بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری پایدار در منطقه پارک ملی گلستان و ارائه راهبردهای توسعه گردشگری پایدار در این پارک ملی است. این تحقیق از حیث هدف تحقیقی کاربردی و از حیث نحوه گردآوری داده ها، از نوع توصیفی- پیمایشی است.
به منظور جمع آوری اطلاعات و داده های مورد نیاز از روش های بررسی های اسنادی و کتابخانه ای و مطالعات میدانی استفاده شده است. برای تحلیل استراتژیک توان های توریستی منطقه مورد مطالعه نیز از تکنیک سوآت - SWOT - بهره گرفته شده است.
بدین منظور برای شناسایی و تحلیل محیط داخلی - نقاط قوت و ضعف - و محیط خارجی - فرصت ها و تهدیدها - منطقه مورد مطالعه و ارائه راهبردها و راهکارهای توسعه آن از تکنیک دلفی بهره برداری شده و نظرات 20 نفر از مدیران، کارشناسان و صاحب نظران حوزه گردشگری و محیط زیست در منطقه مورد مطالعه شامل تعدادی از اساتید دانشگاه ها در رشته مدیریت گردشگری و جغرافیا و مدیران و کارشناسان میراث فرهنگی صنایع دستی وگردشگری و سازمان محیط زیست جمع آوری و تحلیل شده است.
نتایج حاصل از تحقیق بیانگر آن است که از میان استراژی های چهارگانه پیشنهادی در مدل SWOT، استراتژی های بازنگری - WO - و سپس استراتژی های تهاجمی یا رقابتی - SO - در اولویت قرار دارند.
-1 مقدمه
مناطق محیط زیستی در ایران به 4 بخش پارک ملی، اثر طبیعی ملی، پناهگاه حیات وحش و مناطق حفاظت شده تقسیم می شوند
پارک های ملی مناطق حفاظت شده ای هستند که عمدتاً برای حفاظت از اکوسیستم ها و تفرج، تحت مدیریت قرار می گیرند. این پارک ها به عنوان مهمترین مناطق تحت مدیریت حفاظتی در ایران در ابعاد گوناگون آموزشی، پژوهشی، علمی، تفرج، تربیت نیروی انسانی و از همه مهمتر حفظ تنوع و غنای زیستی در سطح جهانی نیز به رسمیت شناخته شده اند
در ایران 25 پارک ملی وجود دارند که 1953537هکتار از مساحت کشور را تشکیل می دهند
هرچند مساحت پارک های ملی یک درصد از مساحت کشور هم نمی باشد، اما همه دنیا معتقدند که پارک ملی گلستان مهمترین و ارزشمندترین پارک ملی در ایران و منطقه است و ذخیره گاه زیست کره به شمار می آید
پارک ملی گلستان نخستین پارکی است که در ایران عنوان پارک ملی را به خود اختصاص داده است. این پارک در 19 مرداد سال 1336 به نام منطقه ی حفاظت شده ی آلمه وایشکی تحت حفاظت قرار گرفت و بعد از انقلاب اسلامی این منطقه با وسعت 91895 هکتار به پارک ملی گلستان تغییر نام پیدا کرد. در پارک ملی گلستان بر اساس آخرین مطالعات انجام شده تاکنون 1340 گونه گیاه آوندی متعلق به 110 تیره و 561 جنس، شناخته شده و به ثبت رسیده است که 19 درصد گونه ها، 45 درصد جنس ها و 69 درصد تیره های گیاهی ایران را در خود جای داده است
این پارک در مختصات جغرافیایی بین 37/31 الی 53/04 عرض شمالی و 55/43 الی 66/17 طول شرقی واقع شده است و در استان های گلستان، خراسان شمالی و سمنان در منتهی الیه شرقی جنگل های خزری قرار دارد - درویش صفت، 1385، . - 18 نقطه شروع پارک از روستای تنگراه در 145 کیلومتری شمال شرق گرگان در غرب، تا پمپ بنزین عرب شیبانی در 120 کیلومتری غرب بجنورد در شرق و در امتداد جاده گرگان- مشهد قرار دارد
پارک یاد شده منطقه کوهستانی با دامنه ارتفاع 450 تا 2411 متر از سطح دریا است. این منطقه یگانه زیستگاه امن باقی مانده برای بسیاری از گونه های حیات وحش است و شرقی ترین محدوده بوم هیرکانی در کشور ایران بوده و از معدود زیستگاه های طبیعی کشور محسوب می شود
در پارک ملی گلستان گونه های مختلف جنگلی از جمله ممرز، خرمندی، بلوط، مازو ، تگر، نمدار، انجیلی، اوجا و آزاد یافت می شود. همچنین این پارک زیستگاه 69 گونه پستاندار از جمله پلنگ، یوزپلنگ، خرس، آهو ، گوزن، گراز، بزکوهی و خرگوش و بیش از 150 گونه پرنده از جمله انواع عقاب ها، انواع جغدها و قرقاول ها و 8 گونه ماهی از جمله قزل آلای رنگین کمان، کولی و سیاه ماهی می باشد
پارک ملی گلستان به دلیل تنوع و تراکم حیات وحش، زیستگاه ها و دست نخوردگی نسبی اکوسیستم های وسیعکاملاً، ارزش حفاظتی داشته و در میان پارک های کشور نیز برتری آن چشمگیر است. همچنین بهدلیل شرایط تقریباً طبیعی خود و برخورداری از تنوع زیستگاهی، تنوع گیاهی و جانوری دارای ارزش های پژوهشی، تحقیقاتی و آموزشی زیادی در زمینه های مختلف می باشد. این پارک از نظر تفرج متمرکز و گسترده دارای قابلیت های فراوان است و جذابیت های طبیعی و متنوع آن برای جلب توریسم - اکوتوریسم - از کمیت و کیفیت بالایی برخوردار است و با داشتن اقلیم های متفاوت و مناطق زیستی متنوع جنگلی، استپی و چشم اندازهای و مناظر طبیعی از مهمترین جاذبه های گردشگری ایران محسوب می شود
علیرغم مطالعات زیادی که روی گونه های جانوری و گیاهی پارک ملی گلستان صورت گرفته اند، اما مطالعاتی در زمینه توسعه گردشگری منطقه صورت نگرفته است. برای دستیابی به موفقیت در مدیریت و توسعه گردشگری، برنامه ریزی گردشگری در تمام سطوح ملی، منطقه ای و ملی ضروری است و در این راستا استفاده از منابع طبیعی از اهمیت خاصی برخوردار است و یکی از مناطقی که برنامه ریزی گردشگری در آن صورت نگرفته است پارک های ملی و به طور خاص پارک ملی گلستان می باشد. با برنامه ریزی جامع و مدون و با توجه به جاذبه های منحصر به فرد که هر کدام طیف وسیعی از گردشگران را به خود جذب می کنند، پارک ملی گلستان می تواند به یکی از قطب های گردشگری در کشور تبدیل شود.
تحقیقات اندکی پیرامون گونه های گیاهی و جانوری موجود در پارک ملی گلستان صورت گرفته اند. غلامی باقی و مصداقی - 1385 - تنوع الگوی مکانی گونه های مهم مرتفعی پارک ملی گلستان را بررسی کرده اند. مصداقی و همکاران - 1384 - کیفیت علوفه گونه های علف گندمی را در سه مرحله فنولوژیکی در پارک ملی گلستان مورد آزمایش قرار دادند. , وارسته مرادی - 1390 - اثرات بزرگراه آسیایی تهران- مشهد را بر جامعه پرندگان در پارک ملی گلستان ارزیابی کرده است. اسماعیل کهروم و همکارانش1 نیز در پژوهشی در سال 2012 عوامل توسعه گردشگری پایدار در پارک ملی بوجاق را ارزیابی نموده اند.
با این تفاصیل، علی رغم مطالعاتی که روی پارک ملی گلستان صورت گرفته است، اما تاکنون به مساله گردشگری این پارک با استفاده از تحلیل استراتژیک SWOT پرداخته نشده است. بنابراین تحقیق پیش رو در پی آن است که با استفاده از روش تحلیل SWOT، پیشنهاداتی راهبردی جهت توسعه گردشگری در پارک ملی گلستان را ارائه دهد.
-2 اهداف و سوالات تحقیق
هدف تحقیق حاضر شناسایی و بررسی عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری پایدار در منطقه پارک ملی گلستان است. در واقع تحقیق حاضر در پی دستیابی به پاسخ سؤال های ذیل است:
-1 مهمترین عوامل داخلی - قوت ها و ضعفها - و خارجی - فرصت ها و تهدیدها - تأثیرگذار بر توسعه گردشگری پارک ملی گلستان کدامند؟
-2 مهمترین راهبردهای توسعه گردشگری پایدار در پارک ملی گلستان کدامند؟
-3 روش تحقیق
تحقیق حاضر از حیث هدف تحقیقی کاربردی و از حیث نحوه گردآوری داده ها، از نوع توصیفی- پیمایشی است. به منظور جمع آوری اطلاعات و داده های مورد نیاز از روش های بررسی های اسنادی و کتابخانه ای و مطالعات میدانی استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل محیط داخلی - نقاط قوت و ضعف - و محیط خارجی - فرصت ها و تهدیدها - منطقه مورد مطالعه و ارائه راهبردها و راهکارهای توسعه آن، از روش تحلیل SWOT استفاده شده است.
در این راستا با استفاده از تکنیک دلفی نظرات 20 نفر از مدیران، کارشناسان و صاحب نظران حوزه گردشگری و محیط زیست در منطقه مورد مطالعه - شامل تعدادی از اساتید دانشگاه ها در رشته مدیریت گردشگری و جغرافیا و مدیران و کارشناسان میراث فرهنگی صنایع دستی وگردشگری و سازمان محیط زیست - جمع آوری و پس از جمع بندی نهایی در قالب مدل SWOT طبقه بندی گردیده؛ و در پایان با استفاده از اطلاعات جمع آوری شده، به ارائه راهبردها و استراتژی های مناسب برای توسعه گردشگری در پارک ملی گلستان پرداخته شده است. در نهایت با استفاده از ماتریس استراتژی ها و اولویت های اجرایی، استراتژی های مطلوب و قابل قبول از میان این استراتژی های اولیه برای بهبود ضعف های بخش گردشگری در پارک ملی گلستان انتخاب می گردند.
