بخشی از مقاله
خلاصه
نیاز به دستیابی به اطلاعات مفید و قابل بهرهبرداری و ضرورت ارائه دیدگاههای راهبردی برای سیاستگذاران و تصمیمگیرندگان در عصر جدید منجر به رشد مراکز و نهادهایی شده است که از آنها به عنوان کانون تفکر (اندیشگاه، اندیشکده) یاد میشود. تغییرات سریع، شتاب غیر قابل وصف توسعه فناوری، پیچیدگی، تخصصی بودن و حجم بالای اطلاعات تولید شده، از ویژگیهای اصلی دنیای امروز است. تصمیمگیری در چنین فضایی، یکی از اساسیترین چالشهای پیشروی مدیران میباشد. مجموعه شرایط روز دنیا سبب شده است شیوههای سنتی مدیریت نتوانند کارایی لازم را در توسعه ایفا نمایند و لازم است که مدیران نیز به سمت شیوههای نو جهتگیری و حرکت نمایند. تغییر شیوه مدیریت نیازمند تغییر نگرش مدیریت است، اما این تغییر به تنهایی برای حرکت به سمت مدیریت نوین کافی نیست. در کنار تغییر نگرش لازم است از ابزارهای جدید مدیریت نیز استفاده شود. بهرهگیری از پتانسیل کانونهای تفکر یکی از ابزارهای جدید مدیریتی میباشد. در دهههای اخیر نوعی سازمان ویژه برای تفکر و پژوهش در زمینه سیاستسازی و تصمیمسازی بر اصل جمعاندیشی و ایدهپردازی شکل گرفته است که به کانونهای تفکر (Think Tank) معروفند. این کانونها با سازماندهی کارشناسان متخصص، بر حوزهای خاص متمرکز شده و به منظور پاسخگویی سریع به تغییرات، آخرین تحولات بینالمللی در حوزه مزبور را رصد مینمایند و اطلاعات کارشناسی شده را به صورت دقیق و با سرعت مناسب تهیهکرده و گزینههای ممکن را به صورت پیشنهادات روشن و خالی از ابهامات تخصصی و فنی، در اختیار مدیران و تصمیمگیران قرار میدهند. بدین صورت فرآیند تصمیمگیری در کمترین زمان ممکن و به بهترین شکل برای مدیران مقدور میگردد. در این مقاله ضمن بررسی کانون تفکر و مفاهیم آن، به بررسی و ارائه مدل کانون تفکر در شرکت ملی گاز ایران می پردازیم.
کلمات کلیدی: کانون تفکر، ارتقا سازمانی.
.1مقدمه
با گسترش دانش و تخصصی شدن عرصههای علمی، نیاز به نوآوری فکری روزبه روز بیشتر احساس و نیاز به افرادی که بتوانند افکارجدیدی بـه مجموعـه مدیران و تصمیمگیران کشورها ارائه کنند، بیشتر نمایان میشود. این افراد کسانی هستند که در کانونهای تفکر، ایدههای جدید تولید میکننـد تـا جامعـه راهی تازه در عرصههای مختلف حیات خود بپیماید. لذا کانونهای تفکر راهی جدید میباشد که توسط خـط مشـی گـذاران جهـت القـا، تنظـیم و بهبـود محتوای خط مشی عمومی جامعه بکار می رود. کانونهای تفکر خودشان را جمعی از متخصصان و کارشناسان شناخته شده در عرصـههـای گونـاگون بـه جامعه معرفی مینمایند که اطلاعات و دادههـای مربوطـه را گـردآوری کـرده و پـس از تجزیـه و تحلیـل،خط مشـی لازم جهـت ارتقـا و بهبـود وضـعیت سازمانها و نهادها را پیشنهاد میدهند. کانونهای تفکر با ایفای نقش میـانجی و واسـطهای بـین مجـامع علمـی، مراکـز تحقیقـات دانشـگاهی و دیپلماسـی سیاسی به تولید سیاست، خط مشی و راهکارهای راهبردی می پردازند (اندرو1، (2009 .نمونههای اولیه کانون تفکر به سالهـای حـدود 1850 مـیلادی بـر میگردد. در جنگ جهانی دوم و به منظور مدیریت مسائل جنگی، انسجام و بکارگیری ایدههای خلاق و نوآور، اتاقهای فکری بوجود آمدند که پس از
1 Andrew
1
جنگ نیز به تمامی مسائل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تسری پیدا کردند. کانونهای تفکر ساختارهای مناسبی برای بکارگیری فکر، ایـده، علـم و دانش برای خدمت به مدیریت بوده و با ماموریت پشتیبانی فکری و مشاورهای از سیاستگذاران و تصمیمگیران و با هدف سیاستپژوهی متولـد شـده و از طریق مطالعات و پژوهشهای علمی به حل مسائل مـی پردازنـد. ایـن نهادهـا دور از عرصـههـای اجرایـی بـوده و مـدیران را در فراینـد تصـمیمسـازی و تصمیم گیری (قبل از وقوع مساله، در حین مواجهه، زمان خلق گزینهها و راهکارها، موقع تصمیمگیری و سپس در برخورد با پیامدها) همراهی مـیکردنـد. آنچه که در کانونهای تفکر صورت میگیرد، ساختار ویژهای است برای ایدهپردازی و تولید فکر بر مبنای اصل کار گروهی و جمعی. کانونهـای تفکـر فرصتها و چالشها را باز میشناسند و در این راستا و با هدف ترویج و درگیر کردن گروههای مختلف نخبه جامعه، همایشها و کارگاههای آموزشی بـا حضور دانشوران و سیاستگذاران برگزار میکنند. علاوه بر این هر کانون تفکر بسته به زمینههای کاری خـویش، دائمـاً سیاسـتهـای دیگـر کشـورهـا را میکاود و سپس از مطالعات تطبیقی صورت گرفته، برای سیاستگذاریهای کلان ملی و سازمانی بهره میگیرد(برتی1 ، .(2007
.2 کانون تفکر چیست؟
کانون تفکر یا مراکزایده پروری، مرکز پرورش فکر و ایده، بنیاد خط مشی گذاری، پژوهشکده فکر... یک سازمان، بنگاه شـرکت یـا گروهـی اسـت کـه تحقیقاتی راهبردی و عملیـاتی در خصـوص موضـوعاتی چـون خـط مشـیهـای اجتمـاعی، اسـتراتژی سیاسـی، اقتصـادی و همچنـین موضـوعات علمـی، تکنولوژی، سیاستگذاری کارهای صنعتی و رایزنیهای نظامی برای شرکتهای خصوصی و نهاد ها و سازمانهای دولتی انجام داده و سپس نتـایج را بـه صورت بستههای پیشنهادی جهت تصمیم گیری آسان تر به مدیریت آن بخش ارائه میدهد. بسیاری از کانونهای تفکر، سازمانهـای غیـر انتفـاعی هسـتند که در برخی کشور ها مثل آمریکا، کانادا و.. معاف از مالیات هستند. البته چنانچه در مواردی کانونهای تفکر توسط دولتها و یا شرکتهای خصوصـی تاسیس شوند، از طریق مشاورهها و کارهای پژوهشی مـرتبط بـا تعهدشـان کسـب درآمـد مـیکننـد. در خصـوص کـانون تفکـر و نقـشهـای آن نظـرات گستردهای وجود دارد که در ذیل به دو نگاه عمده به کانون تفکر اشاره میشود:
آزاد اندیشانه: کانونهای تفکر مانند، بنیادهای ملـی پیشـرفت و تحقیقـات نقـش حـامی و پشـتیبانی را دارنـد. البتـه کـانونهـای تفکـر بـرای خـود، نقـش سیاستگذاری در جوامع دموکراتیک را نیز قائلند که ضامن کثرت گرایی اندیشه و چند صدایی دانشی در فرایند تحلیل و ارائه خط مشـی بـاز، آزاد، قابـل پیگیری و ارزیابی هستند.
محافظه کارانه: گروهی کانونهای تفکر را وسیلهای برای نفوذ ذینفعان در تصمیمگیریهای کلان، تثبیت سود مـداوم، عـوام فریبـی اطرافیـان، تبلیغـات و اکتساب وجهه علمی میدانند که توسط نخبگان و مسئولان هر سازمان و نهاد تاسیس میشود.
کانونهای نفکر، نماینده دیدگاههای ایدولوژیک متنوعی هستند. برخی کانونهای تفکر،مثـل بنیـاد هـریتیج2 در صـف جنـبشهـای محافظـه کارانـه قـرار میگیرد. برخی دیگر علی الخصوص آنهایی که بر اصلاحات محیطی و اجتماعی متمرکزند مانند موسسه تلـوس3 بعنـوان آزادی خـواه شـناخته مـیشـوند. دسته ای دیگر، مانند موسسه کاتو4 اصلاحات اقتصادی و آزادیهای اجتماعی را ترویج میدهند. یک گرایش جدید- کـه پیامـد جهـانی سـازی اسـت-همکاری میان کانونهای تفکر در سراسر قارهها است. برای مثال موسسه بروکینگز5 (و واشنگتن دی سی6 بـا وزارت امـور خـاره قطـر در خصـوص طـرح ارتباطی غرب و اسلام در سطوح بین المللی همکاری میکنند. البته برخـی کـانونهـای تفکـر نیـز در سـطح مسـائل منطقـه ای همکـاری مـیکننـد، ماننـد کانونهای تفکر آسیایی که شامل بنگلادش، چین، گرجستان، هند و پاکستان میباشد و کانونهای تفکر اروپایی شـامل بروکسـل، آلمـان، یونـان، ایتالیـا، هلند، پرتغال، اسپانیا، ترکیه، انگلیس میباشند و همچنین کانونهای تفکر ایالات متحده شامل کشور های مکزیک، برزیل، مصر، غنـا، روسـیه، اسـترالیا و آفریقای جنوبی میباشد(سیدنی7، . (2006
1 Berit 2 Heritage Foundation 3 Tellus Institute 4 Cato Institute 5 Brookings Institution 6 Washington DC 7 Miller and Sidney
2
.2.1 تعریف کانون تفکر
یک کانون تفکر، سازمان یا گروهی است که بر روی حل یک مسئله خاص یا انجام یک وظیفه معین در حوزه علوم، جامعه یـا تکنولـوژی متمرکـز شـده است. هدف کانون تفکر درگیر شدن در موضوعات و چالش هایی است که فراتر از حد توانایی های افراد یـا گـروههـای متخصصـین متوسـط مـی باشـد. مطالعات درازمدت و عمیق شیوه کاری کانونهای تفکر می باشد. کانونهای تفکر در ساده ترین تعریف عبارتند از مؤسسات سیاست پژوهـی مسـتقل. بـه عبارت دیگر، گروه یا مؤسسه ای که برای انجام پروژههای قوی و حل مسائل مختلف، بخصوص مسائل حـوزههـای فنـاوری و راهبـردی سیاسـی تأسـیس شده است. کارخانههای فکر، کارخانههای مغز، کارخانههای ایده، کارخانههای تمیز، جعبههای مغز، شرکتهای تولید ایده، تاجران ایـده، بانکهـای مغـز، بدنههای دانش و امثال آن، تعبیرهایی است که صاحب نظران مختلف درباره کانونهای تفکر بکار میبرند. مطابق تعریـف »فرهنـگ انگلیسـی آکسـفورد«، کانون تفکر مؤسسهای تحقیقاتی یا سازمانی است که به ارائه مشاوره و ایده در زمینه مسائل سیاسـی، اجتمـاعی و اقتصـادی مـیپـردازد. واژه کـانون تفکـر معمولاٌ به سازمانهایی اطلاق میشود که نظریه پردازان و اندیشمندان را به خدمت میگیرند تا بـرای مسـائل کـلان، تحلیـلهـا و دسـتورالعملهـایی بـرای سیاست گذاری فراهم نمایند (امیری، .(1384
