بخشی از مقاله
مقدمه
فشار خون یکی از مشکلات شایع است و بسیاری از افراد در سراسر دنیا به آن مبتلا هستند.۱ به طور عمده به هیپرتروفی بطن چپ و خطر سکته مغزی مربوط است. در بررسی که همهی افراد بالای ۵۱ سال سراسر ایران را در سال ۸۷۳۱ مورد مطالعه قرار داد، مشخص شد که ۱/۱۱% مردان و ۹/۱۱% زنان دارای فشارخون بالای ۵۹/۶۱ هستند.۲ در مطالعهی عزیزی و همکاران در سال ۸۷۳۱ در ایران
نشان داده شد که ۹/۶۱% مردان بالای ۰۲ سال و ۷/۴۱% زنان بالای ۰۲ سال دارای فشار خون بالای ۰۹/۰۴۱ هستند.۳
در برنامهی پایلوت دیابت که از سال ۷۷۳۱ در مناطق روستایی ۷۱ استان کشور انجام شد و طی آن ۰۰۰۰۳۷ فرد بالای ۰۳ سال تحت پوشش برنامه قرار گرفتند، نشان داده شد که ۵۲% افراد بالای ۰۳ سال دارای یکی از عوامل خطر چاقی، فشار خون بالا و سابقهی فامیلی مثبت برای دیابت هستند.۴
۶۷۳ مجلهی غدد درونریز و متابولیسم ایران دورهی نهم, شمارهی ۴، اسفند ۶۸۳۱
با توجه به اهمیت فشارخون بالا، میتوان از شاخصهایی برای پیشبینی احتمال ایجاد فشارخون استفاده کرد. یکی از این شاخصها چاقی است. ارتباط چاقی با عوامل خطرساز iCVD از قبیل فشارخون بالا مشخص شده است. چاقی را میتوان با معیار BMI که از تقسیم وزن به
کیلوگرم بر توان دوم قد به متر به دست میآید، تعریف نمود. BMI ارتباط خوبی با وضعیت چربی بدن دارد ولی هیچگونه
اطلاعاتی در رابطه با توزیع چربی بدن نمیدهد.۵ توزیع چربی بدن عامل پیشبینیکنندهی قویتری برای فشار خون است. همچنین BMI با ورزش و رﮊیم غذایی تغییر
محسوسی نمیکند.۶ مطالعههای بسیاری بیانگر این مطلب هستند که بعد از کنترل BMI، میزان چربی داخل شکمی
ارتباط قوی با سندرم متابولیک و فشار خون بالا دارد.۷ برای اندازهگیری چربی شکمی از شاخص دور کمر
استفاده میشود.۸ میزان دور کمر محدودیت BMI را ندارد،
زیرا میزان چربی منطقهای را مشخص میکند. دور کمر ارتباطی به قد ندارد،۹ لذا میتوان از آن به همراه BMI به
عنوان ابزار بالینی مهم برای بررسی احتمال وقوع فشار خون بالا استفاده نمود.۰۱ بررسی این شاخص از نظر هزینه ارزان است و نیاز به تجهیزات وسیع و گران ندارد.۱۱ البته تمامی مطالعهها این نظریه را تأیید نکردهاند و ارزش بررسی دور کمر را به عنوان یک معیار مستقل زیر سؤال بردهاند. نژاد به طور چشمگیری بر ارتباط بین اندازهگیریهای آنتروپوتومتریک و فشار خون تأثیر میگذارد.۲۱
دور کمر توسط چندین شاخص از قبیل چربی داخل شکمی، اسکلت لگن، چربی زیر پوست، عروق خونی، احشای داخل شکمی و بافت همبند تعیین میشود. عضلات اسکلتی، چربی شکمی و استخوانها، بافتهایی هستند که تحت تأثیر نژاد میباشند.۳۱
با توجه به شیوع و اهمیت فشار خون بالا و یافتههای مختلف حدنصاب دور کمر در جمعیتهای مختلف برآن شدیم تا ارتباط دور کمر را با فشار خون در ایران بررسی نماییم.
مواد و روشها
نمونهی انتخاب شده در سال ۳۸۳۱بالغ بر ۷۵۴۹۸ نفر از افراد ۵۱ سال و بالاتر بود که ۲۷۷۳۸ آنها ۸۱ سال و بالاتر
i- Cardiovascular disease
بودند، و با استفاده از اطلاعات موجود در پایگاه اطلاعاتی اداره کل جغرافیایی و کدگذاری پستی، با رویکرد سیستماتیک و با شیوهی نمونهگیری خوشهای از ۸۲ استان کشور انتخاب شدند.
روش نمونهگیری دراین طرح خوشهای یک مرحلهایii
میباشد.
حجم نمونه با توجه به توزیع جمعیتی استانها انتخاب شده و تناسب پراکندگی سرخوشههای انتخاب شده با پراکندگی تعداد خانوار در نواحی مختلف پستی استان و نسبت جمعیتی شهر و روستا از مشخصات شیوهی نمونهگیری به کار رفته است. با توجه به نمونهگیری خوشهای، باید تعداد خانوار انتخابی در هر خوشه طوری باشد که ضریب همبستگی داخل خوشه به حداقل ممکن برسد. همچنین طبق توصیهی سازمان بهداشت جهانی، حداقل تعداد نمونه در هر خانهی (Cell) سنی ـ جنسی باید
۰۵۲ نفر در نظر گرفته شود تا تغییرات عوامل خطرساز طی دورههای زمانی مختلف مشخص گردد. با توجه به مراتب مذکور، در هر گروه سنی تعداد ۰۰۵ نفر (۰۵۲ زن و ۰۵۲ مرد) انتخاب و ضریب همبستگی داخلی خوشه(p) iii به حداقل
ممکن میرسد.
این نمونهگیری در پنج گروه سنی ۴۲-۵۱، ۴۳-۵۲، ۴۴-۵۳، ۴۵-۵۴ و ۴۶-۵۵ ساله، به تعداد مساوی زن و مرد (۰۵۲ زن و ۰۵۲ مرد) برای شرکت در بررسی انتخاب شدند. در نهایت با توجه به بررسی در پنج گروه سنی، حجم نمونه در هر خوشه ۰۲ نفر بود که به منظور حفظ تعادل بین هزینه و دقت، حجم کل نمونه در کشور ۷۵۴۹۸ تعیین شد که ۲۷۷۳۸ نفر آنان ۸۱ ساله و بالاتر بودند.
حداقل تعداد نمونه در کم جمعیتترین استان کشور ۰۰۵۲ نفر بود که معادل حداقل نمونه توصیه شده توسط سازمان بهداشت جهانی است و بیشترین تعداد نمونه مربوط به استان تهران و بالغ بر ۰۲۰۰۱ نفر بود (جدول ۱).
دادهها توسط مطالعهی مقطعی با استفاده از پرسشنامه، سنجشهای جسمانی و آزمایشگاهی و از طریق مصاحبهی حضوری، سنجش جسمانی در منازل و نمونهگیری آزمایشگاهی در آزمایشگاههای مورد تأیید گردآوری شدند. مصاحبهها و سنجشهای جسمانی از تاریخ ۱/۰۱/۳۸ تا ۲۱/۱۱/۳۸ توسط مصاحبهکنندگان دوره دیده که همگی
ii- One stage cluster sampling iii- Intra -cluster correlation coefficient
دکتر افسانه طلایی و همکاران ارتباط دور کمر با فشارخون ۷۷۳
جدول۱- حجم نمونه استانی و تعداد خوشهها براساس توزیع جمعیتی
ردیف
جمعیت استان تعداد حجم نمونه تعداد خوشه نام استانها
استان استانی
۱ بیش از ۰۰۰/۰۰۰/۰۱ ۱ ۰۲۰۰۱ ۱۰۵ تهران: دانشگاههای ایران و شهید بهشتی هرکدام
۰۶۷۳ نمونه (۸۸۱ خوشه) و دانشگاه تهران ۰۰۵۲
نمونه (۵۲۱ خوشه)
۲ ۰۰۰/۰۰۵/۷ - ۰۰۰/۰۰۰/۱ ۰ ۰۵۲۶ - -
۳ ۰۰۰/۰۰۰/۵ -۰۰۰/۰۰۵/۷ ۱ ۰۰۰۵ ۰۵۲ خراسان
۴ ۰۰۰/۰۰۵/۲ - ۰۰۰/۰۰۰/۵ ۶ ۰۶۷۳ ۸۸۱ آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اصفهان،
خوزستان، فارس، مازندران
۵ کمتر از ۰۰۰/۰۰۵/۲ ۰۲ ۰۰۵۲ ۵۲۱ بقیهی استانها با توجه به حداقل نمونهی پیشنهادی
WHO
کل برای افراد ۵۱ سال به بالا ۸۲ ۷۵۴۹۸ ۹۷۳۴
کل برای افراد ۸۱ سال به بالا ۲۷۷۳۸
کارکنان دانشگاهها و دانشکدههای علوم پزشکی زیر مجموعه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بودند انجام گرفته شد.
اطلاعات لازم از قبیل سن، جنس، مصرف داروهای مختلف به خصوص داروهای کاهندهی فشار خون، چربی و قند خون، شغل و سابقهی فامیلی دیابت، فشار خون بالا و چربی خون بالا، بیماری قلبی ـ عروقی با استفاده از مصاحبه
ﻭ پرسشنامه توسط افراد آموزش دیده کامل شد. همچنین معاینههای بالینی شامل اندازهگیری وزن، قد، BMI، دور کمر
ﻭ فشار خون سیستولی و دیاستولی انجام شد.
برای اندازهگیری دور کمر از فرد خواسته شد تا بایستد و پاهای خود را کنار هم قرار دهد و دو دست او، در دو طرف بدن آزادانه قرار گیرد به طوری که کف دستها به طرف داخل باشد. در خط میانی زیر بغل، محل مربوط به لبهی تحتانی دندهی آخر و لبهی فوقانی برجستگی استخوان لگن با ماﮊیک علامت گذاری و با متر دقیقاﹰ وسط این دو نقطه تعیین شد. متر روی این نقطهی حد واسط تعیین شده، قرار گرفت و به صورت افقی حول دور شکم قرار داده شد. به طوری که درست مماس پوست بدن قرار گرفت. در انتهای بازدم، فرد نفس خود را لحظهای نگاه داشت، سپس با دقت ۱/۰ سانتیمتر اندازهگیری انجام شد.
بررسیهای آزمایشگاهی شامل اندازهگیری میزان قند خون ناشتا و کلسترول کل خون نیز انجام شد. فشار خون با فشارسنج جیوهای استاندارد در بازوی راست در وضعیت هم سطح قلب در حالت نشسته بعد از ۵۱ دقیقه استراحت تعیین شد. بر اساس تعریف iJNC 7 فشار خون در مرحلهی
یک برای فشار خون سیستولی مساوی یا بیشتر از ۰۴۱ و برای فشار خون دیاستولی مساوی یا بیشتر از ۰۹ تعریف شد. بر اساس تعریف WHO و NIH، BMI مساوی یا با لاتر از ۵۲ اضافه وزن و BMI مساوی یا بالاتر از ۰۳ چاقی
محسوب شد. چربی خون و عوامل خطرساز نیز بر اساس معیارهای ATPIIIl طبقهبندی شد. دیابت بر اساس تعریف ADA به صورت قند ناشتای مساوی یا بیشتر از ۶۲۱
تعریف شد.
میانگین سن، وزن بر حسب Kg، فشار خون سیستولی و دیاستولی (بر حسب میلیمتر جیوه، BMI (بر حسب (Kg/m2، قند خون ناشتا (بر حسب (mg/dL و دور کمر بر حسب cm با استفاده از نرمافزار SPSS ۳۱ برآورد شد. سپس شیوع فشار خون، BMI بالاتر از ۵۲ و ۰۳ کیلوگرم بر متر مربع، کلسترول مساوی یا بالاتر از ۰۰۲ و ۰۰۳ mg/dL و قند خون ناشتای مساوی یا بالاتر از mg/dL ۶۲۱ برآورد
شد. برای تعیین ارتباط بین متغیر های کیفی از آزمون مجذور خی برای تعیین همبستگی بین متغیرهای کمی از ضریب
i- Joint National Committee
۸۷۳ مجلهی غدد درونریز و متابولیسم ایران دورهی نهم, شمارهی ۴، اسفند ۶۸۳۱
همبستگی پیرسون استفاده شد. سپس منحنی روک برای تعیین حدنصاب دور کمر در ارتباط با فشار خون یکبار برای گروههای سنی مختلف شامل ۰۳-۸۱،۰۴-۱۳،۰۵-۱۴، ۰۶-۱۵ و بالاتر از ۰۶ سال و بار دیگر برای تعیین حدنصاب دور کمر کل افراد استفاده شد. میزان دقت، حساسیت، اختصاصی بودن، ارزش پیشبینی کنندهی مثبت و منفی و مقادیر نسبت احتمال مثبت و منفی برای این حدنصاب محاسبه شد. با استفاده از آزمون تی مستقل، حدنصاب دور کمر برای فشار خون در گروههای سنی مختلف نیز تعیین شد.
یافتهها
۲۷۷۳۸ نفر شامل ۷۹۹۱۴ زن و ۵۷۷۱۴ مرد با میانگین سنی ۹۳ سال (۲۸-۸۱) در این مطالعه وارد شدند. میانگین کلسترول mg/dL (۰۰۴-۵۸) ۱۰۲، میانگین BMI در زنان
۵/۴۲ و برای مردان ۳/۶۲ و در کل ۴/۵۲ (۰۵-۲/۰۱)، میانگین قندخون mg/dL (۰۵۳-۱۵) ۸/۶۹، میانگین فشار خون سیتولی
(۰۴۲-۰۸) ۳/۲۲۱ میلیمتر جیوه، میانگین فشارخون دیاستولی (۰۳۱-۵۴) ۴/۷۷ میلیمتر جیوه، دور کمر (۰۳۱-۰۵) ۹/۷۸ cm بود ( جدول ۲).
جدول ۲ - میانگین متغیرهای بالینی و بیوشیمی افراد
متغیر میانگین Std.error کمترین بیشترین
سن (سال) ۹۳ ۴۰/۰ ۸۱ ۲۸
فشارخون سیستولیک ۳/۲۲۱ ۶۰/۰ ۰۸ ۰۴۲
(میلیمتر جیوه)
فشارخون دیاستولیک ۴/۷۷ ۴۰/۰ ۵۴ ۰۳۱
(میلیمتر جیوه)
دور کمر (سانتیمتر) ۹/۷۸ ۴۰/۰ ۰۵ ۰۳۱
کلسترول (میلیگرم ۱۰۲ ۸۱/۰ ۵۸ ۰۰۴
درصد میلیلیتر)
قند خون (میلیگرم ۸/۶۹ ۳۱/۰ ۱۵ ۰۵۳
درصد میلیلیتر)
BMI (کیلوگرم به ۴/۵۲ ۶۱۰/۰ ۵۱ ۰۵
ازای متر مربع)
۵۲% افراد (۱/۵۲% مردان و ۸/۴۲ % زنان) فشارخون بالا خون داشتند. ۴/۸۲% افراد، کلسترول مساوی یا بالاتر از ۰۰۲ mg/dL و ۸/۴۱% زنان و ۴/۱۲% مردان و در مجموع ۵۳/۸۱% افراد کلسترول مساوی یا بالاتر از ۰۴۲ mg/dL داشتند. Odds ratio ۶۵/۱ و CI ۳۶/۱-۹۴/۱ بود. ۶/۷۱% افراد
کلسترول مساوی یا بالاتر از ۰۰۳ mg/dL دارند. ۴/۷% افراد
شامل ۸/۶% زنان و ۹/۷% مردان قند خون مساوی یا بالاتر از
۶۲۱ mg/dL داشتند و Odds ratio ۷۱/۱ و (۵۲/۱-۰۱/۱) CI میباشد. ۲/۲۵% BMI مساوی یا بالاتر از ۵۲ ۴/۸۱% BMI
مساوی یا بالاتر از ۰۳ داشتند (جدول۳).
