بخشی از مقاله
چکیده:
پیشرفت تکنولوژی کامپیوتر در سالهای اخیر مربیان تعلیم و تربیت جهان را بر آن داشته است که از این پدیده نوظهور قرن حاضر در امر تعلیم و تربیت نیز استفاده کند . البته برای استفاده از این کار به ناچار از آموزش برنامه ای استفاده می شود . مهم این است که با چه روشی می توان از این وسایل پیشرفته استفاده نمود . کامپیوترها به کلیه وسایل تکنولوژی عصر حاضر ارجحیت دارند ، زیرا این ماشین ها گنجایش و فراخنای فوق العاده وسیعی در حافظه برای بازیابی ، مقایسه و پردازش اطلاعات دارند . آموزش بر اساس کامپیوتر انعطاف پذیر است و به کمک آن می توان هدف های سطوح مختلف را آموزش داد و یادگیرنده را در تکالیف خلاق و حل مساله درگیر نمود . سرعت یادگیرنده به هر صورتی باشد قابل تنظیم با ماشین است . در این مقاله سعی شده است نقش کامپیوتر را در فرآیند یاددهی - یادگیری بررسی نماید .
واژه های کلیدی: کامپیوتر، آموزش برنامه ای، فرآیند یاددهی -یادگیری.
.1مقدمه1
جهان در چند دهه اخیر گرایش تازه ای به سوی کارایی بیشتر در آموزش و یادگیری بوده است . این گرایش ها نظیر انفرادی کردن آموزش ، توزیع وسیع تر آموزش ، بهره گیری از فناوری به ویژه کامپیوتر ، توانایی معلم را در ارتباط موثر با یادگیرنده افزایش داده و از تلخی تکرار درس ها به شیوه سنتی کاسته است .[1] در این میان کامپیوتر از چنان نقش و اهمیتی برخوردار گردیده که شایدبتوان عظیم ترین پیشرفت فنی در زمینه آموزش را با اتکا به کامپیوتر میسر نمود . افزایش تقاضا برای آموزش کامپیوتر محور بر مبنای این عقیده شکل گرفته است که آموزش سنتی قابل انتقال به آموزش های کامپیوتری می باشد ، ضمن این که مزایای اضافی به همراه دارد. [2] فرهنگ استفاده از کامپیوتر به موسسه های بازرگانی کوچک ، مدارس و حتی خانه ها راه یافت . بنابراین کامپیوترها از انحصار دانشگاه ها و موسسه های تحقیقاتی و سازمان های بزرگ خارج شد .[3]
استفاده از کامپیوتر در آموزش و یادگیری مزایای متعددی دارد . از جمله اینکه باعث می شود فعالیت های یادگیرنده شخصی شود و می تواند تمرکز بیشتری داشته باشد .[4] پژوهش های انجام شده درباره اثربخشی روش آموزش به کمک کامپیوتر نشان داده اند که اگر برنامه هایی که به خورد کامپیوتر داده می شوند درست تهیه بتوان عظیم ترین پیشرفت فنی در زمینه آموزش را با اتکا به کامپیوتر میسر نمود . افزایش تقاضا برای آموزش کامپیوتر محور بر مبنای این عقیده شکل گرفته است که آموزش سنتی قابل انتقال به آموزش های کامپیوتری می باشد ، ضمن این که مزایای اضافی به همراه دارد. [2] فرهنگ استفاده از کامپیوتر به موسسه های بازرگانی کوچک ، مدارس و حتی خانه ها راه یافت . بنابراین کامپیوترها از انحصار دانشگاه ها و موسسه های تحقیقاتی و سازمان های بزرگ خارج شد .[3]
استفاده از کامپیوتر در آموزش و یادگیری مزایای متعددی دارد . از جمله اینکه باعث می شود فعالیت های یادگیرنده شخصی شود و می تواند تمرکز بیشتری داشته باشد .[4] پژوهش های انجام شده درباره اثربخشی روش آموزش به کمک کامپیوتر نشان داده اند که اگر برنامه هایی که به خورد کامپیوتر داده می شوند درست تهیه گردند و بر اصول روانشناسی یادگیری استوار باشند به پیشرفت دانش آموزان کمک زیادی می کنند .[5] همچنین آموزش به کمک کامپیوتر وقتی به صورت مکمل آموزش کلاسی به کار می رود اثربخش تر از زمانی است که به جای آموزش کلاسی مورد استفاده قرار می گیرد . در ضمن استفاده از این روش آموزشی با دانش آموزان در سطح پیش از دانشگاه - به ویژه دبستان - موثرتر از کاربرد آن با دانشجویان دانشگاه است . .[6]
نیز با اشاره به یافته های پژوهشی مربوط به روش آموزش به کمک کامپیوتر گفته است این روش هم پیشرفت تحصیلی یادگیرندگان را افزایش می دهد و هم در آنان نگرش مثبت تری نسبت به فعالیت های آموزشگاهی ایجاد می کند . به طور کلی آموزش های مبتنی بر کامپیوتر - برنامه ای - در مقایسه با آموزش های سنتی - معلم محور - دارای مزایایی نظیر ارائه ی بازخورد فوری ، اجتناب از قضاوت های ذهنی و سوگیرانه ، تسهیل فرآیند انفرادی کردن آموزش ، افزایش دادن توجه و انگیزش یادگیرندگان ، یادگیری متنوع ، تناسب آموزش با توانمندی های یادگیرندگان ، ایجاد محیط برانگیزاننده و به دور از رقابت های ناسالم می باشد.[2] در مطالعه حاضر به بررسی کامپیوترها و آموزش برنامه ای در فرآیند یاددهی . یادگیری می پردازیم.
.2 تاریخچه آموزش با کامپیوتر
ایده استفاده از کامپیوترها برای فعالیت های علمی و یادگیری به دهه 1960 برمیگردد . یکی از اقدامات در این زمینه پروژه ARPA با هدف ایجاد شبکه ای برای تبادل اطلاعات نظامی و امنیتی در آمریکا بود . شبکه های کامپیوتری از همان ابتدا در بستری علمی رشد کردند ، چون سه مرکز از چهار مرکزی که برای پروژه ARPA در نظر گرفته بودند دانشگاه آمریکا بود .به طور کلی کلونکس چهار دوره مجزا را در آموزش الکترونیکی طبقه بندی کرده است . نسل اول آموزش الکترونیکی - سال های 1850 تا - 1960 متکی به دست بود و به آموزش های مکاتبه ای مشهور بودند . در طی دوره نسل دوم آموزش الکترونیکی - سال های 1960تا - 1985 از فناوری صوتی و نوارهای ویدئو ، رادیو ، تلویزیون و آموزش های الکترونیکی استفاده می شد .
در نسل سوم آموزش الکترونیکی - سال های 1985 تا - 1995 از تکنولوژی شبکه های کامپیوتری استفاده می شد . بر خلاف نسل اول و نسل دوم که تعامل یک طرفه بود ، در نسل سوم تعامل دوطرفه با استفاده از کامپیوتر و ویدئو کنفرانس ها رایج شد . وجه مشخصه نسل چهارم آموزش الکترونیکی - 1995 تا کنون - پیدایش کامپیوترهایی با پهنای باند وسیع است که اجرای کنفرانس های صوتی و تصویری با کیفیت را در اینترنت و وب فراهم می کند . ارتباطات کامپیوتری ، گروه های بحث پیوسته و چت می باشد .[7]
.3 مبانی نظری آموزش با کامپیوتر و آموزش برنامه ای اسکینر روانشناس رفتارگرا به مانند اکثر روانشناسان رفتارگرا همچون ثرندایک به کار بست . نظریه یادگیری خود در فرآیند آموزش و پرورش بسیار علاقه مند بود .به باور اسکینر اگر سه شرط برآورده شود ، یادگیری برای هر فردی به بهترین وجهی رخ می دهد :
-1 اطلاعاتی که قرار است آموخته شوند در گام های کوچک ارائه گردند .
-2 به یادگیرندگان از چگونگی عملکردشان بازخورد فوری د اده شود ، یعنی به آنان به درستی گفته شود که اطلاعات را به درستی یاد گرفته اند یا نه
-3 یادگیرندگان با سرعت متناسب با توانایی خودشان پیش بروند .
اسکینر یکی از منتقدان آموزش معلمان مبتنی به روش سخنرانی بوده است چرا که به باور او هر سه شرایط یاد شده برای یادگیری را این روش نقض می کند . اسکینر برای سخنرانی یک روش جایگزین با نام آموزش برنامه ای - - programmed learning پیشنهاد کرده است . وسیله ای که برای ارائه مواد آموزشی ابداع شده است ، ماشین آموزشی نام دارد که هر سه شرط یادگیری را در بر می گیرد . این فن آموزشی در اصل توسط سیدنی ال 0 پرسی - - 1927- 1926 به عنوان یک ماشین آزمودن ابداع شد ولی به پیشرفت زیادی دست نیافت چرا که اندیشه پرسی با روح زمانی آن دوره سازگاری نداشت . در واقع اسکینر بود که یادگیری برنامه ای را دوباره کشف کرد و آن را به شهرت رساند .[8] رویکرد اسکینر به یادگیری برنامه ای برنامه ریزی خطی نامیده می شود که از شهرت بسیار زیادی برخوردار شده است .
.4 اصول آموزش برنامه ای
آموزش برنامه ای در اساس با اصولی از روانشناسی یادگیری استوار است که عبارتند از :
1 گام های کوچک : یادگیرندگان در هر مرحله با مقدار اندکی از اطلاعات مواجهه می شوند و به طور مرتب از یک قاب - - frame با یک ماده اطلاعاتی به قاب دیگر پیش می روند .
-2 پاسخدهی آشکار : پاسخدهی آشکار از آن جهت ضرورت دارد که بتوان پاسخ های درست را تقویت و پاسخ های غلط را اصلاح نمود .
-3 بازخورد فوری - : - Immediate feedback این بازخورد برای پاسخ های درست نقش تقویت را ایفا می کند و برای پاسخ های غلط نقش اصلاحی را ایفا می کند
-4 سرعت شخصی : منظور از سرعت شخصی این است که یادگیرندگان در طول برنامه با سرعت متناسب با توانایی خود جلو می روند .[9]
. -5 انواع آموزش برنامه ای و آموزش با استفاده از کامپیوتر
آموزش برنامه ای شکل های مختلفی دارد که عبارتند از :
.5.1 برنامه خطی
در آموزش برنامه ای موضوع یادگیری یا مطالب آموزشی به بخش های کوچکی تقسیم می شوند و یادگیرنده هر بار مقدار اندکی از آنچه را که قرار است یاد بگیرد دریافت می کند و به تدریج از یک مرحله به مرخله بعدی پیش می رود . در اصطلاح آموزش برنامه ای به این مراحل یا گام ها قاب آموزشی instructional - frame - می گویند . بعد از ارائه قاب آموزشی نوبت پاسخدهی فعال یادگیرنده که می تواند پر کردن جای خالی یا پاسخ دادن به ماشین باشد ادامه پیدا می کند که در این مرحله یادگیری از یادگیرنده خواسته می شود به طور فعال شرکت کند . بلافاصله پس از پاسخ ماشین به یادگیرنده بازخورد می دهد و بالاخره هر یادگیرنده با سرعت متناسب با توانایی خودش به پیش می رود و از این لحاظ هیچ کس با کس دیگری رقابت نمی کند . لازم به ذکر است که در متون آموزش برنامه ای پاسخ ها در جایی نوشته می شوند که یادگیرنده هنگام مطالعه برنامه یا قاب های آموزشی نتواند آنها را ببیند .
برای این منظور یا پاسخ های هر صفحه را در صفحه بعد قرار می دهند یا آن ها را در حاشیه صفحه ماشین به طریقی قرار می دهند که بتوان با یک نوار کاغذی روی آن را پوشاند . به این نوع برنامه آموزشی ، برنامه آموزشی خطی گفته می شود . در این نوع برنامه آموزشی قاب ها در یک خط مستقیم مطابق شکل و به دنبال هم قرار می گیرند و همه یادگیرندگان همه قابها را مطالعه می کنند و به سوال های آن پاسخ می دهند . در این نوع برنامه آموزشی تفاوت یادگیرندگان قوی و ضعیف در سرعت مطالعه آن ها منعکس می شود ، یعنی یادگیرندگان قوی به سرعت مطالب قابها را می خوانند و پیش می روند در حالی که یادگیرندگان ضعیف به وقت بیشتری نیاز دارند وکندتر پیش می روند .[10]
. 5.2 آموزش شاخه ای
علاوه بر برنامه آموزش خطی ، برنامه معروف دیگری وجود دارد که به برنامه آموزشی شاخه ای معروف است . در این برنامه نیز قاب های اصلی در یک خط مستقیم به دنبال هم قرار می گیرند اما افزون بر آن ، از هر یک از قاب های اصلی یک یا چند قاب ترمیمی یا اصلاحی نیز انشعاب می یابد . در برنامه شاخه ای بعد از توضیحات اصلی هر قاب یک سوال درباره مطلب اصلی قاب طرح می شود که یادگیرنده باید برای جواب دادن به آن یکی از پاسخ های پیشنهادی سوال را انتخاب کند . در این نوع برنامه آموزشی تا زمانی که یادگیرنده در انتخاب پاسخ های درست با مشکلی مواجه نشده است ، در خط مستقیم پیش می رود ، اما به محض دادن یک پاسخ غلط از خط مستقیم خارج شده به قاب های جانبی هدایت می شود . هدف از قاب های جانبی یا ترمیمی این است که در آن یادگیرنده با برخورداری از توضیحات و مثال های بیشتر نواقص یادگیری خود را جبران کند و مطلب آموزشی را به خوبی فرا گیرد .
در آموزش شاخه ای پاسخ دانش آموز بیشتر به صورت یک وسیله تشخیص به کار می رود تا یک وسیله یادگیری . معمولاً در این نوع برنامه از دانش آموز خواسته می شود تا در صورت جواب درست دادن به سوال به قاب بعدی بروند ، اما اگر پاسخ غلط باشد بسته به اینکه چه نوع خطایی مرتکب شده اند از آنها خواسته می شود تا به قسمت های مختلف برنامه بروند مثلاً ممکن است از دانش آموزان خواسته شود که یک بخش کامل برنامه را تکرار کند . مجدداً از دانش آموزان آزمون به عمل می آید و به ادامه برنامه وادارمی شوند و این کار نیز با توجه به پاسخ آن ها به آزمون انجام می گیرد.[8]
.5.3 آموزش بر خط
نوعی برنامه آموزشی بر اساس کامپیوتر وجود دارد که به آموزش بر خط - - online education می گویند . آموزش بر
