بخشی از مقاله
چکیده
مطالعه تجربیات و پژوهشهاي جوامع پیشرفته که در رفع موانع و ارتقاي نظام تعلیم و تربیت خود موفق بودهاند، از توجه و الزام و اقدام به اموري سیستماتیک و هدفمند، از جمله طراحی آموزشی، توسعه و بسط و بهبود مواد و فنون آموزشی، و تولید رسانههاي متناسب با شرایط مخاطبان حکایت میکند که در قالب »تکنولوژي آموزشی« و کاربرد بهینهي آن در آموزش، مطرح و اجرا شده است. به نظر میرسد، اگر در کشور ایران نیز توجه، ترغیب و انگیزش افراد دست اندرکار تعلیم و تربیت به نوآوريهاي آموزشی و اقدام آنان به کسب دانش و مهارت تکنولوژي آموزشی، تقویت و تأکید شود، میتواند نتایج مطلوب و کاربرديتري براي نظام تعلیم و تربیت در حال پیشرفت ما به بار آورد.
در این مقاله، تعاریفی از تکنولوژي موزشی، تلفیق آن با آموزش، موانع و چالشهاى تلفیق، گامهاي اساسی بهرهگیري از تکنولوژي آموزشی در بهینهسازي امور مرتبط با یادگیري پایدار، مشکلات توسعه و گسترش آن اشاره میشود و لزوم تحول تکنولوژي آموزشی به تکنولوژي یادگیري مورد بحث قرار میگیرد.
.1 مقدمه
شادروان کاردان در زمینهي تاریخ آموزش و پرورش مینویسد: ...» در سالهاي اخیر محور پژوهشهاي تاریخ آموزش و پرورش، روشن کردن مسائل روز و احتزار از ارتکاب خطاهاي گذشته و پندآموزي از تجارب تلخ و شیرین مربیان و معلمان و نیز یادگیري فلسفهها و روشهاي آموزش و پرورش است که در گذشته موفق بودهاند. هماکنون نیز تاریخ آموزش و پرورش، ما را با عوامل پدیدآورنده نهادها و افکار و نظریههاي تربیتی و ریشههاي آن آشنا میکند و از تکرار لغزشهایی که در گذشته در زمینههاي گوناگون آموزش و پرورش رخ داده است، مصون میدارد.
نگرانی صاحبنظران این رشته نگرانی دربارهي تمام منابع و پتانسیلهایی است که در آموزش و پرورش و آموزش عالی کشور ما به سبب عدم توجه به این رشته از دست میرود و یا باطل میماند. وقتیکه میبینیم دانشآموزان و دانشجویان ما به دلیل تلاش براي به حافظه سپردن حجم زیادي از اطلاعات پراکنده و بیارتباط به هم، علاقه و انگیزه خود را نسبت به کسب علم و معرفت از دست میدهند. وقتیکه میبینیم تحصیل کردن و دانشاندوزي به حدي تنزل میکند که توانایی و استعداد دانشآموزان در کلاسهاي حرفهاي مهارتهاي پاسخگویی به تستهاي چندگزینهاي هدر میرود، وقتی-که میبینیم رسالت مقدس معلمی و استادي به ارائه خشک و مکرر محتواهاي بیروح و قدیمی تبدیل میشود، وقتیکه می- بینیم کاربرد وسایل و ابزارهاي جدید الکترونیکی در امر آموزش به حرفهاي براي سودجویان تبدیل میشود، ناگزیر از پرداختن و توجه به تنها رشتهاي هستیم که کانون تمرکز مباحث تخصصی آن آموزش است.
.2 تکنولوژى آموزشی چیست؟
تکنولوژي آموزشی تنها بکارگیري وسایل و ابزار یا استفاده از یافتههاي تحقیقات در زمینهي نظریههاي یادگیري نیست. تکنولوژي آموزشی همچون یک علم کاربردي - تکنولوژي - با بهرهگیري از یافتههاي تمام علوم به حل مسائل آموزشی اقدام میکند. بدیهی است استفاده از یافتههاي علومی که با آموزش ارتباط نزدیکتر و مستقیمی دارد، مانند نظریههاي یادگیري یا نظریههاي روانشناسی تربیتی بیش از علومی مانند بیولوژي، گیاهشناسی و... است. تعاریف متفاوتی از تکنولوژىآموزشی شده که برخی از آنها عبارتند از:
- فرایندى پیچیده و تلفیقی، شامل افراد، رویهها، ابزارها، اندیشهها و سازماندهی آن، به منظور تحلیل مشکلات و تدبیر، اجرا، ارزشیابی، و مدیریت راهحلهایی براى این مشکلات، در تمامی ابعاد یادگیرى آدمی
- کاربرد دانش علمی در یادگیرى آدمی، براى فعالیتهاى عملی تدریس و یادگیري
- نظریه و عمل طراحی، تهیه، اجرا، مدیریت و ارزشیابی فرایند و منابع به منظور یادگیرى
- مطالعه و عمل اخلاقی به منظور تسهیل یادگیرى و بهسازى عملکرد به وسیله ایجاد، کاربرد و مدیریت فرآیندها و منابع فناورانه مناسب
- طراحی، اجرا و ارزیابی کل فرایند تدریس و یادگیري
- براون تکنولوژي آموزشی را طراحی، اجرا و ارزشیابی سیستماتیک تمامی فرآیند یادگیري و آموزش بر اساس هدفهاي مشخص و نتایج تحقیقات در زمینههاي یادگیري انسانی و ارتباط و همچنین به کار گرفتن مجموعهاي از منابع انسانی و غیرانسانی به منظور ایجاد آموزش مؤثرتر میداند
- تکنولوژي آموزشی عبارت است از طرح برنامه آموزشی، اجراي طرح، ارزشیابی از مراحل مختلف یادگیري و آموزش، با توجه به هدفی خاص، بر پایه روش منطقی و منظم و اصولی که براساس تحقیق و مطالعه در طرق فراگیري بر مبناي ارتباط منابع انسانی و غیرانسانی بنا شده است تا بتواند آموزش موثرتر و صحیحتري را ارائه دهد
- مجموعه روشها و دستورالعملهایی که با استفاده از یافتههاي علمی براي حل مسائل آموزشی اعم از طرح، اجرا و ارزشیابی در برنامههاي آموزشی به کار گرفته میشو
- آخرین تعریف مورد توافق صاحبنظران تکنولوژي آموزشی را انجمن تکنولوژي و ارتباطات امریکا - AECT4 - چنین بیان کرده است: »تکنولوژي آموزشی عبارت است از نظریه و عمل طراحی، تهیه - تولید - ، استفاده - کاربرد - ، مدیریت و ارزشیابی فرآیندها و منابع یادگیري
با وجود تعریفهاى جامع در ادبیات این حیطهى علمی که تکنولوژى آموزشی را شامل فرایند گستردهى تدریس و یادگیرى توصیف میکنند، امروزه بسیارى از دستاندرکاران آموزش، آن را مترادف با فناورى رایانه میپندارند. همین دیدگاه، مشکلاتی را در تلفیق این رشته ایجاد کرده است. به عبارت دیگر، تمرکز صرف بر دسترسی به سختافزار، عدم توجه به نقش آن در ایجاد آموزش و یادگیرى اثربخش منجر شده است. نگاهی به گذشته نشان میدهد، هرگاه صحبت از تلفیق تکنولوژى آموزشی با آموزش بوده، مقصود تجهیز مدارس به سختافزارها بوده است. لاًمث وقتی از تلویزیون آموزشی صحبت میشود، بیشتر تجهیز مدرسهها به این دستگاهها مدنظر است تا تلفیق آن در جهت بهبود یادگیرى و تسهیل آموزش
امروزه نیز بسیارى از کسانی که از تلفیق فناورى ارتباطات و اطلاعات با آموزش در دانشگاهها و مدرسهها حرف میزنند، استقرار دستگاهها و امکان دستیابی به اینترنت در دانشگاهها و مدرسهها را مدنظر دارند، نه تسهیل یادگیرى و آموزش را.
پژوهشهاى فراوانی نشان داده که استفاده بهجا و مناسب از فناورى به وسیلهى معلمان، با پیشرفت تحصیلی دانشآموزان ارتباط زیادى دارد. همچنین، امکان ایجاد کنترل یادگیرنده، افزایش انگیزه و ایجاد ارتباط با دنیاى واقعی را به همراه دارد
فعالیت در محیطهایی که به لحاظ طراحی فناورى به صورت مناسبی غنی شدهاند، امکان دستیابی به هدفهاى مثبت زیادى از جمله: بهبود الگوهاي تعامل اجتماعی، تغییر در سبکهاي تدریس، تدریس اثربخش، افزایش انگیزش و بهبود یادگیري دانشآموزان را در پی دارد ، بعد از مرور پژوهشهاى انجام شده در سالهاى اخیر گزارش کردهاند، ارزش فناورى در افزایش پیشرفت تحصیلی دانشآموزان، بهبود نگرشهاى دانشآموزان نسبت به خودشان و دربارهى یادگیرى، و ایجاد تغییر در محیط یادگیرى است. با این حال، این مؤلفان اظهار داشتهاند، تصمیمات اتخاذ شده توسط معلمان کارآزموده،ضرورتاً اثربخشی آموزشی نهایی رایانه را تعیین میکند و مهمترین عامل مؤثر بر نگرشهاى دانشآموزان هنگام استفاده از فناورى، معلم است. با این حال، دستیابی به چنین مزایایی سخت است و مستلزم دیدى دقیق نسبت به فناورى و تلفیق آن است
.3 نگاهی دقیقتر به فرآیند تلفیق فناورى با آموزش
تعریف هر دو واژهى تکنولوژى و تلفیق تا حدودى مشکل است. فناورى رایانه تنها یکی از گزینهها در انتخاب رسانهها و شیوه ارائهى آموزش است - انتخاب رسانه، خود بخشی از فرایند طراحی آموزشی است - . بنابراین استفاده از فناورى هدف نیست، بلکه تنها یکی از چندین وسیله براى دستیابی به هدف است. تلفیق صرفاًنیز به معناى استقرار سختافزار - براى مثال رایانه - در کلاسها نیست. فناورىها به لحاظ تسهیل و تعمیق آموزش، ارزش آنها کارکردى فراتر از بازیابی اطلاعات دارند، که کسب تجربیات گستردهى آموزشی و یادگیرىهاى جدید، بدون کمک فناورىها امکانپذیر نیست.
ویگر - 1992 - 4 اعتقاد دارد، تکنولوژى آموزشی که بتواند تأثیر زیادى در مدارس و روى دانشآموزان و معلمان داشته باشد،صرفاً سختافزار نیست، بلکه شامل فرایند طراحی آموزش مؤثر است که در آن، فناورى رایانه و رسانههاى دیگر نیز به درستی به کار برده میشوند. منظور از تلفیق فناورى، کاربرد فناورى ابزارها نیست، بلکهاساساً منظور روش توسعهى محتوا و فعالیتهاى آموزشی اثربخش است.
فناورى شامل ابزارهایی است که ما براى ارائهى محتوا و اجراى فعالیتهاى آموزشی و یادگیرى به روشهاى بهتر، از آنها استفاده میکنیم. بنابراین محور آن باید برنامهى درسی و یادگیرى باشد. تلفیق و یا اقتباس از فناورى، مستلزم توجه دقیق به هدفهاى بهبود آموزش و پرورش است. برناویر - 1995 - 5 معتقد است، فناورى به خودى خود منجر به بهبود نتایج یادگیرى براى دانشآموزان منجر نمیشود، بلکه چگونگی تلفیق آن در فرایند آموزش است که به نتایج موفقی میانجامد.
