بخشی از مقاله
مقدمه:
تكليف همواره به عنوان يكي از عوامل مهم در تحقق يادگيري مطرح بوده و در هر دوره متناسب با برداشتي كه از يادگيري وجود داشته، شكل و نوع تكليف نيز متفاوت بوده است. شايد در گذشته اگر دانش آموزي صرفاً موفق به محفوظاتي در ذهن خويش مي شد، تصور مي رفت كه يادگيري در او تحقق يافته است. اما امروزه، با تعريفي كه از يادگيري مي شود توقع اهدافي فراتر از آن وجود دارد. يكي از متغيرهاي رايج در مورد يادگيري به شرح زير است: «يادگيري تغييري است كه در توانايي انسان ايجاد مي شود و براي مدتي باقي مي ماند و نمي توان آن را به سادگي به فرآيندهاي رشد كسب شده نسبت داد.»
به همين دليل از تكاليف خانه به عنوان تمرين جهت يادگيري و توانايي استفاده مي گردد و تكليف خانه به آن دسته از فعاليت هاي درسي اطلاق مي شود كه در يادگيري هاي كلاسي جهت انجام دادن در خارج از كلاس درس و مدرسه براي دانش آموزان تعيين مي شود.
تاكنون صدها تحقيق در مورد تكليف خانه و نقش آن در موفقيت هاي تحصيلي انجام شده است. براي نمونه قدمت اين تحقيقات به نود سال پيش مي رسد و آنها در مجموع تكليف را جزء جدايي ناپذير يادگيري مي دانند. مطالعات نظرات معلمين، محصلين و والدين متخصصين در سالهاي اخير نشان مي دهد كه همگي معتقدند كه تكليف شب دانش آموزان را در كسب نمرات بهتر ياري مي‌نمايد. از جمله متخصصيني كه انجام تكاليف درسي را مفيد مي داند دكتر علي اكبر سيف مي باشد وي در مورد اهميت و نقش تكليف در تحقق يادگيري معتقد است:
1- «بخش عهده يادگيري بايد در كلاس انجام گيرد و فعاليت هاي خارج از مدرسه بايد مكمل يادگيري و فعاليت هاي مدرسه باشد. در شرايطي، توضيحاتي كه در كلاس داده مي شود براي يادگيري بعضي از دانش آموزان كفايت مي كند، اما براي بعضي ديگر ممكن است چنين نباشد و لذا به تمرين ومرور بيشتري نياز داشته باشند، در اين صورت مي توان با تعيين تكاليفي مناسب با نياز هر دانش آموز او را در اين امر ياري كرد» (سيف، 1374)
تكليف شب از وظايفي است كه از تاسيس مدارس همگاني عمدتاً به منظور تكميل آموزش مدرسه و گاه به عنوان وسيله اي در دستيابي به اهداف ديگر آموزش و پروش مانند عادت به كار مستقل، رشد، مسئوليت، عادت به مطالعه براي دانش آموزان در كشورها معمول بوده است.
امروزه با توجه به تحولات جوامع با پيدايش نظريه‌هاي تربيتي و وجود رسانه‌هايي كه اوقات فراغت دانش اموزان را به خود اختصاص مي دهد، ضرورت تكليف شب در بسياري از كشورها مورد سوال قرار گرفته و راههاي ديگري براي پر كردن اوقات فراغت كودكان و نوجوانان در خانه تدبير مي گردد.
در بعضي از جوامع از جمله در ايران- تكليف شب هنوز جايگاهي سنتي و ارزشي خود را حفظ نموده است و از آن جا كه گروه هاي مختلفي درگير آن مي باشند، اين مسئله هنوز به عنوان يك موضوع روز مطرح بوده و طيف وسيعي از افكار و عقايد مختلف و گاه متضادي را در بر مي گيرد. تكليف شب چنان با تار و پود نظام آموزش و پرورش كشورمان آميخته است كه تصور مدرسه بدون تكليف براي بسياري از ما ممكن نيست. تكليف به عنوان فعاليتي كه دانش آموزان و والدين آنها را درگير ساخته از ديدگاه هاي مختلف و حتي متضاد مورد بررسي قرار گرفته است.
موافقان معتقدند اگر دقت لازم در تعيين نوع تكليف صورت پذيرد و اگر اين فرايند مورد ارزشيابي دقيق واقع شود نه تنها مزاحم يادگيري مدرسه اي نيست بكله تداومي مناسب براي آن محسوب مي شود. مخالفان اين فعاليت بيشتر وضعيت اجرايي نامناسب آن را در چه مرحله تعيين تكليف و چه در مراحل اجرا و ارزشيابي دليلي براي بيهوده بودن اين فعاليت دانسته اند. با وجود اين نقش تكليف شب به عنوان يك حلقه ارتباطي بين خانه و مدرسه انكار ناپذير است و تكليف شب مي تواند به عنوان وسيله اي جهت ارتباط بين والدين و شاگرد و معلم به كار گرفته شود.
آنچه در اين ارتباط حائز اهميت است چگونگي تكرار مطالب و تمرين آموخته‌هاست. روشن است تمرين يا تكرار درس هاي آموزشگاهي زماني مي تواند مفيد واقع گردد كه عوامل موثر در يادگيري و پيشرفت تحصيلي نيز مورد توجه قرار گيرد. وقتي دانش آموزان در شرايط يكسان در مقايسه با دانش آموزاني كه علاقه آشكار ندارند آن موضوع را به سهولت و با سرعت بيشتري مي آموزند. دانش آموزان ممكن است با يك نوع تكليف برخورد مثبت و با نوعي ديگر تكليف برخورد منفي داشته باشند. چنين دانش آموزي احتمالا در تكليفي كه نسبت به آن نگرش مثبت دارد پيشرفت بيشتري خواهد داشت.
منظور از مشق شب يا تكليفي كه دانش آموز بايد براي تكميل آموزش و پرورش مهارت ها و توانمندي هاي خود انجام دهد چيست؟ آيا دانش آموزي كه مجبور است چهار بار از درس رونويسي كند به اهداف شناختي، عاطفي و رفتاري آموزشي و پرورش در ارائه مشق شب يا تكاليف شبانه دست مي يابد؟ مشق شب تا چه اندازه سبب بالندگي آموزشي در رشد تحصيلي دانش آموزان مي شود؟ آيا معلم با دادن تكاليف اجباري، سنگين، خسته كننده، ملال آور، غير ضروري موجب افزايش انگيزش تحصيلي و رشد خلاقيت او مي شود؟
آيا تنها يك نوع سنتي و كليشه اي مشق شب در جريان آموزش و پرورش ما متداول است؟ آيا معلمان و متخصصان تعليم و تربيت نمي خواهند با روشي ديگر از طريقي تازه تر، مشكلات مشق شب را در نظام آموزشي برطرف كنند؟
جاي ترديد نيست كه مشق شب باعث پايدار شدن يادگيري ها و آموزشهاي كودكان دبستاني مي شود ولي نبايد فراموش كنيم كه كودك دبستاني در هنگام نوشتن مشق شب در حال گذراندن زندگي خود نيز هست. پس مشق شب بايد با زندگي او تناسب داشته باشد.
آنچه محقق را به انجام چنين تحقيقاتي وا مي دارد ارزيابي دقيق از عملكرد آموزگاران در باره‌ي تعيين تكاليف براي دانش آموزان و چگونگي نحوه‌ي بررسي اين تكاليف و بررسي تاثير انواع تكليف در يادگيري دانش آموزان است. شكي نيست كه هنوز عده‌‌ي كثيري از معلمان، به شيوه‌ي سنتي تكليف شب مي‌گويند و هراز گاهي اگر فرصت دست بدهد بر روي تكاليف يا آخر تكليف علامت هايي از خط زدن و يا امضا نمودن ثبت مي نمايند و اين روش تعيين تكليف براي تمامي دانش آموزان و نحوه‌ي بررسي آن تا چه حد مي‌تواند بر ميزان تثبيت يادگيري دانش آموزان موثر باشد. و بررسي اين نكته به نظر ضروري مي رسد كه چند درصد از معلمان ما از شيوه هاي نوين در تهيه‌ي تكاليف و بررسي آن سهم دارند و چگونه مي توان اين روش ها را بسط و گسترش داد.
1-بيان مسأله
تكليف شب براي چيست؟ مسئله تكليف شب و مباحثات مربوط به آن همواره براي دانش آموزان و معلمان و اولياي دانش آموزان مطرح بوده و هست و نظريات موافق و مخالف آنان را برانگيخته است. يك عده از آنها مخالف تعيين تكليف براي دانش آموز هستند به خصوص تعيين تكليف شب را در سطح ابتدايي كاري بيهوده مي دانند و عقيده دارند كه كودكان پس از يك روز طولاني و خسته كننده در كلاس وقتي به خانه مي رسند بهتر است اوقات خود را با استراحت، بازي و يا اشتغال به يك كار سرگرم كننده به هر حال فعاليتي غير درسي بگذرانند. وقتي با معلمان درباره تكليف شب صحبت مي شود اغلب عقيده دارند كه اين اولياي دانش آموزان هستند كه بر ارائه تكليف درسي در خانه تأكيد مي كنند تا خيالشان راحت باشد كه بچه ها چيزي ياد مي گيرند. از طرفي وجود تكليف شب بچه ها را سرگرم كرده مانع مزاحمت ها و سرو صداي آنها در خانه مي شود. در نتيجه‌ي يك همه پرسي كه توسط يك روزنامه فرانسوي درباره تكليف شب انجام گرفت، معلوم داشت كه بسياري از معلمان عقيده دارند كه كودكان خود علاقمند به انجام تكليف درسي در خانه هستند به شرط آنكه طولاني نباشد. آنان كه موافق تكليف شب هستند آن را وسيله‌اي براي تشخيص توانايي هاي درسي كودكان مي دانند و معتقد هستند كه تكاليف درسي شاگردان مي تواند وسيله‌اي براي برقراري ارتباط بين خانه و مدرسه باشد. زيرا اوليا از طريق نظارت بر تكاليف متوجه مي شوند در مدرسه چه مي گذرد و چه تغييراتي در محتواي روش ها و برنامه هاي درسي داده شده است.
تكليف تمريني است در زمينه‌ي آنچه كه دانش آموز در كلاس فرا گرفته و فقط در همين جايگاه مي تواند نتيجه يادگيري را براي او در برداشته باشد.
تكليف شب بايد:
1-لازم و مفيد باشد.
2-با توانايي و رشد دانش آموزان تناسب داشته باشد.
3-به خوبي تشريح شده و انگيزه‌ي لازم را فراهم آورد.
4-به صراحت توسط دانش آموز و والدين فهميده و درك شوند.
5-بر آزادي و نوآوري دانش آموز تاكيد داشته باشد.
6-تا حد امكان انفرادي باشد.
7-در صورت امكان واگرا، متنوع و با تخيل همراه باشد.
8-آموختن محتوا و مهارت ها را به ديگران مد نظر قرار داهد.
امروزه با پيشرفت و گسترش علوم مخصوصاً علم روانشناسي و توجه خاص انسانها به امر تعليم و تربيت باعث گرديده كه تعيين تكليف شب از موارد مهم و نقش آفرين در پيشرفت تحصيلي و آموزش فراگيران جزء لاينفك آموزشي به حساب آيد.
اما با توجه به حساسيت و اهميت اين مسأله متأسفانه به نظر مي رسد چندان توجهي به اين امر نمي شود و بعضي از مدارس و معلمين در تعيين تكليف به صورت سنتي و سليقه اي و بدون توجه به نيازها و جنبه هاي جسمي و ذهني فراگيران عمل مي نمايند كه چنين عملي نتيجه اي جز خستگي و دلسردي دانش آموزان از درس و معلم نخواهد داشت.
در اين تحقيق، محقق در صدد است تاثير شيوه هاي مختلف تعيين تكليف شب را بر پيشرفت تحصيلي دانش آموزان ابتدايي بسنجد.
تكليف شب از متغيرهاي دروني مدرسه است كه در صورت تجديد نظر كلي و در شرايط فعلي آن شايد بتواند بسياري از اهدافي را كه بر آن مترتب است، مانند تداوم يادگيري، بهبود نگرش به مدرسه، عادت به مطالعه، تنظيم وقت و …را جامه عمل پوشانده وسيله اي براي شناخت مشكلات دانش آموزان و كمك در رفع آن مي باشد به اميد آن كه گامي باشد در جهت اعتلاي اهميت توجه به مسأله تكليف شب.
محقق در صدد است كه تاثير تكاليف فعال را بر روي پيشرفت تحصيلي در دروس رياضي، علوم تجربي و ادبيات بررسي كند. از اين جهت دانش آموزان پايه سوم را به صورت نمونه و تصادفي انتخاب نموده و با ارائه تكاليف فعال كه شامل تكاليف مختلف از دروس رياضي، علوم و ادبيات فارسي (املا، انشاء، خواندن) به صورت تمريني، نگرشي، خلاق، پژوهشي و … و با در نظر گرفتن تفاوت هاي فردي دانش آموزان در اختيار معلم مربوطه قرار داده تا بعد از آزمون نوبت اول در كلاس ارائه دهد تا پس از آزمون نوبت دوم در كلاس نتايج به صورت طرح پيش آزمون و پس آزمون براي يك گروه مستقل مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار بگيرد.
2-اهميت و ضرورت تحقيق
در هر دوره متناسب با برداشتي كه از يادگيري وجود داشته شكل و نوع تكليف نيز متفاوت بوده است. اما امروزه با تعريفي كه از يادگيري مي شود انتظار اهدافي فراتر از آن وجود دارد. ديدگاه هاي متخصصان معاصر در خصوص تكاليف درسي از فلسفه و روش هاي تعليم و تربيتي كه در طول قرن ها متداول بوده تاثير پذيرفته است. ساليان دراز حفظ كردن به عنوان تنها نوع تكليف درسي و حتي يادگيري محسوب مي شد. و در نتيجه همين بينش ناكامي هاي تحصيلي را صرفا به ناتواني دانش آموزان نسبت مي دادند نه به روش هاي آموزشي. يكي از عواملي كه در به وجود آوردن ديدگاه هاي جديد تعليم و تربيت موثر واقع شده تشخيص درجه اهميت فعال نمودن شخص دانش آموز بوده است. اغلب بينش هاي معاصر به تحريك قدرت ابتكار و مسئوليت پذيري محصل در امر يادگيري بها مي دهند و بر اين هدف تاكيد مي‌كنند كه دانش آموز هرچه بهتر و موثرتر تر از اوقات خارج از مدارس در جهت يادگيري بهره ببرد.
اابته بايد توجه داشت كه تكليف شب هرگز نمي تواند به خودي خود مفيد يا مضر تلقي گردد و سودمندي آن به عوامل و خصوصيات فردي و خانوادگي دانش آموز، عوامل كلاسي، برخورد معلم و بخصوص به ماهيت و چگونگي آن وابسته است.
تحقيقي كه انجام مي گيرد داراي اهميت فراواني مي باشد چرا كه يافته هاي آن مي تواند رهنمودي براي تنظيم كتب درسي مناسب و دستور العمل هايي جهت تعيين تكليف شب دانش آموزان باشد و از طرفي نقطه معلمان را در ارتباط با تكليف شب در دروس مختلف ارائه نمود. و چراغي فرا راه معلمان در جهت استفاده بهتر از تكليف شب عرضه نمود.
با توجه به محدوديت هاي اجتناب ناپذير برنامه هاي مصوب رسمي كه همه‌ي فراگيران بايد در ظرف زماني محدود مواد آموزشي را فرا گيرند و مورد ارزشيابي قرار داده شوند و به كلاس بالاتر ارتقا يابند، در صورتي كه سرعت و توانايي يادگيري در همه ي فراگيران يكسان نمي‌باشد. اجراي مطلوب برنامه هاي آموزشي بر اساس برنامه هاي مصوب رسمي مستلزم
استفاده بهتر از امكانات كلاسي است. بديهي است چنانچه اگر تعدادي از دانش آموزان به دلايل مختلف فاقد آمادگي لازم براي برنامه هاي مصوب باشند معلم يا اجباراً ادامه‌ي اجراي برنامه را به هر صورت ممكن مقدم مي شمارد و يا اينكه قسمتي از اجراي آن را در ازاي آماده شدن فراگيران به وقفه يا تاخير مي اندازد. بعضاً مشاهده مي گردد كه معلم ناچاراً ناديده مي گيرد، در هر صورت گروهي از دانش آموزان ضرر خواهند كرد.
لذا انجام تكليف در منزل مي تواند با تثبيت و يا حتي توسعه آموخته هاي دانش آموزان، ابزار و وسيله مناسبي جهت تعديل بخشي از كمبودهاي برنامه هاي يكسال و غير قابل انعطاف مدرسه باشد و به اجراي مطلوب در كلاس كمك نمايد. بنابراين انجام تكليف در منزل مي تواند فرصت مناسبي براي جبران ضعف ها و عقب ماندگي هاي درسي و يادگيري باشند. البته به شرطي كه دانش آموز با رغبت به طور انفرادي و مستقل به انجام آن بپردازد.
موارد زير از ديگر دلايل اهميت تحقيق حاضر را مشخص مي‌كند:
2- بدون ترديد از جمله عوامل موثر در يادگيري، تكرار، تمرين و مهارت است و تكرار اكتسابهاي آموزشگاهي سبب يادگيري بهتر و به خاطر سپردن آموخته هاست. پروفسور گوردون مي نويسد كه تكليف شب به عنوان موضوع تربيتي در سال 1842 مورد مباحثه متخصصان علوم تربيتي در انگلستان قرار گرفت و در سال 1892 در نخستين شماره هاي دائره المعارف تعليم و تربيت آمده است كه بچه هاي كمتر از 9 سال آماده نيستند كه تكاليف جديدي در خانه انجام دهند.
3- جن واستيونس 1989 پس از مقايسه نگرش دانش آموزان چيني، ژاپني و آمريكايي به اين نتيجه رسيده اند كه در كشورهايي كه پيشرفت تحصيلي اهميت بيشتري داده مي شود، تكليف شب نيز از مقام بالاتري برخوردار است.
3- اهداف پژوهش:
هدف كلي از اين تحقيق مقايسه تاثير شيوه هاي مختلف تعيين تكليف شب بر پيشرفت تحصيلي دانش آموزان است.
اهداف جزئي اين پژوهش عبارتند از:
1- بررسي تاثير ارائه تكليف شب به روش سنتي بر پيشرفت تحصيلي دانش آموزان
2- بررسي تاثير ارائه تكليف شب به روش فعال بر پيشرفت تحصيلي دانش آموزان
3- مقايسه شيوه هاي مختلف ارائه تكليف شب بر پيشرفت تحصيلي دانش آموزان
4-متغيرهاي پژوهش
در اين تحقيق متغيرهاي زير مطرح بوده است:
1- متغير مستقل: در اين تحقيق شيوه هاي مختلف تكليف شب به عنوان متغير مستقل در نظر گرفته شده است.
2- متغير تابع (وابسته): در اين تحقيق پيشرفت تحصيلي به عنوان متغير وابسته در نظر گرفته شده است.
هدف اين است كه تاثير شيوه‌هاي مختلف تكليف شب بر پيشرفت تحصيلي دروس رياضي، علوم تجربي، ادبيات فارسي سنجيده شود.
3-متغير تعديل گر: جنسيت
5-تعاريف مفهومي و عملياتي متغيرها
تكليف شب
تعريف مفهومي: كاري دشوار بر عهده‌ي كسي گذاشتن، فرمان به كاري سخت و پر مشقت دادن، وظيفه و امري كه بر عهده‌ي شخص است و بايد انجام پذيرد.
تعريف عملياتي: در اين پژوهش تكليف شب به شيوه‌ي سنتي و فعال ارائه مي شود كه عبارتند از:
1- تكليف به روش سنتي: تكاليفي مي باشند كه توسط معلم و بدون در نظر گرفتن توانايي ها و علائق و هم چنين نياز هر دانش آموز و بدون در نظر گرفتن تفاوت هاي فردي براي كليه دانش آموزان تعيين مي شود.
2- تكليف به روش فعال: به تكاليفي كه با توجه به هوش، توانايي، نياز و علاقه و با خلاقيت طراحي و براي دانش آموزان يك كلاس به صورت گروهي و مشاركتي ارائه شود.
پيشرفت تحصيلي:
تعريف مفهومي: تغييرات حاصل در يادگيري دانش آموزان به طوري كه منجر به تغيير رفتار وي شود و نمرات حاصل از امتحانات وي بهتر و بيشتر گردد.
6-فرضيه هاي تحقيق
در اين تحقيق دو گونه فرضيه مورد نظر بوده است:
الف) فرضيه هاي مربوط به نگرش معلمان در خصوص ارائه تكليف شب در كلاس
1- ارائه تكليف شب به صورت هاي مختلف از قبيل رونويسي، سبك پژوهشي و تمريني موجب تثبيت يادگيري در دانش آموزان مي گردد.
2- دانش آموزان رغبت زيادي در انجام تكاليف شب در منزل از خود نشان نمي دهند.
3- انجام تكليف در منزل توسط دانش آموزان موجب تكميل آموزش روزانه، تقويت ابتكار و تجارب يادگيري و بالا بردن تواناييهاي ذهني، دقت و موفقيت تحصيلي دانش آموزان مي شود.
4- ارائه تكليف شب در تمام دروس و نيز براي كلاس اول دبستان ضروري است. و به تنهايي مي تواند در يادگيري موثر باشد.
5- توجه به تفاوت هاي فردي در ارائه تكليف شب موجب كيفي تر شدن آموزش ها مي گردد.
6- بررسي و رسيدگي معلم و ميزان رضايت معلم در انجام تكليف شب توسط دانش آموزان موجب تقويت يادگيري آنان مي شود.
7- ارائه تكليف شب منطبق با اهداف كلي درس موجب آموزش بهتر مي گردد.
ب) فرضيه هاي مربوط به ارائه تكليف فعال و تاثير آن بر پيشرفت تحصيلي.
1- بين ارائه تكليف شب به روش فعال و پيشرفت تحصيلي دانش آموزان پايه سوم در درس علوم تجربي تفاوت وجود ندارد.
2- بين ارائه تكليف شب به روش فعال و پيشرفت تحصيلي دانش آموزان پايه سوم در درس رياضي تفاوت وجود ندارد.
3- بين ارائه تكليف شب به روش فعال و پيشرفت تحصيلي دانش آموزان پايه سوم در درس ادبيات فارسي تفاوت وجود ندارد.
تكليف شب در حالي كه مي تواند وسيله اي براي نزديك كردن و ايجاد صميميت بيشتر بين كودكان و اوليا باشد ولي در بسياري از مواقع در شرايط نامطلوبي انجام مي گيرد و در نتيجه موضوعي براي درگيري ها و اوقات تلخي هاي خانوادگي مي شود.
