بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش هاي زیادي درباره چگونگی تأثیر متقابل محیط یا فضاي ساخته شده بر ذهنیات و رفتارهاي انسان، انجام شده
است. پژوهش هاي انجام شده نشان می دهد که محیط علاوه بر عناصر کالبدي شامل پیام ها، معانی و رمزهایی است
که مردم بر اساس نقش ها، توقعات و انگیزه ها و دیگر عوامل آن را رمزگشایی و درك می کنند و در مورد آن به قضاوت می پردازند، این حس کلی که پس از ادراك و قضاوت نسبت به محیط خاص در فرد بوجود می آید حس مکان نامیده می شود که عاملی مهم در هماهنگی فرد و محیط، باعث بهره برداري بهتر از محیط، رضایت استفاده کنندگان و در نهایت احساس تعلق آنها با محیط و تداوم حضور در آن می شود. این حس عاملی است که باعث
تبدیل یک فضا به مکانی با خصوصیات رفتاري ویژه براي افراد می گردد و موجب اساس راحتی از یک محیط می
شود. همچنین محیط کالبدي، یکی از عوامل محیطی مؤثر در حس مکان و احساس تعلق کاربران آن است، این تأثیر جبري نبوده بلکه به صورت عاملی ادراکی در بستر فعالیت هاي روزمره است که با ایجاد تصاویر ذهنی و تسهیل
فعالیت ها و رفتارهاي خاص بروز می نماید. در واقع هدف از این پژوهش پاسخ به این پرسش:(نقش مؤلفه هاي محیط کالبدي در ایجاد حس مکان براي طراحی یک مکان مطلوب چیست؟) و همچنین ارائه مدلی براي نشان
دادن چگونگی تأثیرمؤلفه هاي کالبدي محیط در ایجاد حس مکان در مخاطب و طراحی محیط مناسب وتشریح
مختصر هر یک از آنها می باشد، مدل پیشنهادي کاربردي بوده و می تواند چهارچوبی براي آگاهی طراحان نسبت به چگونگی تاثیر فضاي معماري بر حس استفاده کنندگان فراهم آورد.
کلید واژه: مکان، حس مکان، محیط کالبدي، روانشناسی محیط
mojgan.foroughi@yahoo.com .١
همایش ملی سازه، راه، معماري
دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس
اسفند 1390
-1 مقدمه
معماري از آن گروه از هنرها است که با موضوع هاي پیچیده یعنی فضاهاي زیست مواجه است که طراحـی برخـی از
آنها مانند فضاهاي شهري، عمومی، فرهنگی و مذهبی در بهترین صورت ممکن بدون توجه به برخـی از دانـش هـا و
تخصص هاي مرتبط با معماري به سادگی تحقق نمی پذیرد. دانش روان شناسی به ویژه روانشناسـی محـیط از جملـه دانش هایی است که متأسفانه تاکنون به صورت تخصصی و حرفه اي در ایران مورد توجه قرار نگرفتهحالی است، در
که اگر چه نه در همه انواع فضاهاي معماري اماطمئناًم در طراحی برخی از فضاها بسیار ضروري و لازم است.
چشم انداز تاریخ تحولات معماري در حوزه »کیفیت ارتباط محیط هاي ساخته شده و رفتارهاي مخاطبین ایـن مکـان
ها«، مؤکد این نکته است که هر زمان معماران و طراحان محیط از کارفرمایان خود فاصله گرفته اند و مبناي طراحیو مطالعات مورد نیاز را بر اساس نظرات شخصی خود بنا نموده اند، و یا به عبارتی نیازهاي افراد مصرف کننده را نادیده گرفته اند، راه گریزي جز تغییر در مکان و حتی ترك مکان ساخته شده براي مصرف کننده نمانده است. در مقابـل بـه جرأت می توان اذعان نمود ارتباط نزدیک طراحان و کاربران محیط و به دنبال آن آگاهی از نیازها و انگیزه هاي مـورد
نیاز مصرف کنندگان، یکی از مهمترین رموز پایداري و جاودانگی بناي ساخته شده می باشد.
»روانشناسی محیطی« با ماهیتی میان رشته اي، تنها علمی است که به طور مشخص سعی بر آن دارد تا به کمـک یافتـه هاي خود به تحلیل ارتباط میان محیط ساخته شده توسط طراحان و رفتار مصرف کنندگان آن محیط ها بپردازد.(.(1
با توجه به این که از اهداف طراحی فضاهاي عمومی جاذب، ایجاد احساس مطلوبیت، رضایت و راحتی مردم از یـک فضا است و این امر با ایجاد حس مکان (که عاملی مهم در هماهنگی فرد و محیط، باعث بهره برداري بهتـر از محـیط،
رضایت استفاده کنندگان و در نهایت احساس تعلق آنها با محیط و تداوم حضور در آن می شود) و شناخت عوامـل و
مؤلفه هاي محیطی ایجاد کننده آن و به کاربردن آن در یک طراحی حساس و خلاق، قابـل تحقـق اسـت، انجـام ایـن تحقیق براي طراحی مکان هاي کارآمدتر و ارائه راهبردهایی براي تداوم حضور و بهره بـرداري مـردم از یـک محـیط ضروري به نظر می رسد.
