توسط مديريت منطقه ويژه (اين موضوع منجر به ايجاد يك بازار مبادله كالاهاي داخلي و خارجي در داخل محوطه‌هاي بندري منطقه ويژه خواهد شد.)
- بيمه كالاهاي وارده به منطقه
- امكان ورود كالا به اين بندر بدون پرداخت عوارض گمركي، سود بازرگاني و با كمترين تشريفات گمركي.
- حضور گمرك در منطقه و ارايه خدمات گمركي در اسرع وقت و ايجاد شبكه كامپيوتري مشترك براي اولين بار در كشور بين بندر و گمرك.
- امكان ترانزيت كالا به ساير گمركات داخل كشور.
- ترخيص كالا از بندر به داخل كشور با رعايت مقررات صادرات و واردات.
- امكان صادرات مجدد كالا به كشورهاي همجوار.
- ترخيص كالا از بندر به داخل كشور با رعايت مقررات صادرات و واردات.
- برخورداري از معافيت گمركي براي ورود كالاهاي ساخته شده در منطقه به داخل كشور، به ميزان ارزش افزوده كالاي مزبور.
- پردازش كالا و ايجاد تغييرات در آن به منظور كسب ارزش افزوده.
- صدور مواد اوليه و كالاي نيمه آماده از داخل كشور به بندر، جهت پردازش و صدور آن پس از ايجاد ارزش افزوده بدون توزيع مجدد پيمان ارزي.
- معاقيت از سود بازرگاني در مورد كليه كالاهايي كه جهت توليد يا ارائه خدمات وارد بندر مي‌شوند.
- ايجاد رقابت در جهت رشد و توسعه‌ي صنايع داخلي و افزايش كيفيت كالاهاي توليد شده در داخل كشور.
- برخورداري از معافيت گمركي براي ورود ماشين آلات، مواد اوليه، اجزاء و قطعات مورد نياز توليد، و تجهيزات و ابزار آلات و قطعات ماشين‌ها و وسايل نقليه.
- دستيابي سريع و آسان مراكز توليدي داخلي به مواد اوليه و تحويل و تحول كالا در اين بندر در حداقل زمان.
- توقف نامحدود كالا در منطقه ويژه.
- عدم محدوديت واردات كالا به اين بندر از نظر رعايت مقررات صادرات و واردات و نيز ميزان ارزش ارزي محصولات.
- امكان مشاركت و سرمايه‌گذاري داخلي و خارجي.
- امكان خرده فروشي كالا براي اتباع داخلي و خارجي و آزادي كامل ورود و خروج سرمايه.
- صدور كالاهاي وارده به بندر از كشورهاي خارج و يا مناطق آزاد تجاري ـ صنعتي داخل كشور بدون هر گونه تشريفات
- صدور قبض انبار جهت انتقال كالا به ديگران (تغيير نام).
- صدور پروفورما و واگذاري تمام يا قسمتي از كالا به ديگران (تفكيك).
- امكان انتقال كالا از منطقه عادي به منطقه ويژه با اخذ پروانه مرجوعي از گمرك جهت استفاده از تسهيلات منطقه ويژه.
- تضمين كامل سرمايه‌هاي خارجي و سود حاصله از آنها طبق قوانين حمايت از سرمايه‌هاي خارجي.
مقررات كار و بيمه‌هاي اجتماعي براي شاغلان واگذاري بخشهايي از بندر به اشخاص حقيقي و يا حقوقي، پس از طبقه‌بندي و ارزش گذاري مديريت بندر.
ورود تمام يا قسمتي از كالاهاي وارداتي به بندر به داخل كشور توسط صاحبان كالا به صورت قطعي و موقتي پس از طي مراحل گمركي مربوطه.
- امكان ثبت شركت‌ها جهت حمل و نقل دريايي، زميني، هوايي، تخليه و بارگيري، صادرات و واردات، عمراني و خدماتي و ساير موارد و عدم محدوديت براي سرمايه‌گذاران صنعتي و ميزان شركت سهامداران.
- آزادي كامل ورود و خروج سرمايه.
- وجود منابع انرژي سرشار و بكر از جمله گاز و نفت.
منابع طبيعي:
جنگل:
كوه و دشت گيلان پوشيده از جنگل است با وجود بر اينكه كوه البرز در جنوب باريكة خالي كرانة جنوبي درياي خزر كه گيلان ناميده ميشود، قرار دارد. اين ارتفاعات ابرهاي شمال را متوقف و آن باريكه را مرطوب و سرسبز ساخته است. در فصل بهاران زمين و جنگل‌ها از بنفشه و پامچال و ديگر گلهاي معطر پوشيده شده است و بوي خوش و مستي آور در همه جا به مشام ميرسد. جنگل‌هاي انبوه گيلان از آستارا آغاز و تا آن سوي لاهيجان و لنگرود و رودسر در شرق گيلان كشيده شده است و مساحتي در حدود 720000 هكتار را در برگرفته است. منطقه طوالش و فومنات و شمال و جنوب و كوهپايه‌هاي گيلان از جمله قسمت‌هاي «درفك» انبوه‌ترين جنگل‌هاي ايران به شمار مي‌روند و انواع درختان و درخچه‌هاي جنگلي منطقه در رابطه با ارتفاع از سطح دريا براي سوخت، ساختمان، نجاري و غيره به كار مي‌روند. جنگل اين منطقه بزرگترين سرمايه‌اي است كه بايد پيش از پيش در نگهداري آن كوشيد، زيرا نه تنها در تصفيه هوا و جلوگيري از جريان سيلها تأثير مستقيم دارد بلكه مصرف چوب و ميوة آن در صنايع و تغذيه ارزش اقتصادي مهمي دارد. شايان ذكر است كه حتي هنوز دست بشر به بعضي از نقاط جنگل گيلان نرسيده و به عقيده برخي از علماء جغرافيا درختان گيلان از مجموعه درختان قارة اروپا بيشتر است. درختان جنگلي در اين منطقه بر سه دسته تقسيم مي‌شوند:
درختان صنعتي از قبيل: شمشاد، بلوط، زبان گنجشك، نارون، افرا، زيرفون و سپيدار. ديگر درختاني كه از شاخه‌هاي آن براي تهيه ذغال استفاده ميشود و يا ميوه‌هاي جنگلي از آنها به عمل مي‌آيد و نيز درختان خاردار كه چوب آنها مورد استعمال صنعتي نداشته و براي كارخانه كاغذسازي مفيد است. اسامي درختان موجود در منطقه را مي‌توان به شرح زير نوشت:
بلند مازو ـ راش ـ فق ـ توسكا ـ شمشاد ـ نمدار ـ درخت توپي ـ كوج ـ سفيدار ـ بيدمشك ـ درخت بيد ـ ليلكي ـ نارون ـ گردو ـ ارغوان ـ ازگيل ـ گلابي وحشي ـ درخت گوجه ـ انارسياه تلو و يا درختچه.
منابع گياهي و داروئي :
از جمله منابع عظيم و ارزشمند كه آفريدگار جهان به اين آب و خاك ارزاني داشته، وجود گياهان دارويي كم نظير و گاه بي‌نظير است كه در گوشه و كنار ايران و بالاخص در گيلان سرسبز به چشم مي‌خورد. يكي از اين گياهان بالنگ ميباشد كه در هضم غذا و درمان نفخ مؤثر است و نيز پوست آن براي تقويت حافظه مناسب است. از شكوفه آن روغني تهيه ميشود كه براي درمان دردهاي مفصلي و نيز رعشه مناسب است. ازگيل نيز درخت كوچكي است كه از جوشاندة آن مخلوطي بدست مي‌آيد كه براي درمان ورم مخاط گلو بسيار مناسب است. تمشك نيز در اين منطقه بسيار فراوان است كه داراي مواد غذايي قند و نيز شربت سركة تمشك كه با آب مخلوط ميشود براي بيماري آنژين مناسب است سرخ و ليك نيز از جمله گياهان دارويي است كه براي قلب بسيار مفيد است و دم كردة آن با كمي عسل براي معالجة تورم مصرف ميشود. گزنه سفيد از جمله گياهان نيمه بومي گيلان است كه در خونريزي‌هاي مربوط به چشم مصرف آن فوق‌العاده مفيد و مؤثر است.
منابع زيستي، جانوري:
دامهاي اهلي:
از جمله دامهاي اهلي اين منطقه را مي‌توان اسب، گاو ـ گاوميش، مرغ، خروس، اردك ـ غازهاي زميني را مي‌توان ذكر نمود، كه اسبهاي اين منطقه از لحاظ قد متوسط ولي بدني پر از گوشت و نيرومند دارند كه بيشتر براي حمل بار از آن استفاده ميشود. به خصوص در فصل كار و برداشت برنج از آن براي حمل و باربري استفاده ميشود. طبق برآوردي كه در يك از روستاهاي حومه اين شهر به عمل آمده است مشخص گرديده است كه از اسب بيشتر در شاليزارهايي كه تراكتور يا تيلر نميتواند عبور نمايد و يا اينكه در فصل برداشت برنج اگر زمين حالت با تلاقي را داشته باشد از اسب استفاده مي‌نمايند. به طوري كه ديده شده است كه در اين روستا 78 درصد مردم از اسب براي برداشت محصول خويش استفاده نموده‌اند. مع الوصف نام حيوانات اهلي منطقه به طور فهرست‌وار در زير ذكر ميشود:
گاو: از جمله دامهاي اهلي اين منطقه كه از گوشت و پوست آن بهره‌برداري‌هاي زيادي به عمل مي‌آيد.
گاو ميش: به وفور در حاشيه رودخانه‌ها ديده ميشود.
الاغ و قاطر: جهت حمل با روجابه‌جائي كالاها در روستاها از آن استفاده مي‌كنند.
مرغ و خروس: به وفور در اكثر روستاهاي اين شهر رويت مي‌گردد كه علاوه بر پرورش گوشت از پر آنها هم استفاده مي‌گردد. و ديگر طيور اهلي نسبتاً زياد است.
پرندگان:
با توجه بر ساحلي بودن اين شهر انواع پرندگان مقيم و مهاجر ديده ميشود كه اگر به دشتها و برنج زارهاي و باغات و جنگل‌هاي اطراف شهر نظر افكنيم پرندگان زيباي بي‌شماري ديده ميشود. قرقاول- تورنگ ـ ابيا ـ كفات ـ از جمله پرندگان مشهور منطقه ميباشد و نيز مرغ آبي حلال گوشتي به نام جنگر كه بومي مرداب انزلي است در اينجا ديده ميشود. پرندگاني ديگر از جمله تيهو و گيز و قهري و يا تولخوم نيز به چشم مي‌خورد. فاخته و پاپاخ ـ را وشكن ـ خاخاج ـ چولي ـ گنجشك ـ سيتي ـ كبوتر ـ كلاغ نيز از ديگر حيوانات اين منطقه مي‌باشند.
خزندگان:
با وجود اينكه اين شهر در كنار درياي خزر واقع گرديده و يك شهر بندري و ساحلي به حساب مي‌آيد. و وجود دريا خود به عنوان يك عامل زيست انواع خزندگان در اين منطقه محسوب مي‌گردد. در بندر انزلي و حومة آن مارهاي بي‌زهر زياد ديده ميشود و روستائيان اين منطقه معتقدند كه ماري در سقف خانة آنها آشيان كرده باشد حافظ و نگهبان خانه و انبار برنج و محصولات ميباشد. لاك پشت ـ خرچنگ خوراكي ـ حلزون ـ راب ـ مارماهي ـ كرم‌هاي شب‌تاب ـ مارمولك ـ قورباغه ـ و انواع حيوانات كوچك ديگر نيز فراوان ديده ميشود.
فصل سوم: آب و هوا
آب و هواي سواحل جنوبي درياي خزر از نوع آب و هواي معتدل مديترانه‌اي «نيمه گرم و نيمه مرطوب» است. يك بيست و هفتم مساحت ايران اختصاص به چنين آب و هوائي دارد، كه بين دو طول جغرافيائي 49 تا 59 درجه گسترده شده است. رشته كوه‌هاي البرز، جلگه‌هاي پست خزر را از فلات مركزي جدا كرده، حد فاصل بين اين دو نوع آب و هواي متضاد ميباشد. آب و هواي سواحل جنوبي درياي خزر از دو عامل جغرافيائي زير ناشي شده است: 1- پستي فوق‌العاده سواحل كه بيشتر از 100 متر ارتفاع از سطح ندارد، 2- جهت بادهاي منطقه‌اي خزر است.
از مشخصات آب و هواي معتدل مديترانه‌اي در گيلان، بارانهاي متوالي و رطوبت زياد و هواي گرم و همچنين كمي اختلاف درجه گرماي ساليانه ميباشد.
اقليم اين شهر از نوع مرطوب معتدل ساحلي است كه درجه حرارت سردترين ماه سال از 18 درجه كمتر است. كه در اين اقليم اگر چه در زمستان گاهي يخبندان مشاهده ميشود و ريزش برف نيز در آن انجام مي‌گيرد ولي به زير صفر تنزل نمي‌كند. بيش از نيمي از سال شبنم و يا به اصطلاح محلي كه « اياز» ناميده ميشود، مي‌نشيند و گاهي نيز برف سنگين مي‌بارد و نيز هوا متغير است و پيش‌بيني آن نيز دشوار است.
ميزان تابش آفتاب در انزلي:
در سال 1799 ساعت كه خرداد و تير پرآفتاب‌ترين ماه‌ها ميباشد.
اقليم و شرايط طبيعي:
در شمال ايران اقليم خاصي حاكم است كه مي‌توان آن را از اقليم خزري يا اقليم هير كاني ناميد. تاثير اين اقليم بر اين خطه باريك ساحلي از درياي خزر و ادامه آن تا رشته كوه‌هاي البرز در جنوب ايران سبب بوجود آمدن اقليمي شده كه به نحو بارزي اين قسمت از ايران را از ساير قسمت‌هاي خشك آن جدا مي‌كند.
بخش حوزه آبخيز انزلي را از نظر ارتفاع مي‌توان به سه ناحيه آب و هوايي تقسيم كرد:
- اراضي پست با ارتفاع 20-100 متر كه ميزان رطوبت و بارندگي بالاست.
- اراضي با ارتفاع متوسط 100-800 متر. ميزان بارندگي بالا ولي رطوبت كم است.
- زمين‌هاي با ارتفاع بيش از 800 متر. عموماً مناطق خشك و سردي هستند كه نسبت به دو اقليم قبلي بارندگي در آن كاهش مييابد.
جدول شمارة 1: مقايسه تغييرات جوي شهربندر انزلي از سال 1369-1365
شرح 1365 1366 1367 1368 1369
ميزان بارندگي سالانه به ميلي‌متر 1197 7/1516 1706 3/1418 1379
حداكثر مطلق درجه حرارت سانتيگراد 35 39 3/36 2/39 37
حداقل مطلق درجه حرارت ساليانه به سانتيگراد 2/2- 4/1- 2/8- 3- 5-
متوسط درجه حرارت ساليانه به سانتيگراد 9/16 17 5/17 1/17 1/16
تعداد روزهاي يخبندان 12 8 30 25 17
انواع اقليم منطقه:
توزيع جغرافيايي اقاليم در نقشه اقاليم ايران، به مقياس يك ميليونيم در پيوست گزارش قابل دستيابي است. توضيحات تكميلي راجع به مناطق زير پوشش و ايستگاه‌هاي معرف آنها به شرح زير است.
1- اقليم خشك بياباني ( ):
مقادير بارش و دما در بخشهائي از اطراف بستر رودخانههاي قزل اوزن، شاهرود و سپيدرود، مبين وجود اقاليم خشك در اين نواحي است. اين اقليم را در دوبخش جداگانه، يكي در اطراف سد سپيدرود و ديگري در اطراف ميانه مي‌توان ملاحظه كرد و مساحت زير پوشش ان 1171 كيلومتر مربع است. آب و هواي خشك بياباني حوزه سفيدرود شامل دو زير اقليم دمائي سرد و معتدل ميباشد. اقليم معتدل را فقط در اطراف سد سفيدرود مي‌توان بازيافت و از نمونه‌هاي ايستگاهي آن گيلوان، منجيل، لوشان وپا رودبار قابل ذكر است. تنها ايستگاه نمونه اقليم سرد، ميانه ميباشد.
2- اقليم نيمه خشك ( ):
اين اقليم تقريباً كليه مناطق جنوب خط الراسهاي البرز، به جز باريكه‌هاي سمت الراسي حوزه‌هاي مطالعاتي را در بر مي‌گيرد و مساحت زير پوشش آن 30112 كيلومتر مربع است. اين اقليم شامل سه زير اقليم دمائي معتدل، سرد و فرا سرد ميباشد. زير اقليم معتدل تنها در كوهپايه‌اي اطراف بستر رودخانههاي شاهرورد و قزل اوزن مشاهده مي‌گردد. بيشترين ناحيه تحت پوشش اين اقليم را زير اقليم فرا سرد تشكيل مي‌دهد كه نمونه‌هاي ايستگاهي آنرا فيروز آباد، خلخال، سلامت آباد، حسين آباد زنجان، قره‌كهريز، ناصرآباد، قلتوق، چنگيز قلعه و گيتو تشكيل مي‌دهند.
نمونه‌هاي ايستگاهي زير اقليم سرد شامل اسنور، سبز ارتباط ميانه، قرنقو، مشمها، باغ كلايه، خواجه‌شاهي، زنجان و تكمه‌داش ميباشد و بالاخره تنها نمونه زير اقليم معتدل رودبار گيلان است.
3- اقليم مديترانه‌اي ( ):
اين اقليم با مساحت 12142 كيلومتر مربع به شكل باريكه‌اي در اطراف اقليم نيمه خشك قرار گرفته و تقريباً از تمامي جهات آنرا فرا گرفته است و داراي سه زير اقليم دماي فرا سرد، سرد و معتدل ميباشد كه از هيچيك نمونه ايستگاهي در دست نيست. زير اقليم معتدل تنها در بخش بسيار كوچكي از دره سفيد رود به چشم مي‌خورد.
4- اقليم نيمه مرطوب ( ):
به شكل ناحيه‌اي كم عرض در اطراف اقليم مديترانه‌اي وجود دارد نواحي زير پوشش اقليم نيمه مرطوب جمعاً 7204 كيلومتر مربع است. اين اقليم از اطراف گلينك طالقان به موازات رشته‌هاي اصلي البرز به سمت شمال غربي تا شمال خلخال امتداد يافته و سپس بخشهائي از مرزهاي حوزه تا مرز شوروي را در بر مي‌گيرد بخش ديگر اين اقليم در امتداد مرزهاي شمال غربي و غربي حوزه گسترش يافته و قسمت‌هايي از دامنه‌ها علاوه بر اين به شكل نواحي پراكنده در اطراف بيجار و قيدار، ارتفاعات بوقاني، ارتفاعات جنوب سلطانيه وكوه شمه دشت نيز ديده ميشود.
آب و هواي نيمه مرطوب خود مشتمل بر سه زير اقليم دمائي فرا سرد، سرد و معتدل ميباشد. زير اقليم معتدل در اين اقليم نيز در ناحيه بسيار كوچكي در اطراف دره سفيدرود ملاحظه ميشود. نمونه‌هاي ايستگاهي فقط مربوط به زير اقليم فرا سرد است كه از آنها گلينك طالقان زيدشت، بيجار و شيد آباد قابل ذكر است.
5- اقليم مرطوب ( ):
شاخه اصلي اين اقليم از دامنه‌هاي فوقاني كوه طالقان در غرب گلينك در امتداد رشته اصلي البرز به سمت شمال غربي و شمال امتداد يافته و در غرب آستارا به مرز شوروي ختم ميشود. افزون بر اين در ارتفاعات سهند و بخشهايي از دامنه‌هاي؛ فوقاني كوه بلقيس، كوه قره‌داش و كوه خاله اوشاغي نيز به چشم مي‌خورد. اين اقليم نيز مشتمل بر سه زير اقليم فرا سرد، سرد و معتدل ميباشد كه هيچكدام نمونه ايستگاهي ندارند. مساحت اقاليم مرطوب محدوده مطالعاتي 5544 كيلومتر مربع است.
6- اقليم خيلي مرطوب نوع الف ( ):
اين اقليم بخشهاي مرتفع واقع در سمت الراسهاي شرق حوزه از جمله كوه كهاربزرگ، علم كوه، كوه طالقان تا شمال دامنه‌هاي غرب سياه‌لان را مي‌پوشاند و علاوه بر اين ارتفاعات و دامنه‌هاي شمالي رشته كوه البرز از جمله ارتفاعات درفك، ارتفاعات لات برهنه، ارتفاعات ماسوله داغ و حصار بلاغي را پوشانده و بطور كلي تا سواحل بحر خزر، به جز استثناهايي در بخش ساحلي، از حدود لشت نشاء تا جنوب هشتپر و همچنين بخشهاي كوهپايه‌اي از اطراف سياهكل تا جنوب ماسال گسترش مييابد. ارتفاعات آق داغ در جنوب غرب خلخال و همچنين بخشهايي از ارتفاعات كوه بلقيس و كوه قره‌داغ نيز داراي اين اقليم ميباشد. 7697 كيلومتر مربع از حوزه آبخيزداراي شرايط اقليمي خيلي مرطوب نوع الف است.
رطوبت نسبي:
به طور متوسط در شهر بندر انزلي رطوبت نسبي بين 74 درصد تا 96 درصد تغيير مي‌كند. و دليل رطوبت زياد اين شهر از طرفي مجاورت با دريا و از طرف ديگر نزديكي به كوه‌هاي گيلان است. ميزان رطوبت نسبي در ماه‌هاي آذر و اسفند به حداكثر خود ميرسد يعني در حدود 98 درصد. در حالي كه درتير ماه به حداقل يعني در حدود 62 درصد تنزل مييابد تغييرات رطوبت طي شبانه روز در شهر بندر انزلي بيشتر محسوس است. به طوري كه مقدار آن در شب خيلي زياد و در موقع ظهر به حداقل خود ميرسد. رطوبت صبح كه دنباله رطوبت زياد شب است، به مرور كم شده و در حوالي ظهر به حداقل رسيده و از آن پس شروع به بالا رفتن مي‌نمايد.
وزش باد و انواع آن:
جهت وزش باد در اين شهر بيشتر از غرب ميباشد و بادهايي كه از اين سمت مي‌وزد شدت زيادي ندارند، وزش بادهاي شديد بيشتر از سمت جنوب است. جريان بادهاي ملايم در فصول تابستان و پائيز بيشتر است و در صورت وزش بادهاي شديد سرعت آنها از 16-11 گره تجاوز نمي‌نمايد و در فصول ديگر از جمله زمستان و بهار بر شدت بادها افزوده شده و نوسان آنها نيز بيشتر ميشود، مع‌الهذا انواع بادهاي اين شهر را مي‌توان به شرح زير توصيف نمود:
- بيرون‌وا: بادي است كه از شمال مرداب مي‌وزد.
- سرتوك: باد شمال شرقي است كه در موقع بهار، تابستان و پائيز مي‌وزد. اين باد در بهار و تابستان جزء بادهاي مهم محسوب ميشود.
- خزري: باد شمال و شمال غرب است كه سرد و طوفاني است و در زمستان خطرناك ميباشد.
- بيرون گيله‌وا: بادي است كه در زمستان و پائيز موجب باران ميشود.
- دشته‌وا: بادي است كه از شمال‌غرب گيلان مي‌وزد و در تابستان و بهار سبب بارندگي مي‌گردد.
- كنار گيلوا: بادي است كه از شرق مرداب انزلي مي‌وزد.
- گرميش و يا گرميج: بادي است كه در پائيز و زمستان از سمت جنوب يعني كوه‌هاي البرز به طرف شهر سرازير ميشود و گاهي شدت و سرعت آن زياد است. گرميج بادي است. گرم و خشك كه حرارت را دفعتاً چندين درجه بالا مي‌برد و در اثر بي‌احتياطي موجب حريق در جنگل‌ها ميشود.
مدت ريزش باران:
به طور كلي توزيع نزولات برحسب زمان و فاصله زماني نامنظم است. در طول تمام ماه‌هاي سال اغلب بارش مي‌بارد و ارتفاع متوسط ماهيانه باران بي‌نهايت متغير است. به طور كل در طول سال، سه دوره باراني مي‌توان مشخص نمود: يك دوره حداكثر ريزش باران كه از شهريور ماه شروع ميشود و تا آبان ماه ادامه دارد، در اين دوره به طور متوسط 14 روز از ماه باراني است و ريزش باران، ماهيانه بين 9/34 تا 6/67 ميلي‌متر تغيير مي‌كند. يك دوره حد متوسط ريزش باران كه در آذر ماه شروع و تا اسفند ماه ادامه دارد، در اين دوره به طور متوسط9 روز از ماه باراني است و ريزش باران ماهيانه بين 80 تا 160 ميلي‌متر تغيير مي‌كند.
رودهاي شهرستان بندر انزلي:
رودخانههاي اصلي بندرانزلي كه از طريق موج شكن‌هاي بندرانزلي به درياي خزر مرتبط ميسازد بدين ترتيب است از شرق به غرب «سوسروگا ـ پيربازا رروگا ـ چپ خاله ـ راست خاله يا نهنگ رودگا ـ مهدي روگا يا كوليوروگا.
آبهاي زير زميني شهرستان بندرانزلي:
به واسطة زيادي ميزان بارندگي و وجود آبهاي جاري دائمي دامنه‌هاي جنوبي اين شهر، آبهاي زيرزميني اين منطقه بسيار غني و سفره آبهاي زيرزميني در اين شهر خيلي بالا و در حدود 3 الي 7 متري از سطح زمين به نسبت پستي و بلندي زمين قرار دارد. سطح اين آبها تقريباً در يك تراز قرار داشته و سطح آب رودخانههاي سوسرروگا ـ كوليوروروگا ـ چپ خاله ـ راست خاله، اين شهر تقريباً مساوي سطح آب زيرزميني اين شهر ميباشد. اين رودخانه‌ها تقريباً به صورت زهكش عمل كرده و بدون وجود زهكش طبيعي و يا مصنوعي نوسان آب در فصول مختلف كه يكي، دو متر تغيير مي‌كند، بهبودي و سالم‌سازي محيط و غيره مقدور ميباشد.
آبهاي زيرزميني از طرف شمال، جنوب به طرف درياي خزر وارد ميشود و به واسطة فشار پيزومتريك، آب شور دريا نميتواند به داخل منابع آبهاي زيرزميني نفوذ نمايد.
جهت كشاورزي، بهرهبرداري زيادي از اين سد بعمل مي‌آيد.
ميزان بهرهبرداري از آبها و احداث سدها:
سد سفيد رود:
اين سد تنها سد مخزني بزرگ گيلان بوده و نقش مهم آن ذخيره نمودن آب رودخانة و جبران نمودن بي‌نظمي رژيم رودخانه، در اختيار گذاشتن مقدار آب لازم بر مبناي احتياجات زراعي منطقه است و به عنوان يك منبع عظيم توليد نيروي برق نيز استفاده ميشود. آبهاي رها شده از سد سفيدرود بوسيله چندين سد انحرافي ديگر كه روي رودخانة سفيدرود احداث شده براي آبياري مزارع برداشت ميشود. در قديم سفيدرود در جلگه حاصلخيز گيلان را مشروب مي‌كرده و شعبه اصلي آن در شمال شرقي به درياي خزر مي‌ريزد و ساير شعب آن به مرداب انزلي مي‌پيوندد. با آنكه طبيعت گيلان از لحاظ آب رودخانه‌ها و بارانهاي متوالي در فصول متفاوت برخوردار است معهذا به خاطر عدم استفاده از تكنيك و فن كشاورزان و باغداران در فصل تابستان دچار مشكل كم آبي در مزارع برنج و شاليزارها و همچنين در باغات مي‌گردند. و بر اثر بي آبي قسمت عمده‌اي از محصولات كشاورزي خود را از دست مي‌دهد.
سد خشكه بيجار:
از جمله سدهاي كوچك كه بر روي رودخانههاي فرعي، حسن‌رود ـ راست خاله ـ چپ خاله بسته شده و به صورت كانالهاي اصلي و فرعي منشعب گرديده كه از نظر اقتصادي اهميت زيادي براي اين شهر و ساير نقاط ديگر جهت كشاورزي، بهرهبرداري زيادي از اين سد بعمل مي‌آيد.
فصل چهارم: زمين‌شناسي و خاك
توپوگرافي:
حوزه آبخيز انزلي بين عرضهاي جغرافيايي 55 36 و 32 37 در شمال و بين طول‌هاي جغرافيايي 45 48 و 42 49 در شرق قرار دارد.
حداكثر ارتفاع حوزه آبخيز 3105 متر است در حالي كه ساحل درياي خزر پست‌ترين ارتفاع را دارد كه حدود 28 متر است.
همچنين حوزه آبخيز انزلي از شرق به مخروط افكنه سفيد رود از غرب و جنوب غرب به رشته كوه‌هاي البرز و از شمال به درياي خزر محدود شده است.
شيب طبيعي در مناطق جلگه‌اي با ارتفاع كمتر از 100 متر كمتر از يك دهم است. از مناطق جلگه‌اي به طرف ارتفاعات 2500-3000 متر شيب به بيش از 25 درصد ميرسد. مساحت حوزه آبخيز انزلي 3610 كيلومتر مربع است.
حوزه آبخيز انزلي از نظر زمين‌شناسي به دو ناحيه تقسيم ميشود:
- زون كوارترنري
- زون قبل از ترشياري
ناحيه جلگه‌اي در شمال حوزه مربوط به دوره كواترنري است كه شامل رسوبات دور9 پليوستوسن تا عهد حاضر است.
در حالي كه ناحيه كوهستاني در قسمت جنوبي مربوط به قبل از ترشياري است كه شامل سازندهاي پالئوزوييك پيشين تا سازندهاي نئو زن است.
