بخشی از مقاله
زعفران
پيشگفتار مولف
زعفران يكي از ارزشمند ترين گياهان طبيعت است كه كاشت آن از زمانهاي گذشته تا به حال در قسمت هايي از كشورمان بخصوص نواحي جنوبي خراسان تداوم يافته است . از ميان گياهان زراعي ايران مناسبترين گياه جهت كشت انتانسيو (كشت متراكم) در نقاط دورافتاده و فقير كشور است .
اغلب مناطق زعفرانكاري در فقر شديد و ادواري آب كشاورزي و باران بسر مي برند داراي آب و هواي نسبتاً گرم و خشك مي باشند از طرفي اين مناطق در فاصله بعيدي از پايتخت قرار دارند و فاقد استعداد هاي صنعتي و توليدي مي باشند . در ضمن اغلب كشاورزان اين محصول معمولاً به دليل عدم اطلاع از تكنولوژي هاي نوين كشاورزي و فنون جديد زراعت سود زيادي از كشت اين گياه بدست نياورده و در فقر بسر مي برند و از طرفي به دليل شرايط آب و هوايي نامساعد امكان كشت محصولاتي را كه از بازدهي مادي مناسب تري برخوردار باشند را نداشته و در واقع به اجبار دست به كشت اين محصول مي زنند .
ويژگي هاي خاص اين محصول شامل نياز كم به آب ، ماندگاري محصول در مدت طولاني ، حجم و وزن كم ، عدم نياز به ماشين آلات سنگين و پرهزينه زراعي ، بهره برداري 7-4 ساله در يك نوبت كاشت و توان جذب نيروي كار زياد از يك طرف و از طرفي ديگر مصارف در حال گسترش غذايي دارويي و صنعتي باعث افزايش روز به روز قيمت اين محصول و توسعه كشت آن گرديده است . با اينكه سطح زير كشت اين محصول در سال 80 به 41325 هكتار رسيد اما ميزان توليد 130 تن
گزارش داده شده كه نسبت به سال 77-78 30% كاهش توليد پديد آمد . عده اي از كارشناسان داخلي دليل اين افت توليدي را خشكسالي بيان كردند اما به راستي مي توان دليل افت توليدي39 تني گياه با ارزش زعفران با ازاي 4601 هكتار افزايش سطح زير كشت فقط خشكسالي دانست ؟ در اين بررسي بوضوح تاثيرات عدم هماهنگي با علوم روز كشاورزي نمايان مي شود . با علم به اينكه هر تن زعفران 000،500 دلار ارزش ارزي دارد ،39 تن زعفران رقم تعيين كننده اي در اقتصاد كشور است . اما در سال 80 شاهد 5/28% وزني و 5/8% ارزشي افزايش صادرات بوديم كه اين امري اميدوار كننده است . براساس تحقيقات انجام
شده ايران ظرفيت توليد حد اقل 150 تا 160 تن زعفران را دارا مي باشد كه فقط 5 يا 6 كشور دنيا توانمندي توليد زعفران را از نظر طبيعي دارند . از 130 تن زعفران توليد شده 20 تن در كشور مصرف شده و 110 تن آن صادر گرديده است كه در واقع 80% زعفران توليدي جهان توسط ايران توليد شده است اما به رغم سهم ايران در توليد و صادرات زعفران ، كشور ما نقشي در تجارت بين المللي آن نداشته و ندارد و حاكميت اين بازار غير نفتي پرارزش فعلاً در دست اسپانيا است كه اين كشور زعفران ايران را به ارزان ترين قيمت ممكن به صورت باز (فله ) خريداري كرده و آن را در بسته بندي هاي مجلل به نام زعفران اسپانيا روانه
بازارهاي جهاني كرده است . اسپانيا با اينكه بازار زعفران جهان را در دست دارد اما از نظر توليد زعفران در واقع توليد ناچيزي در مقابل توليد زعفران در ايران دارد . منطقه اصلي توليد زعفران در اسپانيا منطقه لامانچا مي باشد كه از نظر وسعت شايد حتي قابل مقايسه با خراسان نباشد .
برخي كشور ها نيز با به كارگيري علوم و تكنولوژي روز در حال ربودن گوي سبقت در عرصه توليد زعفران از يكديگرند . از اين جمله كشور چين رشد قابل توجهي داشته و به زودي به عنوان يك توليد كننده بزرگ وارد بازار خواهد شد كه در آنصورت حداقل تامين كننده تمامي نياز زعفران اسپانيا خواهد شد كه اين ضربه اي مهلك به صادرات و ارز آوري غير نفتي ايران خواهد بود . بنا براين علاوه بر تمهيداتي كه بايستي در ارتقاي كمي و كيفي محصول زعفران انديشيده شود تا به به استاندارد ها و ايزوي بين المللي برسد . بايد مجمعي از وزارت بهداشت ، وزارت توسعه صادرات ، انجمن توليد كنندگان زعفران ، انجمن صادر كنندگان زعفران و
وزارت جهاد كشاورزي تشكيل شود تا اين مجمع هماهنگي لازم را بين سازمانهاي ايجاد كند و سازمانها در راستاي يكديگر فعاليت كرده تا با سياست گذاري صحيح آينده روشني را براي صادرات و بازار يابي داخلي و خارجي زعفران توليدي ايران ترسيم گردد و نيز بتواند كشاورزان را با علوم و تكنولوژي روز همگام كند تا اشاعه كشاورزان محترم خراسان كه معيشتشان از اين راه تامين مي شود به خطر نيفتد و اين محصول بتواند جايگاه واقعي خود را در بين كالاهاي غير نفتي پيدا كند .
علي طلوعيان شهري
بهار 81
زراعت زعفران
1-آب و هواي مناسب زعفران
زعفران گياهي است نيمه گرمسيري است و در نقاطي كه داراي زمستانهاي ملايم و تابستانهاي گرم و خشك به خوبي مي رويد.
مقاومت زعفران در مقابل سرما زياد و ايكن چون دوران رشد آن مصادف با پائيز و زمستان و اوايل بهار است طبعاً در اين ايام به هواي مناسب و معتدلي نياز دارد. در دوره خواب يا استراحت گياه (تابستان) بارندگي يا آبياري براي آن مضر است بنابراين كشت و كار آن در مناطق گيلان و مازندران و مناطق گرم جنوب كشور معمول نيست.
اراضي آفتاب گير و بدون درخت كه ضمناً در معرض بادهاي سرد نيز نباشد براي رشد زعفران مناسب است.
با اين وجود در برخي از روستاهاي بيرجند و قاين در زير سايه بوته هاي زرشك و درختان بادام كه در تابستان كمتر آبياري مي شوند كاشته مي شود.
حداكثر دماي اين گياه بين 40-35 درجه سانتي گراد و در ارتفاع بين 1300 تا 2300 متر از سطح دريا عملكرد خوبي را شان داده است.
2- خاك مناسب پرورش زعفران
از آنجائيكه پياز زعفران مدت نسبتاص زيادي (7-5 سال) در زمين مي ماند. خاك زمين بايد سبك با تركيبي از شن و رس باشد كه پياز بتواند در اين مدت علاوه بر تأمين مواد غذائي, در مقابل شرائط خاص منطقه اي نيز مقاومت نمايد.
بنابراين جهت رشد و نمو مناسب گياه و توليد محصول مرغوب و مطلوب زمين هاي حاصلخيز و زهكشي شده بدون درخت با خاك (لومي, ليموني, رسي و شني) و آهك دار كه PH آن بين 8-7 باشد بر زمين هاي شور, فقير و مرطوب, اسيدي ترجيح داد.
زعفران در زمين هائيكه دراراي قلوه سنگ يا علف هاي هرز يا مواد آلي پوسيده نشده باشد محصول خوبي نمي دهد.
3- تهيه زمين
در تهيه زمين به منظور كاشت زعفران لازم است توجه و دقت خاصي معمول شود ابتدا در فرصتهاي مناسب در پائيز يا زمستان زمين مورد نظر را شخم عميق مي زنند در صورتيكه شرايط مناسب نبوده يا دسترسي به تراكتور مقدور نباشد مي توان شخم را در پايان بهار يا اوايل تير ماه نيز انجام داد.
در تهيه زمين به طريق منتي در اوايل بهار پس از قطع بارانهاي بهاره زمين را با گاوآهن ايراني شخم مي زنند بعد از 15-10 روز مجدداً به شخم زمين اقدام مي كنندو اگر زمين داراي كلوخ باشد گاوآهن را بازكرده و كلوخ ها را با استفاده از ماله خرد مي كنند بعد از دو يا سه هفته مجدداً زمين را دو بار در جهات عمود بر هم شخم مي زنند قبل از شخم سوم براي هر 100 متر مربع زمين 10-5 بار الاغ كود حيواني پوسيده پخش مي نمايند كشاورزان بخوبي دريافته اند كه شخم هاي مكرر صرف نظر از تهيه بستر مناسب كشت زمين را تا حدودي از وجود علفهاي هرز پاك مي سازند.
در اين طريق زمين كرت بندي شده و طول و عرض كرت ها را نسبت به شيب زمين و قدرت آب تعيين مي كنند معمولاً طول و عرض كرت ها در حد بين 10×4 تا 100×10 متر مي باشد در زراعت مكانيزه زعفران زمين را در پاييز سال قبل از كشت با گاوآهن شخم مي زنند در بهار پس از قطع بارانهاي بهاري خاك را با انجام شخم متوسط ضمن سله شكني از وجود علفهاي هرز پاك مي كنند در مردادماه يا شهريور پس از پخش 80-40 تن كود حيواني و 200 كيلوگرم فسفات آمونيم زمين را بصورت فارو در مياورند و براي كشت آماده مي كنند. (البته متخصصين تغذيه اي توصيه مي كنند كه حدود 250 كيلو گرم سولفات پتاسيم نيز در اين مرحله با خاك مخلوط گردد)
4-انتخاب پياز و زمان كشت زعفران
احداث مزارع جديد زعفران فقط بوسيله پياز آن مقدور و معمول است. بنابراين تهيه و انتخاب پياز موغوب جهت كاشت در ايجاد و گسترش كشت حائز اهميت است.
پياز زعفران را مي توان از خاك در آورده به انبار يا مزرعه ديگري منتقل نمود, با توجه به دوره خواب با استراحت پياز كه اواخر ارديبهشت ماه تا اواخر مرداد ادامه دارد مي توان در اين فاصله نسبت به بيرون آوردن پياز اقدام كرد.
بهتر است پيازها پس از بيرون آوردن از زمين كاشته شوند تا پيازها ضمن ادامه استراحت در زمين جديد مستقر شوند. از بيرون آوردن پيازها در اواخر مرداد به بعد بايد خودداري كرد چون در اين موقع بعضي از پيازها ممكن است باري زيشه دادن و جوانه زدن آماده باشند هر قدر فاصله بيرون آوردن پيازها تا كاشت كمتر باشد بهتر است با وجود اين پياز زعفران را براي مدت چندماه در محل هاي سرد و خشك به ارتفاع 30-20 سانتيمتر مي توان بصورت پخش شده نگهداري نمود ولي اين امر باعث عدم توسعه فيزيولوژيكي گلها شده و باد دهي سال اول كشت را شديداً كاهش مي دهد.
پياز زعفران را از موقع خزان بوته (اوايل خرداد) تا اواسط مهرماه مي توان كشت نمود ولي بهتر است كه كاشت پياز در اواخر تير و اوايل مرداد خودداري شود زيرا در اين موقع هوا و زمين بسيار گرم و بيم آن مي رود كه رطوبت پياز موقع جابجايي از بين رفته و به آن صدمه وارد شود.
بر اساس تحقيقات انجام شده توسط مركز پژوهشهاي صنعتي استان خراسان بهترين زمان كشت خردادماه مي باشد.
5-نوع و مقدار كشت پياز زعفران
بطوريكه گفته شد زعفران به وسيله غده ساقه كه عبارتست از پيازهاي توپر (بنه) مي باشد ازدياد مي شود و اندازه آن از يك فندق تا يك گردو متفاوت است.
پيازهاي انتخابي بايد درشت تر سالم تر و بدون زخم و خراشيدگي و عاري از هر نوع بيماري باشند.
پيازها بهتر است قبل از كاشت با سموم قارج كش از قبيل سرزان, تري تيزان و گرامنيون و غيره به نسبت 500-300 گرم سم براي يكصد كيلو پياز بر عليه بيماريهاي قارچي ضد عفوني شوند.
در موقع كاشت بهتر است پولك يا لايه خشك كف پياز به همراه مقداري از سبوسته آزاد روي پياز جدا شوند. تا جذب آب بوسيله پياز آسانتر و جوانه زدن ان سريعتر انجام شود.
مقدار كاشت پياز بسته به ريزي و درشتي از 10-3 تن در هكتار فرق مي كند. فواصل كاشت معمولاً 30-25 سانتيمتر از هر طرف مي باشد.
تعداد پياز انتخابي جهت كاشت در هر چاله 3 پياز با وزن متوسط 6 گرم براي هر پياز مي باشد در صورتيكه پيازها رديفي در فارو داشته باشند بصورت منفرد و به فاصله 8-6 سانتيمتر از يكديگر به مقدار 3 تن و در صورتيكه به صورت سنتي و در هر چاله5 عدد مصرف كنند ميزان كاشت پياز به 5 تن بالغ خواهد شد
گفتني است كه در تحقيق كه به منظور شناسايي اثر وزن پياز در عملكرد محصول توسط آقاي مهندس بهزاد صادقي انجام شد مشخص شد كه وزن پياز در عملكرد محصول به ويژه در سال اول تاثير معني داري داشته و بهترين پيازها, پيازهاي با اندازه بيشتر از 8 گرم بود.
6-عمليات كاشت پياز زعفران
براي كاشتن پياز زعفران ابتدا چاله هاي يك رديف را با بيل درمياورند ور در داخل هر چاله بطوريكه گفته شد از 15-3 پياز قرار مي دهند.
عمق كاشت پياز 20-15 سانتيمتر در نظر گرفته و در موقع كاشت سر پيازها بايد رو به بالا قرار گيرد. پيازها رد عمق 20 سانتيمتري در زمستان از سرما و يخبندان و ساير تنش هاي محيطي و در تابستا از گرمازدگي مصون مي مانند.
براي كاشت زعفران 5-4 نفر شركت مي كنند به يان ترتيب كه يك نفر با بيل چاله ها را در مياورد دو نفر پيازهاي قابل كشت را به صورت دسته هاي 3 تا 5 يا 15 تائي انتخاب مي كنند و نفر چهارم پيازها را در داخل چاله ها قرار مي دهد و بقيه نفرات كار خود را ادامه مي دهند تا تمام زمين كاشته شود.
سرانجام سطح مزرعه را كه نامسطح شده با بيل يا ماله اي كه با گاو كشيده مي شود صاف و فشرده مي سازند تا پيازها به خاك بچسبد.
زمين كشت شده به همين صورت تا موقع آبياري پائيزه رها مي شود قبل از آبياري در حدود 20-10 تن كود حيواني كاملاً پوسيده و با بيل يا چهار شاخ در سطح زمين پخش مي نمايند.
در اسپانيا كاشت زعفران به صورت ديم صورت مي گيرد پيازهاي زعفران به جاي كپه كاري در داخل رديف 4 بفاصله 5 تا 8 سانتيمتر از همديگر كاشته مي شود. و رديف هاي كاشت از يكديگر 35-30 سانتيمتر فاصله دارد. پس از انجام عمل كاشت روي شيارها را با ماله پوشانده و زراعت رديفي بنظر مي رسد.
مواظبت هاي زراعي
1- آبياري
پس از پايان كاشت پيازهاي زعفران كه حداكثر تا آخر شهريورماه طول مي كشد حدود15-10 روز بعد از كاشت اقدام به آبياري مزرعه مي نمايند.
در نقاط مختلف خراسان بسته به وضعيت آب و هوائي منطقه از اواسط مهرماه تا دهه اول آبان ماه آبياري زعفران شروع مي شود.
با توجه به اينكه گل كردن زعفران تا حدودي تابع آب اوليه مي باشد لذا براي اينكه برداشت زعفران مواجه با اشكال نشود آب اول را در بين قطعات با فاصله چند روز تقسيم مي كنند تا بدين وسيله اوج گل دهي قطعات با يكديگر همزمان نباشد.
آب اول زعفران خيلي مهم است و تمام نقاط زمين بايد بطور كافي و يكنواخت آب بخورد تا گلهاي يك قطعه با هم و همزمان بيرون آيند بعد از گاورو شدن مزرعه براي سله شكني از كج بيل و چهار شاخ فلزي يا گاوآهن ايراني با عمق كم استفاده مي شود و متعاقب آن زمين را ماله مي كشند. سله شكستن زمين باعث مي شود كه جوانه هاي گل با سهولت بيشتري از خاك بيرون آمده و رشد قوي و رشد قوي و مطلوبي داشته باشند.
پس از آبياري اول به فاصله 15-20 روز بعد از آن اولين گلهاي زعفران ظاهر مي شوند بديهي است كه مزرعه زعفران در سال اول محصول قابل توجهي نمي دهد.
از اوايل فروردين تا زمانيكه زنگ برگها به زردي مايل شود هر 12-6 روز يكبار آبياري انجام مي شود.
اسامي آبهاي اول تا سوم و آب آخر زعفران به اين شكل است:
آب اول به نام بسار آب (يعني آب بعد از شيار و شخم)
آب دوم به نام زائيج آب (چون به تازگي برداشت گلهاي زعفران به اتمام رسيده آن را با زن زائو يا زائيج مترادف مي دانند)
آب سوم به نام كوش آب موسوم است زيرا كه اين آب بعد از وجين و پخش كودهاي شيميائي به زمين داده شود.
بايد توجه داشت كه بعد از وجين يك نوبت آبياري به تاخير بيفتد تا علفهاي هرز از بين رفته و مجدداً سبز نشوند.
سرانجام آب آخر كه در درشت شدن پياز موثر است بنام زرد آب يا مرگ آب معروف است.
2- سله شكني
همانطور كه اشاره شد بعد از آبياري اول به محض گاورو شدن زمين سطح مزرعه بايد سله شكني شود بنحوي كه پيازها صدمه نبيند بهترين وسيله سله شكني كج بيل و بيل شياردار و گاوآهن ايراني وكولتيواتر است
سله شكني باعث ميشود كه گلها بآساني از خاك بيرون آمده و كود حيواني با خاك مخلوط گردد در مواقعي كه زارع نتوانسته باشد بزمين خود كود دهد قبل از انجام آبياري مي توان كود لازم را در سطح خاك پخش نموده و با شخم سطحي با خاك مخلوط نمود و بعد از اين عمل كه در واقع حكم سله شكني را دارد جهت هموار نمودن زمين و چسباندن خاك به پيازها زمين را ماله ميكشند
3- وجين و دفع علف هاي هرز
علف هاي هرز از طريق رقابت با گياه زعفران از نظر آب و مواد غذايي و نور خورشيد سبب كاهش محصول مي شود علاوه بر اين ممكن است در مراحل كاشت و برداشت زعفران مزاحمت هاي ايجاد و ميزبان تعدادي از بيماريها و حشرات و بخصوص نماتد باشد.
وجين مزرعه رد ر موقع كه علف هاي هرز رشد كردند ضروري است در مزارع زعفران اولين وجين بعد از آبياري دوم انجام و اين وجين باعث از بين رفتن علفهاي هرز زعفران مي گردد.
بطور معمول اولين وجين زعفران بعد از برداشت گلها و دومين آن در صورت لزوم به فاصله در حدود يك ماه قبل از آب سوم انجام مي شود.
در مورد مبارزه شيميايي با علف هاي مزرعه بايد توجه كرد كه چون اثر اين علف كش ها بر روي گياه آزمايش نشده لذا بايد حتي الامكان به هنگام رشد بوته هاي زعفران از مصرف علف كش هاي شيميايي خودداري شود.
4- كوددهي و تغذيه گياهي زعفران
براي اينكه گياهان بطور طبيعي رشد نموده و به زندگي خود ادامه دهند بمواد غذائي فراوان و كافي احتياج دارند كه البته زعفران نيز از اين قاعده كلي مستثني نيست.
مواد غدائي مورد نياز ضروري گياهان عبارتند از:
الف- كربن (c), اكسيژن (o) و هيدروژن (H).
ب- ازت (N ), فسفر (P), پتاس (K), گوگرد (S) و منيزيم (Mg)
ج- آهن (Fe), منگنز (Mm), روي (Zn), مس (Cu), بر (B), موليبدن (Mo).
بطوريكه مي دانيم سه ماده غذائي اول يعني كربن, اكسيژن و هيدروژن از طريق هوا و آب تأمين مي شود, و كربن را گياهان توسط برگ هاي خود به صورت انديريد كربينك جذب مي نمايند. بعداً در برگها بوسيله عمل فتوسنتز و تغييرات ديگري كه انجام مي شود كربن و اكسيژن و هيدروژن با هم تركيب و مواد قندي – نشاسته- سلولزي- پروتئيني و ساير مواد آلي و مركب را كه براي رشد گياه ضروري است توليد مي كنند و اين عناصر حياطي 80 تا 90 در صد وزن خشك گياه را تشكيل مي دهند.
علاوه بر كربن و اكسيژن و هيدروژن مواد غذائي مهم ديگري كه به وسيله ريشه جذب گياه مي شودند به سه گروه تقسيم مي شوند:
1- مواد غذائي ماژور كه عبارتند از آزت, فسفر و پتاسيم
2- گروه دوم موادي, هستند كه گياهان به اين مواد كمتر از دسته اول نيازمندند گوگرد و كلسيم و منيزيم جزء اين دسته محسوب مي شوند البته چند مورد استثنائي نيز در اين مورد وجود دارد مثلاً گياهان گل پروانه اي و صليبيان به همان اندازه كه فسفر جذب مي كنند به همان اندازه نيز به گوگرد احتياج داشته و براي متابوليسم غذائي خود لازم دارند.
3- اين دسته از عناصر غذائي به اليگوالمانها يا ميكروالمانها معروفند و وجود اين دسته از مواد براي رشد و نمو و ادامه زندگي گياهان ضرورت كامل دارد منتها گياهان آنها را به مقدار خيلي خيلي كم جذب مي نمايند.
4- اين مواد عبارتند از: كبالت, سيليسيم, يد, فلور و آلومينيوم عناصري هستند كه تاكنون دانشمندان ضرورت اين عناصر را در رشد و نمو گياهان به طور مشخص بيان نداشته اند.
آزت
آزت در رشد و زندگي گياهان تاثير مهمي وجود دارد به طوري كه آزت جزو ساختمان مولكولي كلروفيل بوده و سازنده اسيدهاي آمينه و آنزيمها در گياه مي باشند و آنزيمها در تنظيم وظائف سلولي و انجام تنفس گياهي نقش عمده اي دارد.
با وجود آنكه 78 درصد حجم هوا را عنصر گازي ازت تشكيل مي دهد ليكن اكثرنباتات بطور مستقيم نمي توانند از اين منبع عظيم آزت استفاده نمايند و ازت قابل جذب خاك نيز محدود مي باشد لذا بايستي اين ماده غذائي به موقع به خاك زعفرانكاري اضافه شود.
فسفر
فسفر براي كليه اعمال حياتي گياه از جمله رشد و توسعه ريشه ها (تقسيم سلولي گياه) لازم و ضروري است فسفر درگياه متحرك بوده و در ساختمان اسيدهاي آمينه و تكميل ذخائر بنه هاي زعفران دخالت دارد.
مقدار كل و قابل جذب آن در غالب خاكها در حداقل ميزان وجود دارد و لزوم اضافه نمودن كودهاي فسفري براي تامين قسمتي از غذاي گياه ضروري بنظر مي رسد.
پتاسيم(پتاس)
وجود اين ماده براي توليد هيدراتهاي كربن يا گلوسيدها هم جنين جهت تحول اين مواد و تجمع آنها در بعضي اعضاي ذخيره اي گياه لازم مي باشد به همين جهت گياهانيكه مواد قندي يا نشاسته اي توليد مي كنند احتياج بيشتري به كودهاي پتاس دارند.
علاوه براين پتاسيم در افزايش مقاومت گياهان در مقابل بيماريها, سرمازدكي و ساير شرايط سخت محيطي موثر است.
پتاس در زمين بطورطبيعي بصورت سيايكات وجود دارد و مقدار آن در خاكهاي مختلف متفاوت است.
اگر بخواهيم مقدار پتاسي را كه در خاك وجود دارد از روي خواص فيزيكي خاك تشخيص بدهيم تقريباً مي توان به طبقه بندي زير متوسل شد كه البته به هيچ و جه قطعي و مطلق نمي باشد:
الف- اراضي سنگين خيلي رسي غني از پتاس
ب- خاكهاي رسي- رسي آهكي- رسي شني داراي پتاس متوسط
ج- خاكهاي شني- خاكهاي آهكي- خاكهاي توربي فقير از پتاس
كمبود پتاس موجب كوتاه شدن بوته ها و كوچك ماندن بنه ها مي شود و بصورت پيدايش رنگ زرد كه به تدريج به قهوه يا تبديل شده است مشخص يم شود.
باشرح اجمالي فوق در مورد ماكروالمانهاي تغذيه گياهي نتيجه اينست كه اگر كم باشد علائم مشخص و معيني در گياه بروز مي كندكه به صورت تغيير زنگ برگها و لكه ها و چگونگي رشد و نمو گياه متظاهر مي شود و مي توان با چشم هم رويت نمود و اين علائم با درجه كمبود مواد و گياهان فرق مي كند كه غالباً ممكن است كمبودها با بيماري گياهان يا عوارض حاصل از خسارت حشرات مخلوط گردد يا علائم كمبود دو يا سه ماده تواماً بظهور برسد. در اينجا موضوع به اين
مهمي را نمي توان بيش از اين شرح داد و در اينجا منظور ذكر اين نكته مهم است كه وقتي علائم كمبود در گياه مشاهده مي شود كه از رشد بوته و ميزان محصول و كيفيت ان كاسته شده است. بدين معني كه گياهان كمبودها را در مراحل بحراني رشد خود ظاهر مي سازد از اينرو ممكن است دادن كود اثر موثر و مثبتي در بهبود وضع نداشته باشد.
بنابراين توصيه مي شود كه قيل از كشت يك نبات بخصوص زعفران كه گياهي است چند ساله با تجزيه خاك و درك نيازهاي غذائي زعفران برنامه كودي و تغذيه نبات را طوري برنامه ريزي نمود كه به ميزان كافي و در وقت مناسب كود به زمين برسد.
در خصوص ميزان كود مورد نياز چون كشاورزان امكان تجزيه خاك و اندامهاي گياهي وجود ندارند بنابراين بايد از دستورالعمل كلي موسسه خاك و آب از طريق مروجين كشاورزي مطلع گردند.
نحوه مصرف كودهاي شيميايي
كودهاي از ته نيتراتي را بعلت اين كه در آب سريعاً قابل حل مي باشند مي وان در سطح خاك پخش نمود ولي به دليل تجزيه سريع كودهاي آمونياكي بهتر است پس از پخش با دستگاه شخم يا با وسايل مشابه ديگر با خاك مخلوط نمود.
در مورد كودهاي فسفري و پتاس چون اين كودها كمتر در خاك جابجا مي شوند و در مدت كوتاهي جذب سطحي كلوئيدهاي رس و هوموس خاك مي شوند از اينرو اين كودها را در عمق خاك نزديك ريشه به خاك داده مي شود.
با توجه به مراتب فوق و با توجه به اينكه زعفران بك گياه چند ساله ايست كه توسط كشاورزان در قطعات كوچكي كشت مي شود لذا مي توان مصرف كودهاي شيميائي را به نحو زير توصيه نمود:
الف- در صورت استفاده از كوده اوره, سوپر فسفات تريپل و سولفات پتاسيم بهتر است كل كود پتاس و فسفري قبل از كشت پياز با شخم عميق به زمين داده شود.
كود اوره را به دو يا سه قسمت تقسيم نموده و يا آنرا قبل ازآب اول و تا ديگر كود را پس از خاتمه يخبندانهاي زمستانه به زراعت زعفران مي دهند.
ب- در صورتيكه قرار باشد از كود فسفات آمونيم, اوره و سولفات پتاسيم استفاده شود. در اين صورت بهتر است كل كود پتاسي سهمي زراعت زعفران را در موقع تهيه زمين با شخم عميق به زمين داده و سهمي فسفات دامونيم را قبل از آب اول و اوره را در خاتمه يخ بندانهاي زمستانه به زراعت زعفران اضافه مي نمايند.
ميزان مصرف كودهاي شيميائي
ميزا مصرف كود شيميائي حدود200 كيلوگرم كود فسفات آمونيم و 100 كيلو گرم اوره در هكتار در سال اول مي باشد كه به زمين داده مي شود مصرف كود فسفره در سالهاي بعدي صورت نمي گيرد.
در سال دوم و سالهاي بعد هر سال در اواسط مهرماه حدود 15 تن كود حيواني كاملاً پوسيده در زمين پخش مي شود و حدود 100 كيلوگرم نيز كود از ته بزمين داده مي شود پس از اولين آبياري بعد از 4-5 روز كه زمين گاورو شد يك شخم سطحي به عمق 5 تا 10 سانتيمتر به منظور سله شكني و نرم شدن خاك و هم چنين اختلاط كود با خاك انجام مي گيرد كه اين عمليات موجبات تسريع در رشد و ميزان گل دهي زعفران را فراهم مي كند.
نتايج آزمايشات كودي بصورت كاربردي در فصل جداگانه اي بيان خواهد شد.
كودهاي آلي و اثرات آن در زراعت زعفران
كودهاي آلي كودهاي هستندكه به وسيله موجودات زنده (حيوان وگياه) توليد مي شود كودهاي عمده آلي عبارتند از:
1- كود حيواني شامل كود انواع چهارپايان و پرندگان
2- كود سبز كه از زير خاك كردن اندامهاي گياهي كه بدين منظور در زمين كشت شده اند حاصل مي شود.
3- كود زباله كه از خاكروبه و آشغال منازل يا از باقيمانده كشتارگاهها, كفاشيها, رستورانها و كارخانجات موادغذائي ميآيد.
4- كود تفاله كه از باقيمانده چغندرقند كارخانجات قند و بقاياي دانه هاي جو در كارخانجات ماءالشعير سازي يا اضافات كارخانه هاي آب ميوه گيري و غيره بدست مي آيد.
5- كود كنجاله شامل باقيمانده دانه هاي روغني در كارخانجات روغن كشي است.
6- كود كمپوست كه از تخمير مواد آلي بويژه مواد آلي گياهي حاصل مي شود.
كودهاي آلي داراي ويژگيهائي است كه حاصلخيزي خاك به آن وابسته است كه ذيلاً چند مورد مهم آن ذكر مي شود:
- داراي موادغذائي ضروري و مورد نياز گياهان مي باشند كه بتدريج با تبديل شدن به هوموس اين عناصر را آزاد ساخته و در اختيار گياهان قرار مي دهد.
- خواص فيزيكي خاك را اصلاح مي كند. بخصوص وضعيت خاك هاي رس سنگين و شني كاملاً سبك با افزودن كودها ي آلي بهبود مي يابد.
- از ميزان فرسايش خاك جلوگيري مي كند.
- مواد غذائي مورد نياز گياهان را جذب و نگهداري مي كندو مانع از شستشوي آنها مي شود.
- غذاي باكتريهاي خاك را فراهم و در نتيجه باعث تقويت ميكروبيولوژي خاك مي گردد.
- برخي از اسيدهاي آمينه توليد شده به وسيله اين كودها باعث حل شدن و قابل جذب شدن پاره يا از موادغذائي خاك شده و تسهيلات لازم را در جذب كلسيم, فسفر و پتاسيم فراهم مي كنند.
- به خاك رنگ تيره بخشيده و اين زنگ در جذب نور خورشيد موثر است و درجه حرارت لازم جهت جوانه زني و رشد بوته ها را فراهم مي كند.
در زراعت زعفران از كودهاي حيواني و زباله هاي مخصوص كارگاههاي قالي باقي (اضافات پشم) و حتي كود مستراحي استفاده مي شود.
ميزان مصرف كود حيواني در خطه جنوب خراسان براي هر هكتار مزرعه زعفران 80-40 تن كه در سال اول كشت و هنگام تهيه زمين كود مذكور را همراه خاكستر و خاك كهنه يا خاك بكر تپه هاي كشت نشده در سطح زمين پخش مي كنند.
برخي از كشاورزان نيمي از كود حيواني را قبل و نيم ديگر را در اواخر شهريور ماه قبل از آبياري اول بشرحي كه قبلاً ذكر شده به زمين مي دهند.
5-آفات, امراض و سرمازدگي گياه زعفران
الف- آفات: خوشبختانه تاكنون روي بوته زعفران آفات زيادي مشاهده نشده است فقط در روي پياز زعفران كرمهاي كوچكي به نام INGOILOL ديده شده اند كه اين كرمها محيط ار جهت پذيرش امراض قارچي فراهم مي سازد كه براي مبارزه با اين كرمها مي توان مزرعه را با محلول 2 در هزار آلدرين يا گامگسان يا ليندين آبياري نمود, هم چنين نماتدها نيز به پياز زعفران خسارت مي زنند. آفت مهم ديگر كه در چند سال اخير بويژه با بروز وضعيت خشكسالي گسترش يافته, كنه پياز زعفران است كه باري مقابله بايستي اولاً از مناطق آلوده پياز به مناطق سالم منتقل نگردد. ثانياً پيازها را در هنگام كشت با مخلوط حشره كش و قارچكش ضدعفوني شوند و ثانياً توصيه مي شود كه پيازها در عمق 20 سانتيمتري كشت شوند.
حمله نماتدها بصورت دسته كرمهاي ريز باعث انهدام و از بني رفتن پياز زعفران مي شود براي مبارزه با نماته پيازهاي زعفران را قبل از كشت به مدت 4 ساعت در آب نيم گرم 43 درجه قرار مي دهند سپس آنها را خشك نموده و به مدت 4 ساعت درجه حرارت 25 درجه نگه مي دارند تا زمينه رشد كرم نماتد از بين برود.
ب- امراض: مهمترين بيماريهائيكه متوجه زعفران مي شود عبارتند از:
بيماري پوسيدگي پياز زعفران كه در اثر حمله قارچي به نام RHIZOCTONIA VIOLACEAE ايجاد مي شود. اين قارچ به صورت ساپروفيت با ميسليوم هاي آبي يا بنفش رنگ در سطح پياز ظاهر گشته بعداً به داخل الياف و درون پياز نفوذ مي نمايد. نفوذ اين قارچ به دخل پياز موجب برآمدگي هايي در سطح آن و پوسيدن و خشك شدن برگها مي گردد اين قارچ به سيب زميني و مارچوبه و چغندر قند نيز حمله مي كند.
