بخشی از مقاله

تعیین نسبت جنسی و گروه های سنی در گوزن مرال Cervus elaphus و شوکا Capreolus capreolus در پارک ملی گلستان

چکیده :
در مطالعه ای که روی تعداد 117 رای مرال Cervus elaphus در پارک ملی گلستان صورت گرفت تنها دو گروه سنی بزرگسال و جوان برای هر یک از دو جنس نر و ماده مشخص شد . ساختار سنی 71 درصد جمعیت ماده ( شامل 55 درصد ماده بزرگسال و 16 درصد ماده جوان ) و 29 درصد نر ( شامل 15 درصد نر بزرگسال و 14 درصد نر جوان ) بود . جمعیت های شش منطقه مختلف در پارک با پنج بار تکرار مورد مطالعه قرار گرفت و با 95 درصد اطمینان این زیستگاه ها

جمعیت های متفاوتی را از نظر تعداد افراد مشاهده شده در گله دارا بودند . تعداد گروهای سنی در جمعیت مرال 5 گروه و درصد مرال ها نر میانسال به بالا کمتر از حد معمول ( یعنی 3 درصد ) و نیز نسبت نوزادان به ماده های بالغ حدود 7 درصد بود . برای بررسی جمعیت شوکا Capreolus capreolus چهار ترانسک در مناطق مختلف پارک با پنج بار تکرار در مجموع به مساحت 8 کیلومتر مربع بر پا شد . نسبت جنسی شوکا شامل 38 درصد نر ، 15 درصد نا بالغ و 47 درصد ماده بود

. همچنین با 95 درصد اطمینان و تراکم فراوانی شوکا در پوشش درختچه ای به مراتب بیشتر از مناطق روشنتر جنگلی بود . نسبت جنسی شوکا 5/2 ماده در مقابل 1 نر بود .
واژه های کلیدی : پارک ملی گلستان ، شوکا Capreolus capreolus ، گروه های سنی ، مرال Cervus elaphus ، نسبت جنسی

مقدمه:


پارک ملی گلستان تنها زیستگاه امن باقیمانده برای دو گونه از سه گونه گوزن موجود در ایران یعنی مرال Cervus elaphus و شوکا Capreolus capreolus می باشد . دانستن ترکیب سنی و نسبت جنسی در میان جمعیت های حیات وحش نقش مهمی در مدیریت صحیح جمعیت یعنی مدیریتی که بر مبنای شناخت دقیق زیستگاه و پویایی شناسی جمعیتی است ، خواهد داشت .
استراتژی های مدیریتی متفاوتی تا کنون در جهان برای مدیریت حیات وحش ارائه شده است . برای مثال ، بسیاری از این روش ها و استراتژی ها یک راه مناسب و سریع برای افزایش جمعیت را ، افزایش تعداد نر های گله بیان می کند (بندر ، 1381 ) . در جمعیت پستانداران علفخوار و از جمله گوزن ها نیازمندی های فیزیکی و زیستی جانور همانند پوشش و پناه ، آب ، غذا و نیز مواردی از

جمله نسبت های جنسی و میزان امنیت موجود در منطقه بر روی افراد گله و میزان شادابی آن موثر است ( آنسوورس ،1371 ) و هر گونه کمبود و نقصان در هر یک از پارامترهای ذکر شده مانند کمبود مواد غذایی یا مناطق زمستان گذرانی مناسب برای افراد گله سبب افزایش مرگ و میر در بین افراد جمعیت خواهد شد ( ولاجی ، 1382 ) . همچنین میزان نامناسب نسبت های جنسی و سنی باعث افزایش رقابت بین افراد گله شده و میزان مقاومت جانور را در مقابله با عوامل طبیعی

و صیادی کاهش خواهد داد ( فورک هامر ، 1379 ) ، از طرفی جانوری همانند شوکا حساسیت فوق العاده ای نسبت به قابلیت دسترسی به منابع دارد ( پتکورلی و درای ، 1382 ) نبابراین شناخت دقیق منابع زیستگاهی و مشخص نمودن عوامل نقصان منابع گام بزرگی در مدیریت صحیح خواهد بود .
در این پژوهش سعی شده تا با تبعیین ساختار سنی و نسبت جنسی این دو گونه گوزن و

مقایسه آن با نسبت های ارائه شده در اروپا یعنی جایی که این گونه ها از وضعیت به مراتب مطلوب تری نسبت به کشورمان برخوردارند ، و نیز ارزیابی زیستگاه آنها به صورت کیفی ( این ارزیابی منتج از کیفیت جمعیتی آنها است ) میزان انحراف جمعیتی این دو گونه در ارتباط با نسبت جنسی و گروه های سنی مشخص شده و سعی در رفع آنها و ارائه روش مناسب بر مبنای پویایی شناسی جمعیت جهت مدیریت صحیح آنها گردد .

 


مواد و روش ها :
به منظور بررسی نسبت جنسی و تخمین گروه های سنی روی دو گونه گوزن مرال Cervus elaphus و شوکا Capreolus capreolus در پارک ملی گلستان با روش مشاهده مستقیم به کمک دوربین دو چشمی مشاهده مستقیم این دو گونه صورت پذیرفت . جمعیت مرال در شش ایستگاه به نام های آدنسد- افرالی ، تختی بزآغان ، سوارباغی – آبشار ، قرنگی جنگل ، آلو باغ و تختی کردها ( شکل 1 ) و با پنج بار تکرار در طول سال 1378 مورد بررسی قرار گرفت . با کمک تست غیر پارامتریک کروسکال والیس برای هر بار مشاهده در هر ایستگاه رتبه بندی صورت گرفت و سپس با استفاده از فرمول
نمونه های مستقل از نظر تعلق یا عدم تعلق به یک جامعه مشابه ( فرض تعلق همه افراد شش ایستگاه به یک جمعیت ) تست گردید ( هندرسون ،1382، رضایی ، 1375 ؛ پهلوانی ، 1376) ترکیب سنی مرال های نر و ماده ( نرها دارای شاخ و ماده ها فاقد شاخند ) با توجه به فرم راه رفتن ، وضعیت شاخ ها ، قطر و تعداد شاخک ها ، قطر گردن شکل گردن هنگام استراحت مشخص شد بدین ترتیب که نرهای جوان و میانسال از روی شمارش تعداد شاخک ها ، نرها و ماده های پیر با توجه به قطور بودن گردن و پایین بودن سر هنگام راه رفتن و قرار دادن چانه روی زمین هنگام استراحت و ماده ها و نرهای میانسال که حلتی بینابین ماده ها و نر های جوان با ماده ها و نرهای مسن داشتند در گروههای سنی متفاوتی قرار گرفتند (دنهلبک ،1353 ؛ کیابی ، 1357 ) .

همچنین مناطق مختلف پارک با روش HIS ( مدل نمایه مطلوبیت زیستگاه ) با توجه به ظرفیت برد تعیین شد که یکی از بهترین روشهای تک گونه ای HEP ( روش ارزیابی زیستگاه ) می باشد ، با در نظر گرفتن خصوصیات فیزیکی و بیولوژیک مانند تعداد گوساله های همراه گله ، نسبت جنسی در بالغین ، شادابی جانور شامل فرم بدن ، اندازه شاخ و تعداد جمعیت رتبه بندی شد ( نادری ، 1375 ).
در ارتباط با جمعیت شوکا رد پارک ملی گلستان با توجه به تفاوت در نوع انتخاب زیستگاه توسط این جانور در فصول مختلف ( ساینت ،1377 )در زمان مطالعه چهار ترانسکت در مناطق با پوشش انبوه

درختچه ای شامل لته خداقلی ، روبروی پارکینگ گلستان ، روبروی تنگ ، گل و اطراف تونل و نیز چهار ترانسکت در دره ها و بریدگی های درون جنگل های پهن برگ کهنسال شامل آدنسد ، افرالی ، آبشار و آق سو ( شکل 1) و در هر مسیر 5 بار گشت و مشاهده در مجموع به مساحت 8 کیلومترمربع ترانسکت صورت گرفت و شوکاهای مشاهده شده به صورت فراوانی مشاهدات ثبت شد .
تراکم در کیلومتر مربع برای مناطق مختلف محاسبه شده و با آزمون U تست با استفاده از فرمول مان ویتنی ( هندرسون ، 2003) .
U2= (n1.n2)-u1 , U1=(n1.n2)+{


تفاوت دو ناحیه درختچه زا و پوشش جنگلی بلندتر مشخص گردید .
U= تعداد مشاهدات نمونه دوم
n1 = مقدار آزمون مان ویتنی
n2 = تعداد مشاهدات نمونه اول
R= حاصل جمع رتبه های نمونه کوچکتر

 



شکل 2- ترکیب گروه های سنی مرال های مشاهده شده در پارک ملی گلستان
نتایج:
شکل 2 ترکیب سنی مرال های مشاهده شده ( به تعداد 117 رأس ) را در پارک ملی گلستان نشان می دهد.
نتیجه آزمون مشاهدات مرال در پارک ملی گلستان به شرح زیر است : با توجه به جدول یک و استفاده از معادله کروکسال والیس مقدار K= 16/82 به دست می آید و با 95 درصد اطمینان فرض HO رد می شود ، بنابراین می توان نتیجه گرفت که شش ناحیه مذکور دارای جمعیت های متفاوتی از مرال است ، یعنی گوزن مرال در نواحی مختلف انتخابی دارای جمعیت هایی است که اختلاف معنی داری از تعداد افراد مشاهده شده در گله با یکدیگر دارد ( تفاوت در اندازه گله ).
جدول 2 رتبه بندی نواحی مختلف پارک ملی گلستان را برای جمعیت مرال بر اساس روش HIS نشان می دهد .
همچنین نتایج حاصل از مطالعه روی گروههای سنی جمعیت مرال در پارک ملی گلستان و مقایسه آن با اروپا در جدول 3 آمده است .


جدول 1- نتیجه آزمون کروسکال والیس در مورد جمعیت مرال در پارک ملی گلستان .
نام ایستگاه مشاهدات تکرار1 رتبه مشاهدات تکرار2 رتبه مشاهدات تکرار3 رتبه مشاهدات تکرار4 رتبه مشاهدات تکرار5 رتبه n1 R1
آنسد-افرالی 4 5/7 8 24 8 24 6 16 2 2 5 5/73


تختی بزآغان 8 24 8 24 12 5/28 6 16 6 16 5 5/108
سوارباغی-آبشار 6 16 6 16 6 16 4 5/7 3 2 5 5/58
قرنگی جنگل 8 24 12 5/28 8 24 18 30 8 24 5 5/130
آلو باغ 1 1 4 5/7 4 5/7 4 5/7 4 5/7 5 31


تختی کردها 6 16 4 5/7 6 16 4 5/7 6 16 5 63

جدول 2- رتبه بندی نواحی مختلف پارک ملی گلستان برای جمعیت مرال براساس روشHIS .
ردیف نام محل رتبه
1 قرنگی جنگل + نواحی مجاور پوشش حد واسط و در مجاورت نواحی استپی از آلمه (تختی آلمه) تا چند عباس اول
2 آبشار + آدام چاغران + سوار باغی + تختی بزاغان دوم
3 تختی کردها +آلو باغ+ لته خداقلی سوم
4 خان دوشان + کند سکوه + دشت شاد چهارم
5 افرالی + آلی دالی + آدنسد پنجم

جدول 3- مقایسه گروه های سنی جمعیت مرال در پارک ملی گلستان با اروپا ( اسکاتلند).
دسته بندی وضع موجود در پارک ملی گلستان وضع مطلوب در اروپا (دنهلبک ، 1353)
جوان های نر و ماده کمتر از ( کمتر از 2 سال ) 30% 40-25 %


نرهای جوان ( بالغ 5-3 سال) 7% 9-8 %
نرهای میانسال و مسن تر 10-6 سال 3% 7-6 %
نرهای پیر (x ) بیش از 11 سال ------ 5-4%
ماده های جوان (بالغ ) 5-2 سال 35% 24-18%


ماده های میانسال 10-6 سال 25% 18/15%
ماده های مسن (x) مسن تر از 11 سال ------ 12-9 %
(x) : تعداد بسیار اندک و انگشت شمار.
مطالعاتی که روی کیفیت جمعیت مرال های پارک از جمله نسبت جنسی

، نسبت نر ها و ماده های میانسال به بالا به کل نرها و ماده های بالغ ، برآورد زایمان های ناموفق و میزان زادآوری صورت گرفته در جدول 4 آورده شده است.
شکل 3 نتایج حاصل از بررسی روی ترکیب جنسی شوکا در پارک ملی گلستان را نشان می دهد . جدول 5 نتایج حاصل از مقایسه تراکم شوکا را برای مناطق به کمک آزمون U نشان می دهد.
جدول 4- مقایسه کیفیت مرال در شش منطقه از پارک ملی گلستان با گوزن قرمز در اروپا –اسکاتلند (دنهلیک ، 1353).
مورد وضعیت موجود در پارک ملی گلستان وضع موجود بر اساس مطالعات انجام شده در اروپا (دنهکلیک ، 1353)
گوزن های نابالغ ( جوان ) 30 % 40-25 %
نسبت جنسی در بالغین 6 ماده 1 نر 3 ماده 1 نر
تعداد گروه های سنی 6 گروه 8 گروه


نسبت نرهای میانسال به بالا به کل نرهای بالغ 10/3 10/6
نسبت ماده های میانسال به کل ماده های بالغ حدود 5/2؛ 1 حدود 8/1: 1
برآورد میزان درگیری و شدت رقابت بین افراد گله در طی سال بیش از حد طبیعی و با درگیری زیاد در حد طبیعی و با درگیری اندک
برآورد نسبت نوزادان به ماده های بالغ 7% کل جمعیت 14% کل جمعیت
براورد زایمان های نا موفق 3 %(ازروی گوساله های سقط شده به ازای ماده

ا) حاکثر 2 % ( ندرتاً اتفاق می افتد )


شکل 3 – ترکیب جنسی شوکا در پارک ملی گلستان

جدول 5- نمونه گیری و آزمون تست شوکا .

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید