بخشی از مقاله
مقدمه
واژة تعلیم و تربیت از ریشه لاتین Educatus گرفته شده که به معناي راهنمایی جهتدار یادگیري است (گوسوامی1، .(2004 علم عصب نیز علمی است که فرآیندهاي یادگیري و یادسپاري مغز را از سطح مولکولی و سلولی تا نظامهاي عصبی را بررسی میکند. در حقیقت مطالعه یادگیري، علوم تعلیم و تربیت و عصب را به یکدیگر پیوند میزند (گواسوامی، .(2004
از طرف دیگر مهمترین هدف نظامهاي آموزشی کمک به دانشآموزان در جهت ساختن معناي بیشتري از خود، دیگران و محیط پیرامونشان میباشد (برودي2، .(2002 خلق معنا نیز عملکرد
محوري مغز است (جنسن3، (2000 که از طریق یادگیري صورت میپذیرد. بنابراین میتوانیم یادگیري و تعلیم و تربیت را از چشمانداز بیولوژیک بدینگونه تعریف نماییم »فرآیندهاي شکلدهی ارتباطات نورونی در پاسخ به محرّكهاي محیطی بیرونی و کنترل و افزودن مناسب این محرّكها.« پس یادگیري و تعلیم و تربیت میتواند به عنوان رشتهاي جدید از علوم طبیعی در نظر گرفته شود که قلمرو آن کلّ حیطه زندگی انسان و اموري نظیر محیط محیط جنینی، مراقبت از کودك، اکتساب زبان، تعلیم و تربیت عمومی و خصوصی و توانبخشی را دربر میگیرد (گوسوامی، .(2004 این قلمرو نوین را با عناوین مختلفی نظیر: ذهن، مغز و تعلیم و تربیت MBE (انصاري و کاچ4، (2006، مغز و تعلیم و تربیت (گواسوامی، 2004؛ 5OECD،
2002، پوسنر و روت بارت6، (2005 تعلیم و تربیت مغز محور یا سازگار با مغز (بروئر7،
1997، جنسن، (2000 نامیدهاند.
دهه 1990 در آمریکا دهه مغز نامیده شد. این علاقمندي به مغز و تعلیم و تربیت منجر به
شکلگیري »اسطورههاي مغزي«8 در قلمرو تعلیم و تربیت گردید (هال9، (2005 و موجب شد
1- Goswami, E.
2- Brady, M.
3- Jensen, E. 4- Ansari & Coch 5- Organization for Economic Cooperation and Development 6- Posner, M. I. & Rothbord
7- Bruer, J. 8- neuromyths
9- Hall, J.
١٠٦
عدهاي از متخصصان با دیدي منفی به کاربرد یافتههاي مغز در تعلیم و تربیت بنگرند (بروئر،
2000، 1999، .(1998 بعضی از این اسطورههاي مغزي عبارتند از:
جانبی بودن دو نیمکرة مغز:1 اعتقاد به این که دو نیمکرة چپ و راست مغز به گونه کاملاً متفاوت از یکدیگر عمل مینمایند. نیمکرة چپ جایگاه تفکّر منطقی است و مربوط به استدلال، حلّ مسأله و زبان است و نیمکرة راست جایگاه خلاّقیت و ابداع و مرتبط با تصاویر است تا کلمهها (هال، .(2005 بنابراین معلّمان در وهله اول باید دریابند که دانشآموزان چپ مغزند یا راست مغز، سپس عمل کلاسی خود را به گونهاي تنظیم نماید که موجب قطع ارتباط
بین ترجیهات مغزي آنان و تجربههاي یادگیریشان نگردد (گوسوامی، .(2006
دورة حساس یادگیري: این ایده که به »افسانه سه سال اول زندگی« مشهور است، مبین آن است که مغز به طور انحصاري طی سه سال اول زندگی آمادگی یادگیري دارد و با بیان عبارت use it or lose it معتقدند چنانچه از این دوره به درستی بهرهبرداري نگردد، فرصت حداکثر رشد مغز از دست خواهد رفت (هال، .(2005
افراد تنها از %10 مغزشان استفاده مینمایند (گک2، .(2005
محیط غنی شده:3 محیط غنی تربیتی منجر به تراکم سیناپسی بیشتري در مغز میشود. براین اساس کودکان باید در یک محیط غنی پرورش یابند تا پتانسیلهاي یادگیریشان افزایش یابد.
در غیر این صورت، محرومیت آنان قابل جبران نخواهد بود (هال، .(2005
اسطورههاي مغزي دیگري نظیر مغز جنسیتی4، یادگیري ضمنی5، سبکهاي مسلّط یادگیريV, A, K 6 و بازي مغزي7 نیز شیوع دارند که پرداختن به آنها از حوصله این مقاله خارج است. علی رغم وجود این اسطورهها و این که هنوز چندان مشخّص نیست که دانش مغز چگونه باید خط مشیها و عمل تربیتی را متأثّر نماید، راههاي عدیدهاي، لابراتوارهاي عصب ـ
1- Brain Laterality
2- Geake, J. G. 3- Enriched environment 4- gendered brain 5- Implicit learning
6- Visual, auditiry & kinaesthetic learning style 7- Brain gym
١٠٧
شناختی و عمل کلاسی را به هم پیوند میزند. دلالتهاي تربیتی علم عصب به اندازهاي بوده است که دریابیم امروزه آموزش کلاسی براساس یک نظریه نادرست (رفتارگرایی) انجام میشود (جنسن، .(2000 مطالعات تطبیقی 1 TIMSS که هر چهار سال یک بار از طرف انجمن بینالمللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی 2 IEA در سطح بینالمللی در دروس ریاضیات و علوم در پایههاي چهارم ابتدایی، سوم راهنمایی و چهارم دبیرستان برگزار میشود، از نتایج اسفبار دانشآموزان ایرانی حکایت دارد. در آخرین دور این مطالعات (2003) دانشآموزان ایرانی پایه هشتم از بین 46 کشور شرکت کننده رتبه 33 و در پایه چهارم از 25 کشور شرکت
کننده رتبه 22 را به خود اختصاص داده اند (پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، .(1384 ما قبلاً یافتههاي روانشناسی شناختی و رشدي را با موفقیت در کلاس درس اجرا نمودهایم. این یافتهها باید با نتایج حاصل از پژوهشهاي مغز کامل شوند تا فرآیند یاددهی ـ یادگیري بهبود یابد.
