بخشی از مقاله
چکیده
در بین تمامی عواملی که میتوانند به نحوی بر سطح بهره وری یک سازمان تاثیرگذار باشـند، روش بودجـهریزی عملیـاتی اسـتفاده شـده توسط ادره بودجه جایگاه ویژهای را به خود اختصاص میدهد. دراین ارتبـاط، شـهرداری اصـفهان بـه عنـوان یکـی از موسسـات عمـومی غیرانتفاعی در ایران نیز با استناد به سیاستهای کلی برنامه توسعه چهارم کل کشور، اجرای بودجهریزی عملیاتی را در دستور کار خود قرار داده است. هدف از این پژوهش شناسایی و تبیین تاثیرگذاری بودجهریزی عملیـاتی بـر بهـرهوری (کـارایی، اثربخشـی وصـرفه اقتصـادی) فعالیتهای شهرداری اصفهان است. پژوهش حاضر بر اساس هدف، کاربردی و از نظر روشهای جمعآوری دادهها، توصیفی و از نوع پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش را کلیه کارشناسان برنامه و بودجه و مدیران مالی شهرداری اصفهان تشکیل میدهند. روش نمونـهگیری ایـن پژوهش، طبقهای است و ابزار اصلی گردآوری دادههای آن، پرسشنامه محقق ساخته است. نتـایج ایـن تحقیـق نشـان میدهـد کـه بهبـود کارایی، اثربخشی وصرفه اقتصادی فعالیتهای گوناگون شهرداری اصفهان نیازمند شرایطی است که فراهمسازی آنها بـه واسـطه اسـتفاده از بودجهریزی عملیاتی میسر خواهد بود. دراین ارتباط اجرای بودجهریزی عملیاتی در شهرداری اصفهان میتواند گامی موثر درارتقای سـطح پاسخگوئی و تامین شایسته نیازهای آنان باشد.
کلمات کلیدی: بودجهریزی عملیاتی، شهرداریها، بهرهوری، کارائی، اثربخشی، صرفه اقتصادی
.1 مقدمه
بودجهریزی همواره یکی از چالشهای نظام های اقتصادی بوده و هست که این مقوله در ایران نیـز تاریخچـهای صـد سـاله دارد. تاریخ حکایت از آن دارد که طی دوران مختلف، دولتهای حاکم تا حدود زیادی تکیه بر کارشناسان بین المللی را مبنـای تحولات ساختاری در بودجه قرار دادهاند و تحولات بسیاری در این حوزه صورت پذیرفته است تا بودجه به جایگاه امروزی خـود رسیده است. شهرداریها نیز بعنوان موثرترین نهاد شهری که وظایف و خدمات گستردهای را به عهده دارند و در عـرف جهـانی مظهری از دولتهای محلی شناخته میشوند به جهت رفع نیازهای نامحـدود و منـابع محـدودی کـه در دسـترس آن هاسـت، ناگزیر به مدیریت منابع مالی بوده و این مسئله وجود بودجه را اجتنابناپذیر کرده است.
بر اساس ماده 23 آیین نامه مالی شهرداریها، مصوب تیر ماه 1346، بودجه شهرداری، عبارت اسـت از یـک برنامـه جـامع مالی که در آن کلیه خدمات و فعالیتها و اقداماتی که باید در طی سال مـالی انجـام شـود، همـراه بـا بـرآورد منـابع مخـارج و درآمدهای لازم برای تامین هزینه آنها پیشبینی میشود و پس از تصویب انجمن شهر قابل اجراست.
بودجهبندی را به نوعی میتوان فرآیند تخصیص منابع محدود به نیازهای نامحدود دانست و منظور از تنظیم بودجه حداکثر استفاده از منابع موجوداست که معمولاً در حد کفایت نمیباشد، بنابراین لازم است به نحوی از منابع محدود استفاده نمود کـه با حداقل هزینه بیشترین نتیجه و عملکرد حاصل گردد.
سازمانها عمدتاً به سه دلیل به بودجهبندی نیازمندند: - نشان دادن مفهوم مالی برنامه ها
- شناساندن منابع مورد نیاز برای اجرای برنامه ها
- بدست آوردن معیارهای سنجش، نظارت و کنترل نتیجهها در مقایسه با برنامهها
پس از طرح تعریفی کلی و ساده از بودجه، میتـوان یـادآور شـد کـه بودجـه یکـی از مهمتـرین ابزارهـا در مـدیریت مـالی شهرداریها بوده و اهمیت آن به حدی است که طبق ماده 16 آیین نامه مالی شهرداریها، مسئولیت آن به عهده شهردار است. شهردار مسئول مستقیم مسائل مالی شهرداریهاست و مدیریت مالی آن را بعهده دارد، بنابراین بودجه را نبایـد معـادل مفهـوم ریالی آن و تنها یک سند مالی دانست، بلکه بودجه در شهرداریها ابزاری است برای کنترل و پیشرفت کار و حصول اطمینان از انجام آن طبق برنامه پیشبینی شده و به همین دلیل است که شهردار میتواند با وجود یـک شـیوه صـحیح از تهیـه و تنظـیم بودجه و استخراج گزارشهای مناسب بودجهای، کنترل صحیح و مناسبی را بر پیشرفت کارها و هزینههای انجام شده اعمـال و در صورت لزوم تصویری روشن از وضعیت عملکرد شهرداری ارائه نماید.
بدیهی است که بودجه شاهرگ حیاتی هر سازمانی است، زیرا سازمان میبایست تمام فعالیتهای مـالی خـود، اعـم از کسـب درآمد و پرداخت هزینهها برای اجرای برنامههای متعدد و متنوع خود را در چارچوب قانون بودجه انجام دهـد بنـابراین بودجـه آیینه تمام نمای همه برنامهها و فعالیتهای هر سازمانی بوده و نقـش بسـیار مهـم و حیـاتی در توسـعه اقتصـادی ارگـان ایفـا مینماید. شهرداریها نیز مانند هر سازمانی تمام فعالیتهای مالی خود، اعم از کسب درآمد و پرداخت هزینهها کـه بـه منظـور اجرای برنامهها و وظایف متعدد صورت میگیرد را در چهارچوب قانون بودجه انجام میدهند، بنابراین روش بودجهریـزی نقـش بسیار مهم و حیاتی در تحقق اهداف شهرداریها ایفا مینماید.
از میان فصول نهگانه قانون شهرداریها، فصل هفتم با عنوان "مقررات اسـتخدامی ومـالی" اختصـاص بـه مـدیریت مـالی و اداری شهرداری دارد که اگر بخواهیم براساس طبقهبندی ارائه شده بودجه شهرداریها را نامگذاری کنیم بـه اسـتناد مـاده 25 آیین نامه مالی شهرداریها میبایست آن را بودجه برنامهای بنامیم. بودجه برنامهای، نـوعی از بودجـهنویسـی اسـت کـه در آن هزینهها بر اساس وظایف، برنامهها و طرح یا فعالیتهای گوناگون دستگاههای اجرایی برآورد و تنظیم میشود، چرا که بر اساس این قانون بودجه شهرداری باید بر اساس برنامهها و وظایف و فعالیتهای مختلف و هزینه هر یک از آنها تنظیم گردد.
مراحل بودجهریزی در شهرداریها نیز همانند دولت از زمان شروع تا خاتمه دارای 4 مرحله است. بـدین ترتیـب کـه ابتـدا دستورالعمل تهیه و تنظیم بودجه در قالب وظایف کلی از سوی وزارت کشور تدوین میگردد، سپس در هر شهرداری مطابق بـا این دستورالعمل مبلغ و میزان مخارج اجرای کلیه خدمات و فعالیتهایی که باید در طی سال انجـام شـود بـرآورد مـیگـردد و درآمدهای لازم برای تامین این هزینهها پیشبینی میشود(تهیه وتنظیم).
بودجه تنظیم شده پس از بررسی لازم بصورت بودجه پیشنهادی تسلیم مرجع تصویب کننده یعنی شورای اسلامی شهر که حکم پارلمان را برای شهرداری دارد، میگردد. بودجه پیشنهادی زمانی قابـل اجراسـت کـه از تصـویب شـورای اسـلامی شـهر بگذرد(تصویب).
بودجه پس از تصویب شورای اسلامی شهر به شهرداری ابلاغ گردیده و هزینهها در حدود مشخص شده در بودجه و رعایـت آییننامه مالی شهرداریها قابل پرداخت میگردد(اجرا).
تفریغ بودجه گزارشی است که در پایان هر سال پس از فراغت از اجرای بودجه تنظیم میشود و در آن باید نتیجـه اجـرای بودجه منعکس گردد. این گزارش در واقع مفاصا حساب عملکرد بودجه است و باید به تصویب شورای اسلامی شهر برسد.[1]
در حال حاضر با توسعه وظایف و افزایش سریع هزینههای مدیریت شهری و پیوند آن بـا وضـعیت عمـومی اقتصـاد کشـور، کنترل مخارج اهمیت اولیه خود را از دست داده و نیاز به بهبود در سیستمهای برنامه ریـزی، کنتـرل و مـدیریت منـابع بخـش عمومی مطرح گردیده است تا تصمیمگیرندگان را قادر سازد دید وسـیعتـری پیـدا کـرده و اطلاعـات وسـیعی در مـورد نتـایج عملکردها و هزینههای اجرای فعالیتها داشته باشند. این امر موجب توجه شهرداریها به اقتصادی بـودن، کـارایی و اثربخشـی منابع موجود و به عبارتی مدیریت کارا و موثر منابع مالی گردید. مواجهه با این شرایط نه تنها نیاز به بهبود روشها و رویههـای بودجهبندی موجود برای افزایش هماهنگی سیستم را مطرح ساخت، بلکه بعد جدیدی برای تصمیمگیری در مدیریت و مدیریت مالی شهری بوجود آورد یعنی سیستم بودجهریـزی عملیـاتی و برنامـهای را جهـت بـازنگری و ارزیـابی مـدیریت فعالیـتهـای
ٍ
شهرداری مطرح ساخت. ویژگی و وجه تمایز این سیستم از سیستم بودجه متداول، تاکید روی اهداف، نتایج و منـابع حاصـل از هریک از اقلام هزینهای و یافتن پاسخ به این سوال بود که درآمدها به چه منظور خرج میشوند.
از آنجائی که اختصاص هدفمند اعتبار به فعالیتهای هر سازمان میتواند ضمن شفافسازی نحوه توزیع منابع، امکـان پـایش عملیاتی و انتظار برای دسترسی به نتایج هزینهها را فراهم سازد، علاوه بر آن استفاده از روش بودجهبندی عملیاتی گام مـوثری در افزایش کارآیی و اثربخشی اعتبارات خواهد بود. با توجه به حرکـت رو بـه رشـد اصـلاحات در ارائـه خـدمات، اصـلاح رونـد بودجهریزی با تکیه بر هماهنگیهای فرابخشی و درون بخشی از جمله اهداف برنامهریزی منابع مالی و بودجه به شمار میرود و این امر تنها در سایه تعامل و ایجاد زبان مشترک بین برنامهریزی و بودجهبندی در فرآیند تدوین بودجه میسر خواهد شد.
.2 مبانی نظری پژوهش
اجرای صحیح بودجه مصوب و همچنین اجرای طرحها وفعالیتهای پیشبینی شده، مستلزم ادامه نظارت نمایندگان مردم به منظور حصول اطمینان از تحصیل صحیح منابع و مصرف آن در جهت تحقق هدفهای مصوب خواهد بود و ایـن مهـم، ازطریـق اعمال نظارت مالی و عملیاتی امکانپذیر است.[2] یکی از اصلاحات اخیر در نظام بودجـهای کشـور حرکـت بـه سـمت بودجـه عملیاتی است. بودجه عملیاتی یکی از راهکارهای رایج در استانداردسازی فعالیتهای دولت، افزایش پاسخگوئی و بهبود عملکـرد آن در سطح دولتهای مختلف است.[3] با این وجود، شواهد محدودی از پیشرفت بودجهریزی عملیاتی در سطح محلی، ایالتی و دولتهای خارجی و سنجش عملکرد توان کمی برای تاثیرگذاری بر تخصیص منابع دارد.[4]
از آنجایی که میزان کارایی سازمان، درنحوه مصرف منابع برای تولید خروجیها است، سه عنصر اصلی در نظام بودجهریـزی عملیاتی قابل توجه است که عبارتند از: برنامهریزی، محاسبه بهای تمام شده و ارزیابی عملکـرد اسـت. بودجـهریـزی عملیـاتی، برنامهای است که به نحو دقیقتر و روشنتری اجرای برنامهها را از دیدگاه فایده و هزینه تجزیه و تحلیـل میکنـد و بـه علتهـای افزایش قیمت تمام شده پی میبرد و در نهایت به مدیریت سازمان کمک میکند. استقرار ایـن نظـام مسـتلزم وجـود اطلاعـات دقیق درمورد اجرای برنامهها، فعالیتها و عملیات هر واحد اسـت. لـذا، حرکـت بـه سـوی بودجـه عملیـاتی موجـب گسـترش و نگهداری حسابها و جزئیات در امور مالی دسـتگاه میشـود5] و .[6 مهمتـرین عـواملی کـه موجـب گـرایش بـه برنامـهریزی در بودجهبندی شده است را میتوان گسترش تجزیه و تحلیلهای خرد و کلان اقتصادی و نقش آن در شکلگیری سیاست مالی و بودجهای و همچنین در توسعه فناوریهای جدید اطلاعاتی و تصمیمگیری وکاربرد آن در سیاستگذاری دانست.[7]
یکی از حدسهای رایج در مورد اجرای نـاموفق بودجـهریزی عملیـاتی، ظرفیـت پـایین یـا توانـایی پـایین سـازمانی اسـت. موردکاویها وگزارشها در مورد پیادهسازی بودجهریزی عملیاتی نشان میدهد که سه بعـد از توانـایی سـازمانی شـامل توانـایی ارزیابی عملکرد، توانایی نیروی انسانی و توانایی فنی، جهت پیادهسازی کامل بودجهریزی عملیاتی اساسی است8] و .[9
توانایی ارزیابی عملکرد بر همه مراحل اجرای بودجهریزی عملیـاتی تاثیرگـذار اسـت و بـرای اجـرای معنـادار بودجـهریزی عملیاتی، اطلاعات حاصل از ارزیابی عملکرد باید صحیح و قابل اطمینان باشد و در مدیریت و تصمیمگیـری، تخصـیص منـابع و طراحی طرحهای تشویقی مورد استفاده قرار گیرد. افزون بر این، توانمندی نیروی انسانی در اجرای بودجهریزی عملیاتی نقـش مهمی دارد. توانمندیهای مورد نیاز متفاوت بوده و به تمام مراحل اجرای بودجهریزی مرتبط است. نیروی انسانی مورد نیاز باید دارای مهارتهای ویژه در سنجش عملکرد، حفظ و مدیریت بانکهای اطلاعاتی و توانایی استفاده از اطلاعـات عملکـرد در تـدوین هدفهای عملکردی باشد.[8] ملزومات فنی خاصی باید در راستای جمعآوری اطلاعات عملکـرد و ایجـاد بانـک اطلاعـاتی بکـار گرفته شود که به وسیله آن اطلاعات عملکرد به صـورت آنـی، بـه شـکلهای مناسـب و بـرای طیـف متنـوعی از کـاربران تهیـه شود.[10]
گرایشهای اخیر به اجرای بودجهریزی عملیاتی، عقایدی را در مورد عوامل تاثیرگذار براجرای موفق این نظـام ایجـاد کـرده است که این مجموعه از عقاید، در مدل نهادی بخش دولتی تحت عنوان »شه« ارائه شده است. این مدل، برسه عامل اثرگذار بر انجام اصلاحات یعنی توانایی، اختیار و پذیرش تاکید میکند.[11]
اختیار قانونی: فرایند رسمی بودجهریزی اغلب دارای پشتوانه قانونی محکمی است و اصلاحات جدیـد درصـورت تعـارض بـا این قوانین نمیتواند اجرا شود.[8]
َ
اختیار رویهای: سنجش عملکرد و استفاده بالقوه از اطلاعات عملکرد، اغلب در فرایندهای بودجه موجود، مـورد غفلـت واقـع میشود. مشخصه فرایندهای موجود، رویهای رسمی است که به عنوان یک قاعده، رفتار بودجهریـزی را ملـزم مـیکنـد. اجـرای موفقیتآمیز اصلاحات نیازمند سازگاری مدل اصلاحات با این قوانین و رویهها است.[12]
اختیار سازمانی: خطوط اختیار سازمانی بر اجرای بودجهریزی عملیاتی تاثیر گذار است، به ویژه هنگامی که قصد استفاده از اطلاعات عملکرد وجود دارد. اگر اختیارهای لازم واگذار شود و به مدیران اجازه داده شود کـه تصـمیمهایی درمـورد اسـتخدام، بودجهریزی، گزارشگری و قدرت تصـمیمگیـری داشـته باشـند، بودجـهریزی عملیـاتی بـه صـورت اثـربخشتـر و کـاراتر اجـرا میگردد.[9]
پذیرش سیاسی: پذیرش مقامات سیاسی در حمایت و تامین منابع مالی برای اجرای بودجه عملیاتی، بسیار حیـاتی اسـت و پذیرش اطلاعات عملکردی به وسیله مقامهای سیاسی و مدنظر قـرار دادن ایـن اطلاعـات در تصـمیمگیریها نقـش مهمـی در اجرای موفقیتآمیز بودجهریزی عملیاتی دارد.[11]
پذیرش مدیریتی: پذیرش بودجهریزی عملیاتی از جانب مـدیران بـه ویـژه در ارتبـاط بـا اسـتفاده از اطلاعـات عملکـرد در تصمیمگیری مدیریتی و ایجاد طرحهای انگیزشی، به عنوان یک عامل اساسی در فرآیند بودجهریزی عملیاتی محسوب میشـود، چراکه یک چالش اساسی در بودجهریزی عملیاتی متقاعد کردن مدیران برنامه در مورد ارزش طـرحهـای راهبـردی و سـنجش عملکرد است.[13]
پذیرش انگیزشی: فرآیند بودجهریزی سرشار از مشوقها است، مقامهای سیاسی مانند مدیران، انگیزههـایی بـرای اسـتفاده از انواع ویژهای از اطلاعات و رفتارهای معین دارند. بنابراین، انگیزهها و مشوقها باید جزئی از بودجهریزی عملیاتی باشد بـه نحـوی که پاداشها و تنبیههایی برای عملکرد مناسب و نامناسب در اجرای برنامههای مصوب و برای موفق بودن یـا نبـودن در اجـرای بودجهریزی عملیاتی در نظر گرفته شود.
-3 پیشینه پژوهش
جهان دوست((1374 پیرامون تدوین بودجه عملیاتی در سازمان بنادر وکشتیرانی و در راستای دستیابی به بهای تمام شـده یک تن تخلیه و بارگیری پژوهشی انجام داد. در پژوهش وی با استفاده از بهای تمام شده به دست آمده برای یک تـن تخلیـه و بارگیری، درآمدها و هزینههای بودجهای برای سال مالی 1375 برآورد شده است.[14]
سالم صافی((1383 نتایج استقرار نظام بودجهبندی عملیاتی در بخش تشخیص بیمارستان ولی عصر(عج) مشکین شـهر بـا تاکید بر هزینه تمام شده خدمات را مورد ارزیابی قرار داد. نتایج پژوهش وی نشان داد که ارزیابی نتایج حاصل از استقرار نظـام بودجهبندی عملیاتی در مرکز فعالیت تشخیصی بیمارستان ولی عصر(عج) مشکین شهر براساس شاخصهای کارایی نسـبت بـه تعداد کلیشههای رادیولوژی و نسبت هزینههای کارکنان، مطلوب و از نظر شاخصهای نسبت تعداد آزمایشهـا و نسـبت تعـداد سونوگرافی، نامطلوب ارزیابی شد. افزون بر این، از نظر شاخص عدالت نسبت دریافتی کارکنـان نیـز مطلـوب و از نظـر شـاخص پایداری و اثربخشی، با توجه به نسبتهای کل درآمد اختصاصی و درآمد اختصاصی تحقق یافته، نامطلوب ارزیابی شد.[15]
رمضانی( (1383 مطالعه موردی در رابطه با بودجهبندی بر مبنای فعالیت در دانشگاههـا وموسسـات آمـوزش عالی(دانشـگاه شیراز) انجام داد. هدف اصلی پژوهش وی طراحی نظام بودجهبندی عملیاتی بـرای بودجـهبنـدی و ارائـه اطلاعـات مناسـب در راستای تصمیمگیریها در دانشگاه شیراز بود. فراهم کردن امکان مشـارکت مـدیران در تهیـه بودجـه، تهیـه محرکهـای لازم و مبناهای مناسب برای تخصیص بودجه به دانشکدهها، تعیین سهم فعالیتهای آموزشی، پژوهشی، دانشجوئی وسایر فعالیـتهـا از بودجه تخصیص یافته، تهیه راهکارهای مناسب برای تخصیص بودجه به دانشکدهها و در نهایت تهیه بودجه بـر مبنـای فعالیـت در دانشگاه شیراز، از مهمترین یافته های پژوهش رمضانی است.[16]
ضیایی و همکاران((1387 به شناسایی موانع استقرار بودجه عملیاتی در دانشگاه تهران پرداختنـد. در پـژوهش آنهـا، بـرای شناسایی موانع اجرای بودجهریزی عملیاتی در دانشگاه تهران از مدل »شه« استفاده شده است.[17] که 9 عامل کلـی مـوثر در اجرای بودجهریزی عملیاتی را در نظر گرفته است. این عوامل عبارت از توانایی ارزیابی عملکـرد، توانـایی فنـی، توانـایی نیـروی انسانی، اختیار سازمانی، اختیار قانونی، اختیار رویهای، پذیرش سیاسی، پذیرش مدیریتی و پذیرش انگیزشی اسـت. در پـژوهش
ُ
آنها، وضع موجود این عوامل در دانشگاه تهران با نظرسنجی از مدیران دانشگاه مـورد بررسـی قـرار گرفـت و عـواملی از جملـه توانایی فنی و اختیار رویهای که وضعیت مناسبی نداشتند، به عنوان موانع عمده اجرای بودجهریزی عملیاتی در دانشگاه تهـران شناسایی شدند.[3]
آذر و وفایی((1389 به بررسی عوامل موثر بر اثربخشی نظام بودجـهریـزی عملیـاتی در سـازمانهای عمـومی پرداختنـد. در پژوهش آنها سعی شد که از ادبیات موجود، عوامل موثر بر اثربخشی بودجهریزی عملیاتی استخراج شـود. دو مـدل در خصـوص عوامل موثر بر اثربخشی بودجهریزی عملیاتی ارائه شدند که عبارتند از: مدل عوامل موثر قبل از اجرا و مدل عوامل مـوثر حـین اجرا که هر دو مدل از طریق گردآوری نظر صاحبنظران و کارشناسان و با استفاده از نرم افزار لیزرل، مورد بررسی قرار گرفتهاند. طبق نتایج پژوهش آذر و وفایی، توانمندی، اختیار در اجرای بودجـهریـزی عملیـاتی و پـذیرش، از عوامـل مـوثر بـر اثربخشـی بودجهریزی عملیاتی قبل از اجرای آن و کیفیت ارتباطات در سطح سازمان و تخصیص منابع مبتنی بر عملکرد، از عوامل مـوثر بر اثربخشی بودجهریزی عملیاتی در حین اجرای آن است.[18]
ارسلان و طاهری((1389 استقرار بودجهریزی عملیاتی در جهاد دانشگاهی یزد، با استفاده از روش Swot را مورد بررسـی قرار دادند. نتایج حاصل از پژوهش آنها عبارت بود از اینکه بودجهبندی بر مبنای عملکرد با تمرکز بر نتایج برنامهها باعث بهبـود اثربخشی، کارایی و پاسخگوئی میگردد. نظام بودجهریزی عملیاتی از طریق استفاده از مدیریت کیفیت جامع،کاهش هزینههـا و همچنین افزایش رضایت مصرفکنندگان موجب بهبود عملکرد سازمان و در واقع منجر به بهرهبرداری اثر بخـشتـر و کـاراتر از منابع سازمان خواهد شد.[13]
زاویر((1998 پژوهشی با عنوان اصلاحات بودجه در مالزی در مقایسه با استرالیا انجام داد. در این پژوهش، به پرسـشهـایی نظیر اینکه چرا تغییرات کاملا مشابه در اصلاحات مختلف اجتماعی، اقتصادی و مـالی در ایـن دو کشـور رخ داده اسـت و چـرا پیادهسازی اصلاحات و شناسایی عوامل پایداری آنها باهم متفاوت است؟، پاسخ داده شده است. افزون بر این، در این پژوهش به سه موضوع اساسی زیر اشاره شده است:
-1 شرایط لازم برای موفقیت سیاسی و اداری نیازمند اصلاحات بودجه است.
-2 همخوانی فرهنگ اداری با فرهنگی که بر اساس آن تغییر نظام بودجهریزی، آسانتر رخ میدهد. -3 مدل اصلاحات با محدودیت مالی نمیتواند به آرامش مالی منتج شود.
در نهایت، به این نکته اشاره شده است که کشور مالزی مدل بودجه خود را از نظام استرالیا اقتبـاس کـرده اسـت و محـدودیت هزینه به عنوان یک مدل مناسب در استرالیا است و این مدل اقتباس شده، برای رسیدن بـه آرامـش مـالی در شـرایط موجـود درکشور مالزی مناسب نیست.
اسچیک((2003 معتقد است که با توجه به منابع و تلاشهایی که صرف بودجهریزی عملیاتی میشـود، کسـب اطمینـان از کارایی این روش مهم است. با این وجود باید اذعان کرد که تلاش برای اجرای بودجهریزی عملیاتی تقریبا اکثر مواقع با شکست مواجه میشود.[12]
اندروز((2004 در پژوهشی تحت عنوان اختیار، پذیرش، توانایی و اصلاحات بودجهریزی عملیاتی بیان کرد که بودجهبنـدی عملیاتی یک اقدام اصلاحی برجسته در جهان است. شواهد پژوهش وی نشـان داد کـه از ایـن اصـلاحات در شـیوهای محـدود استفاده میشود و اختیار، پذیرش و توانایی، عوامل تعیینکننده یک فضای اصلاح شده برای بودجهبندی عملیاتی است.[11]
-4 فرضیه های تحقیق
- درشرایط کنونی استفاده از بودجهریزی عملیاتی میتواند بطور معناداری سطح بهرهوری شهرداری را بهبود بخشد.
- درشرایط کنونی استفاده از بودجهریزی عملیاتی میتواند بطور معناداری سطح کارایی فعالیتهای شهرداری را بهبود بخشد.
- درشرایط کنونی استفاده از بودجهریزی عملیاتی میتواند بطور معناداری سطح اثربخشی فعالیتهای شهرداری را بهبود بخشد.
- درشرایط کنونی استفاده از بودجهریزی عملیاتی میتواند بطور معناداری سطح صرفه اقتصادی مرتبط با فعالیتهای شـهرداری را بهبود بخشد.
ِ
-5 مدل مفهومی تحقیق
به منظور معرفی متغیرهای مستقل و وابسته تحقیق و همچنین توصیف(نمایش) نحوه ارتباط آنها نسبت به یکـدیگر، ارائـه مدل مفهومی تحقیق، ازجمله گامهایی است که به درک عمیق مختصات مسئله مطرح شده در این پژوهش کمک خواهد کـرد. شکل شماره 1 مدل مفهومی تحقیق را نشان میدهد که در آن متغیر پیادهسازی بودجهریزی عملیاتی به عنوان متغیر مسـتقل و متغیر بهرهوری به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شده است.
متغیر مستقل تحقیق پیاده سازی بودجه ریزی عملیاتی در شهرداری اصفهان
متغیر وابسته تحقیق
سطح بهره وری
کارائی اثربخشی صرفه جوئی
دقت، صحت و سرعت در احتمال دستیابی به هر یک از میزان صرفه جوئی منابع
عملیات شهرداری اصفهان اهداف از پیش تعیین شده انسانی، منابع مالی وتجهیزات
شکل :1 مدل مفهومی تحقیق
-6 روش شناسی تحقیق
تحقیق حاضر براساس هدف، کاربردی و از نظر روشهای جمعآوری دادهها، توصیفی از نوع پیمایشـی اسـت. جامعـه آمـاری تحقیق را کلیه کارشناسان برنامه و بودجه و نیز مدیران مالی شهرداری اصفهان تشکیل میدهد. روش نمونهگیری این تحقیـق، نمونهگیری طبقهای متناسب با حجم بوده که بر این اساس تعداد90 نفر انتخاب و مورد تحلیـل قـرار گرفتنـد. ابـزار گـردآوری دادههای تحقیق، چهار پرسشـنامه محقـق سـاخته شـامل پرسشـنامه پیادهسـازی بودجـهریزی عملیـاتی، پرسشـنامه کـارایی، پرسشنامه اثربخشی و پرسشنامه صرفه اقتصادی بوده که بر اساس طیف پنج گزینهای لیکرت (خیلی مهم، مهم، نسبتا مهم، کم اهمیت و بیاهمیت) طراحی شدهاند. همچنین به منظور آزمون روایی محتوایی و صوری این ابزار، نظر نخبگان مرتبط با موضوع تحت مطالعه و چند نفر از پاسخگویان به همراه ادبیات و تئوری نظری موجـود مبنـا قـرار گرفتـه و بـرای آزمـون پایـایی ابـزار
ّ
اندازهگیری استفاده شده (پرسشنامهها) در فرآیند مورد مطالعه، از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است که متوسط ضـریب محاسبه شده در جدول شماره 1 نشان داده شده اسـت و همگـی بـالاتر از 0/7 بـوده کـه نشـان از پایـایی بـالای پرسشـنامهها میباشد.
جدول :1 ضریب آلفای کرونباخ متغیرهای مستقل و وابسته
ردیف متغیر تعداد سوال آلفای محاسبه شده
1 کارائی 5 0/812
2 اثربخشی 5 0/837
3 صرفه اقتصادی 5 0/745
4 بهره وری 15 0/896
5 بودجه ریزی عملیاتی 7 0/934
-7 یافتههای تحقیق
در این بخش از مطالعه، تلاش میشود تا هریک از فرضیههای آماری بیان شده بر اساس مطالعه واحدهای نمونهگیری شـده ارزیابی شود. برای این منظور، هریک از فرضیههای طراحی شده بر اساس آزمون آماری تی استودنت و به کمک نرم افزار spss 19.0 مورد ارزیابی قرار میگیرد. به منظور مشخص، در ارتباط با هر یـک از فرضـیههـای بیـان شـده، درابتـدا بـا انـدازهگیری شاخصهای تعریف شده در ارتباط با سطح بهرهوری شهرداری اصفهان متغیرهای تمرکـز مکـانی، پراکنـدگی و درجـات آزادی مربوطه در جدول شماره 2 بیان میشوند. سپس نتیجه ارزیابی فرضیهها با گزارش سطح معناداری آزمون اعلام میشود. بر ایـن اساس، همانطور که جدول شماره 3 نیز نشان میدهد، تجزیه و تحلیل دادههای به دست آمده از پیمایش جامعه آماری معرفـی شده بیانکننده وجود شواهدی کافی برای برقراری هر یک از فرضیههای آماری مطـرح شـده اسـت. بـه عبـارت دیگـر، اجـرای بودجهریزی عملیاتی میتواند بطور معناداری سطح کارائی، اثربخشی و صرفه اقتصادی مرتبط با فعالیتهای شهرداری اصـفهان را بهبود بخشد.
جدول:2 تجزیه وتحلیل آماری هریک از شاخصهای عملیاتی تحقیق
شرح تعداد میانگین انحراف اماره -t درجه سطح میانگین تفاوت از
معیار استیودنت آزادی معناداری مقدار 3 (متوسط)
ْ
تاثیر بودجه ریزی عملیاتی بر افزایش 90 4/521 2/51 4/69 89 0/00 1/521
احتمال دستیابی به اهداف تعریف
شده برای شهرداری اصفهان
تاثیر بودجه ریزی عملیاتی بر افزایش 90 4/425 1/60 6/91 89 0/00 1/425
دقت در عملیاتهای شهرداری اصفهان
تاثیر بودجه ریزی عملیاتی بر افزایش 90 4/72 0/73 19/11 89 0/00 1/72
صحت درعملیات شهرداری اصفهان
تاثیر بودجه ریزی عملیاتی بر افزایش 90 4/23 5/05 1/89 89 0/00 1/23
سرعت عملیات شهرداری اصفهان
تاثیر بودجه ریزی عملیاتی بر افزایش 90 3/97 3/20 2/34 89 0/00 0/97
صرفه جوئی منابع مالی در شهرداری
اصفهان
تاثیر بودجه ریزی عملیاتی بر افزایش 90 4/61 1/14 10/95 89 0/00 1/61
صرفه جوئی منابع انسانی در شهرداری
اصفهان
تاثیر بودجه ریزی عملیاتی بر افزایش 90 4/11 5/54 1/55 89 0/00 1/11
صرفه جوئی درتجهیزات شهرداری
اصفهان
جدول شماره:3 تجزیه وتحلیل آماری هریک از فرضیه های تحقیق
شرح میانگین انحراف آماره -t سطح
معیار استیودنت معناداری
بودجه ریزی عملیاتی بطور معناداری سطح کارائی فعالیتهای شهرداری 4/8286 0/38239 28/3 0/00
اصفهان را بهبود میبخشد.
بودجه ریزی عملیاتی بطور معناداری سطح اثربخشی فعالیتهای 4/7714 0/42604 24/6 0/00
شهرداری اصفهان را بهبود میبخشد.
بودجه ریزی عملیاتی بطور معناداری سطح صرفه اقتصادی فعالیتهای 4/7714 0/49024 21/39 0/00
شهرداری اصفهان را بهبود میبخشد.
-8 نتیجهگیری تحقیق و پیشنهادات
درحال حاضر، بودجهریزی در شهرداری اصفهان از نوع بودجهریـزی برنامـهای میباشـد. در بودجـهریـزی عملیـاتی تاکیـد بیشتری بر اثربخشی و نتایج عملکرد و همچنین بالا بردن میزان پاسخگوئی میشود به طوری که بودجهریزی عملیـاتی موجـب افزایش پاسخگوئی شهرداری به اعضای شورای شهر و مردم شده و همچنین بـر افـزایش کـارائی، اثربخشـی و صـرفه اقتصـادی فعالیتهای شهرداری اصفهان تاثیرگذار میباشد، لذا لازم است سیستم بودجـهریزی شـهرداری اصـفهان از حالـت برنامـهای بـه بودجهریزی عملیاتی ارتقا یابد که برای این کار نیاز به زیرساختهـایی داشـته و جهـت پیادهسـازی بودجـهریـزی عملیـاتی در شهرداری اصفهان پیشنهاد میشود:
- نتایج و خروجیهای مورد انتظار شهرداری اصفهان از اجرای بودجهریزی عملیاتی به خوبی تعریف گردد.
- یک واحد سازمانی مجزا در هر واحد سازمانی برای ارزیابی عملکرد ایجاد شود.
- آموزشهای لازم در رابطه با کسب شناخت و آگاهی کارکنان در رابطه با نحوه تدوین بودجهریزی عملیاتی و همچنـین کسـب مهارتهای لازم برای اجرای موفق بودجهریزی عملیاتی ارائه شود.
- کارشناسان آشنا به قوانین مالی و بودجهای دولتی مورد نیاز از لحاظ کمی وکیفی تامین شوند.
