بخشی از مقاله
چکیده
»سقراط« در قرن پنجم پیش از میلاد گفته است :
» هدف اصلی از ایجاد بناها نشاط و خوشبختی ساکنان آن است« این گفته سقراط رابطه دیرین دو مفهوم »سکونتگاه« ، »نشاط و سرزندگی« را نشان می دهد.بر مبناي چنین دیدگاهی
بناها؛وسیله اي براي نیل به شادي ،نشاط و سرزندگی می باشند.امروزه توجه صرف به جنبه کمی طراحی فضا و نگاه تک بعدي به آن ، سبب کاهش کیفیت اغلب فضاهاي عمومی شده است. به طوري که برخی از فضاهاي عمومی از عدم سرزندگی و پویایی لازم رنج می برند و فقط مورد استفاده افرادي خاص قرار می گیرند . این موضوع در بسیاري از موارد سبب می شود تا امنیت محیط دچار مخاطره شود، چرا که عدم وجود سرزندگی در فضا به افزایش رفتارهاي ناهنجار منجر کمک می نماید.بنابراین با ارتقاء کیفیت محیط و ایجاد سرزندگی در آن می توان مخاطبان بیشتري را به حضور در فضا تشویق نمود و بروز رفتارهاي هنجار در محیط را افزایش داد.
لذا عواملی که ذکر شد ، سبب گردید تا این پژوهش با هدف ایجاد سرزندگی در فضاهاي عمومی توسط عوامل کالبدي و با تکیه بر مطالعات ارزشمندانه نظریه پردازان روانشناسان محیط انجام شود. لازم به ذکر است که نقش محیط کالبدي در ایجاد سرزندگی امري تعینی و جبري نیست و در این تحقیق بر آنیم تا فقط از طریق عوامل کالبدي، سرزندگی را تبیین نماییم اما به طور قطع عوامل متعدد دیگري مانند قابلیت هاي مختلف افراد و ...... بر این موضوع موثر می باشند.
واژگان کلیدي:سرزندگی ،فضاي عمومی ،عوامل محیط کالبدي
٢
.1مقدمه
امروزه به دلایل گوناگون تأمین نشاط ،شادي و سرزندگی به عنوان یکی از دغدغه هاي اصلی طراحی فضا محسوب می شود و تأمین سرزندگی به مثابه یک آرمان مشروع ،در صدر بسیاري از اسناد رسمی شهرسازي و معماري به چشم می خورد،بنابراین اهمیت سرزندگی فضا به مثابه یک هدف و وسیله است. طراحان نیز در شرایط رقابت جهانی فضاها جهت کسب سهم بیشتر از سرمایه ها ، استعدادها و توجه جامعه بین المللی ،سرزندگی را به عنوان ابزار مؤثري جهت ارتقاء توان رقابتی فضاها تلقی می نمایند.
ایجاد فضاهاي عمومی در حقیقت خلق یک فضاي سرزنده براي زندگی جمعی است.به منظور خلق یک فضاي سرزنده ،معمار بایستی فهم کاملی از زندگی جمعی در کاربري مورد نظر داشته باشد.زیرا ایجاد یک بناي واجد ارزش بدون حضور مخاطب غیر ممکن است.در واقع فضا با حضور مخاطبان معنا می شود و هر قدر کیفیت آن فزون یابد ، میزان سرزندگی آن ارتقاء می یابد و حضور کاربران در آن افزایش می یابد.
در این مقاله تلاش خواهد شد تا با بهره گیري از دانش طراحی چارچوبی جهت درك ، توصیف و تبیین سرزندگی در فضاهاي عمومی ارائه گردد و به تبیین نقش عوامل کالبدي در تعریف سرزندگی در فضاهاي عمومی پرداخته شود. ویژگی هاي محیط کالبدي می توانند در ایجاد سرزندگی در یک مکان مؤثر باشند و محیط کالبدي می تواند از طریق تأثیر گذاشتن بر الگوهاي جاري رفتار زمینه اي را جهت ایجاد سرزندگی در مکان فراهم نماید. طراح می تواند با پیش بینی و طراحی فعالیت هاي مختلف و دخیل نمودن ملاحظات کالبدي(عملکردها و رفتارها) مبتنی بر نیاز سنجی از جامعه بهره بردار، به منظور فراهم آوردن امکان تجربیات (فعالیت هاي)جدید، موجبات ارتقا ء کیفیت و ایجاد سرزندگی در محیط را فراهم نماید.
.2روش تحقیق :
روش تحقیق کیفی با رویکردي تفسیرگرایانه است.در روش تحقیق کیفی گستره وسیعی از تدابیر گردآوري داده ها کاربرد دارد . در این پژوهش با توجه به ماهیت آن در بخش نظري (کتابخانه اي ) تدبیر اسنادي و همچنین تدبیر بایگانی استفاده خواهد شد .
.3پیشینه تحقیق :
از سال 1960 با پایه ریزي »روانشناسی محیط« ، توجه به کیفیات انسانی در طراحی عرصه هاي عمومی و تأثیر آن ها در استفاده بیشتر کاربران از محیط امري مهم تلقی شد. به طوري که افرادي مانند »کوین لینچ1«، »اي ین بنتلی2« و....... معیارهایی را براي ارتقاي این
محیط ها ارائه داده اند .آن چه که در روند این تحقیق مورد استفاده قرار خواهد گرفت ، کیفیاتی است که جمعی از نظریه پردازان روانشناسی محیط در جهت افزایش سرزندگی محیط ارائه داده اند.
»جان لنگ3« در سال 1938 در کتاب »آفرینش نظریه معماري« در مورد افزایش حضور مخاطبان و برقراري تعاملات اجتماعی مردم
تأکید دارد. او هچنین در کتاب مزبور می نویسد: »اگر در طرحی خواسته هاي مردم در نظر گرفته نشود ، محیط اجتماعی حاصل از آن قابلیت برقراري تعاملات اجتماعی را نخواهد داشت و در نتیجه مخاطبان استقبال چندانی از فضا نخواهند کرد.)«لنگ.125،(1381
»بنتلی« نیز در سال 1976 در کتابی تحت عنوان » محیط هاي پاسخ ده « بر این باور تأکید دارد که محیط ساخته شده دست بشر با
تقویت فرصت هاي مناسب از طریق به حد اعلا رساندن گستره گزینه هاي قابل عرضه به مردم،می تواند بر امکان رفتن یا نرفتن
١ Linch. ٢ Bantely. ٣ Lang.
٣
آن ها به مکانی تأثیر بگذارد .وي به عواملی چون نفوذپذیري ، گوناگونی ، خوانایی ، انعطاف پذیري غناي حسی و رنگ تعلق اشاره می کند و آن ها را عوامل مؤثر در افزایش حضور کاربران در محیط و ارتقاء سطح پاسخدهندگی آن می داند. ( بنتلی 1385. ، .(21
لازم به ذکر است که نظریه پردازانی که در این زمینه مطالعاتی انجام داده اند به معیارها و عوامل کالبدي متعددي اشاره نموده اند اما
این معیارها تاکنون به طور خاص در مورد یک فضاي عمومی مورد تحقیق قرار نگرفته اند .
