بخشی از مقاله
چکیده
در پژوهش حاضر محتوای کتابهای درسی مطالعات اجتماعی دورهی آموزش ابتدایی از نظر میزان توجه محتوای کتاب به مؤلفههای بر گرفته شده از کنوانسیون حقوق کودک بررسی شده است. جهت تجزیه و تحلیل دادههای حاصل از کتابهای درسی مطالعات اجتماعی دورهی ابتدایی، از جدول مقولهبندی و محاسبهی درصد فراوانی مؤلفهها استفاده شده است. براساس یافتههای پژوهشی، بیشترین درصد فراوانی در صفحات کتابهای درسی مطالعات اجتماعی مربوط به مؤلفهی آموزش و پرورش و فعالیتهای فرهنگی و تفریح با درصد 28,42 و کمترین درصد مربوط به مؤلفه-های منافع عالیه کودک و زندگی با خانواده با درصد برابر 0,00 است. همچنین، نتایج بر حسب پایهها نشان داد بیشترین درصد فراوانی مربوط به پایهی چهارم با درصد 31,58 و کمترین درصد فراوانی مربوط به پایهی ششم با درصد 23,16 است. با توجه به اصول جامعیت، مداومت و عملی بودن مؤلفهها این نتیجه حاصل شد که در تنظیم محتوای کتابهای مطالعات اجتماعی دورهی ابتدایی این اصول رعایت نشده است.
مقدمه و بیان مسئله
کودکان به عنوان آسیبپذیرترین قشر جامعه، اولین افرادی هستند که در معرض هجوم مستقیم مشکلات ناشی از زندگی انسانها قرار میگیرند. امروزه میلیونها کودک در سراسر جهان به خاطر آوارهگیهای ناشی از جنگ، بیسرپرستی، تغذیه نامناسب، اعتیاد والدین و مشکلات ناشی از طلاق و ... شرایط دشواری را سپری میکنند و مورد سواستفادههای گوناگون مثل سواستفاده جنسی، توزیع مواد مخدر، کارهای سخت و اجباری و ... تن میدهند و حقوق آنها ضایع میگردد.
250 میلیون کودک در جهان کار میکنند، 130 میلیون کودک شش تا یازده ساله از تحصیل محروماند، 14 میلیون نفر در جهان از بیماری ایدز کشته شدهاند که %25 آنها کودک بودهاند و %29 کودکان زیر پنج سال از سوء تغذیه رنج میبرند. - قاسم زاده، - 1381 آمار ذکر شده بیتوجهی به کودکان و ضرورت تدوین سندی برای حمایت از این قشر ضعیف جامعه را بیان میکند. دین مبین اسلام به کودک و محترم شمردن او اهمیتی زیادی میدهد و برای کودک حقوقی قایل میشود.
برخی از حقوقی که اسلام برای کودک قائل است؛ شامل: انتخاب نام نیکو، تأمین خوراک و تغذیه مناسب برای کودک، حق تحصیل، حق تفریح و بازی، پرهیز از اعمال خشونت جسمی و روحی به کودک و احترام به مقام کودک است. - پایگاه اطلاع رسانی حوزه - اما تدوین سندی که رعایت حقوق کودک را برای دولتهای مسلمان و غیر مسلمان الزامی کند و دولتها برطبق آن سند موظف به رعایت آن باشند و درصورت کوتاهی بازخواست شوند، ضروری است.
پیماننامهی جهانی حقوق کودک الهام بخش تغییرات بنیادین در قوانین، برنامهها و سیاستهای بسیاری از کشورها برای بهبود زندگی کودکان است. در این پیماننامه، سعی شده است به تمامی مسائل مربوط به رشد کودکان در زمینههای جسمی، ذهنی، روانی و اجتماعی توجه شود. - قاضی، - 1369 کنوانسیون 1989 حقوق کودک1؛ اصلیترین منبع بینالمللی در حمایت از حقوق کودکان است. این کنوانسیون، کامل- ترین سند مربوط به حقوق کودکان است که تاکنون تدوین شده و اولین سندی است که این حقوق را در عرصه بینالمللی به صورتی لازم الاجرا مطرح کرده است و بیشتر کشورهای جهان به آن ملحق شدهاند.
- عبادی، . - 1376 دولت جمهوری اسلامی ایران در تاریخ 14 مهر سال 1370 پیمان جهانی حقوق کودک را امضاء کرد - آقابیگلویی و دیگران، - 1380 و در اسفند ماه سال 1372 به موجب ماده واحدهای که به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید به کنوانسیون حقوق کودک ملحق گردید. الحاق مذکور مشروط بر آن است که مفاد کنوانسیون در هر مورد و هر زمان در تعارض با قوانین داخلی و موازین اسلامی باشد یا قرار گیرد، از طرف جمهوری اسلامی ایران لازم الرعایه نباشد.
- عبادی، - 1376 کنوانسیون حقوق کودک دارای یک مقدمه و 54 ماده است که 41 ماده آن حقوق کودک را بیان میکند و 13 ماده دیگر درباره چگونگی اجرای آن در کشورها ست. به طور کلی حقوق مطروحه در کنوانسیون را میتوان به اصول زیربنایی و اساسی، حق مشارکت و آزادیهای مدنی، حق حمایت و حق تامین طبقهبندی نمود. - مصفا، - 1382 هدف اساسی این کنوانسیون ایجاد یک زندگی بهتر برای کودکان و تلاش در راه رشد هماهنگ و متعادل آنان در زمینههای رشد جسمی، ذهنی، عاطفی، روانی و رشد اجتماعی است و برای دستیابی به این هدف چهار محور اساسی رشد، بقا، حمایت و مشارکت را مورد توجه قرار داده است. - ابوحسینی، - 1378
اولین گام در راه تحقق حقوق کودک، آشنایی همگان با این حقوق است. به ویژه والدین، معلمان و خود کودکان باید از این حقوق آگاهی یابند تا بتوانند در تحقق آن مشارکت فعال داشته باشند. برنامهریزی مناسب در سطح ملی برای تحقق این حقوق و کاهش موانع اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در این راستا، گام دیگری است که باید برداشته شود. - قاسم زاده، - 1388 مادهی 42 پیمان نامه، بر چگونگی اجرای پیماننامه از طریق دولت و نحوهی تعاملش با دیگر سازمانها در جهت شناساندن مؤلفههای حقوق کودک به عموم مردم، به ویژه کودکان، تأکید شده است. یکی از نهادهایی که در این زمینه نقش اساسی ایفا می کند، نهاد آموزش و پرورش است.
مهمترین رسالت آموزش و پرورش در کشورها آماده کردن دانشآموزان برای پذیرفتن نقشهای گوناگون اجتماعی و مشارکت فعال در جامعه است. بنابراین، آگاه بودن دانش-آموزان به حقوق کودک به ساخت جامعهای سالمتر کمک بسزایی میکند. - زینالی، - 1389 در نهاد آموزش و پرورش، برنامه درسی و به خصوص در نظام آموزش و پرورش ایران که سیستم نیمه متمرکزی دارد و تاکید بر محتوای کتاب درسی زیاد است؛ ورود مؤلفههای حقوق کودک در کتابهای درسی، یکی از مهمترین روشهای اشاعهی حقوق کودک است.
زیرا مدرسه اولین جامعهی رسمی است که کودک با آن سرکار دارد و کودک بخش قابل توجهی از شخصیتش در مدرسه شکل میگیرد. و همچنین در الگوی نظام آموزش و پرورش ایران غالب فعالیتهای آموزشی و پرورشی در چهارچوب کتاب درسی صورت میگیرد. - ملکی، - 1384 مطالعات اجتماعی یک حوزهی مهم یادگیری است که از انسان و تعامل او با محیطهای گوناگون در طی زمانهای مختلف و جنبههای گوناگون این تعامل - سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، محیطی و ... - بحث میکند و رشتههای مختلفی چون تاریخ، جغرافیا، حقوق، اقتصاد و نظایر آن را دربرمیگیرد. رویکرد اصلی برنامه جدید مطالعات اجتماعی »رویکرد فرهنگی-تربیتی« است. - فلاحیان، - 1393 با توجه به اینکه رویکرد برنامهی جدید مطالعات اجتماعی رویکرد فرهنگی - تربیتی است و نظام آموزش و پرورش وظیفهی نقشپذیر کردن دانشآموزان را برعهده دارد. بنابراین کتابهای مطالعات اجتماعی باید در زمینهی ترویج حقوق کودک نقش اساسی را ایفا کنند.
