بخشی از مقاله
چکیده:
هدف: از آن جا که ابزارهای کمی برای اندازه گیری هوش معنوی ساخته شده ولی کم تر متناسب با شرایط مذهبی - ارزشی جامعه ایران می باشد، در این پژوهش ساخت یک مقیاس روا و پایا برای اندازه گیری هوش معنوی در دانش آموزان مقطع متوسطه بندرعباس مورد توجه قرار گرفته است.
روش: این پژوهش، از نوع روش توصیفی - همبستگی و در دو بخش کیفی و کمی انجام گرفته است که در بخش کیفی برای ساخت گویه های مقیاس به بررسی و مطالعه در متون مذهبی و تحقیقات روان شناختی پرداخته شد تا از این طریق مؤلفه های هوش معنوی و گویه ها شناسایی گردد. در بخش کمی هم شاخص ضرایب پایایی (آلفای کرونباخ، گاتمن، همسانی درونی ) و روایی سازه مورد بررسی قرار گرفت. یافته ها: تحلیل عامل اکتشافی برای بررسی سازه عاملی مقیاس نشان داد که پنج عامل بیان گر % 35/427 واریانس بودند. هم چنین جهت تعیین پایایی، ضریب آلفای آن 0/93 به دست آمد و پنج عامل به دست آمده عبارت است از: نگرش معنوی، ادراک معنوی، خودشناسی، خداجویی، معنایابی در زندگی. نتیجه گیری: مقیاس هوش معنوی می تواند ابعاد بیش تری از هوش معنوی را در دانش آموزان مورد سنجش قرار دهد زیرا علاوه بر ابعاد معنوی، به مسائل اجتماعی و شخصیتی هم پرداخته است.
کلمات کلیدی: دانش آموزان ، هوش معنوی ،
1
ستاد احیا امر به معروف و نهی از منکر
استان هرمزگان
نخستین همایش اسلام و سلامت روان- بندرعباس، اسفندماه 1391
---------------------------------------------------------------
مقدمه:
علی رغم پیشرفت ها و تحولات چشم گیری که در جهان معاصر با آن روبرو هستیم و هم چنین رشد روزافزونی که توسط انسان امروزی صورت گرفته می بینیم باز هم بشر امروز دچار سردرگمی وپوچی گشته است.اما معنویت1، یکی از نیازهای درونی انسان است که در قلب ها و ذهن ها و در آیین ها، به ویژه در آیین های مذهبی وجود دارد . معنویت قلمرو و دغدغه ی نهایی (غایی) است چون همه انسان ها دغدغه ئی نهایی دارند، پس همگی معنوی اند(الکینز2 وهمکاران، (1988 برخی از روان شناسان معنویت را تلاش همواره ی بشر برای پاسخ دادن به چراهای زندگی تعریف کرده اند، به سخن روشن تر به کارگیری بهینه ی قوه ی خلاقیت و کنجکاوی برای یافتن دلایل موجود و مرتبط با زیستن و زندگی و در نتیجه تکامل ، بخش مهم از معنویت است بدین سان رشد معنوی زمانی آغاز می شود که کودک به دنبال دلیل می گردد و درباره ی پدیده های پیرامون خود کنکاش و پرسش می کند : » چرا آسمان آبی است؟« ،»چرا خورشید نورانی است؟«، »پرنده چه گونه پرواز می کند ؟«، و از این دست پرسش ها مطرح می کند .سپس هم گام با رشد شناختی وعقلانی،پرسش های پیچیده تری شکل می گیرد:»چرا انسان به دنیا می آید؟«، »چرا ما می میریم؟«، آیا پس از مرگ زندگی ادامه می یابد ؟«، معنای مرگ و زندگی چیست؟)«صمدی، (1385 .هوش مجموعه توانایی هایی است که برای حل مسأله وایجاد محصولات جدیدی که دریک فرهنگ ارزشمندتلقی می شوند، به کار می رود. انواع نه گانه هوش عبارتنداز:هوش زبانی، موسیقیایی، منطقی- ریاضی، فضایی، بدنی- حرکتی، هوش های فردی(که شامل هوش درون فردی و بین فردی می شود) ،هوش طبیعتی و هوش وجودی که شامل ظرفیت مطرح کردن سؤالات وجودی است(آمرام3، .(2005 معنویت حسی والا است که شور و شوق گرایش و کنش انسان را برای عدالت خواهی و انصاف افزایش می دهد و هم نوایی و پیوسته گی با خود و جهان آفرینش پدید می آورد (تسی4، . (2003 درچنددهه ی اخیر این موضوع ذهن پژوهش گران ومحققان را به خود مشغول داشته تا برای پرورش بیش تر روحیه هدف مندی در زندگی به دنبال عاملی در انسان باشند که با پرورش آن انسان متمدن امروزی را از خطر رسیدن به نیستی و پوچی برهاند. هوش معنوی5 به دلیل پیوندش با معنا، ارزش و پرورش تخیل، می تواند به انسان توان تغییر و تحول بدهد فردی با هوش معنوی بالا دارای انعطاف، خودآگاهی، ظرفیتی برای روبه رو شدن با دشواری ها و سختی ها و فراتر از آن رفتن، ظرفیتی برای الهام و شهود، نگرش کل نگر به جهان هستی، در جستجوی پاسخ برای پرسش های بنیادی زندگی و نقد سنت ها و آداب و رسوم است (ایمونز6،.(2000
زهر و مارشال(2000 )7، معتقدند هوش معنوی از طریق جست و جوی معنای اصلی موقعیت ها، مطرح کردن »چرا« برای مسائل و تلاش برای برقراری ارتباط میان رویدادها رشد می کند. هم چنین یادگیری و بازشناسی و گوش دادن به پیام های شهودی راهنمایی کننده یا صدای درونی، متفکر بودن، بالابردن خودآگاهی، آموختن از اشتباهات و صداقت داشتن با خود باعث افزایش هوش معنوی می شود(غباری بناب و همکاران، .(1386 هوش معنوی در مورد ارتباط با آفریننده جهان است این هوش را توانایی شناخت اصول زندگی (قوانین طبیعی ومعنوی) و بنا نهادن زندگی بر اساس این قوانین تعریف کرده اند اصولی را برای هوش عنوان کرده اندکه عبارت است از: -1شناخت و تصدیق هوش معنوی، یعنی باور داشتن به این مسأله که ما موجوداتی معنوی هستیم و زندگی جسمانی (در این جهانی) موقتی است -2. بازشناسی و باور یک موجود معنوی برتر (یعنی خداوند) -3. اگر خالقی هست و ما مخلوق هستیم باید کتاب راهنمایی هم وجود داشته باشد -4. لزوم شناسایی هدف زندگی(وجود چیزی که انسان را فرا می خواند ) و پذیرفتن این نکته که از نظر ژنتیکی بعضی از توانایی ها کد گذاری شده اند . -5 شناختن جایگاه خود در نزد خداوند (شخصیت فرد بازتاب فهم وی از خداوند است) -6.
2
ستاد احیا امر به معروف و نهی از منکر
استان هرمزگان
نخستین همایش اسلام و سلامت روان- بندرعباس، اسفندماه 1391
---------------------------------------------------------------
شناخت اصول زندگی و پذیرفتن این امر که برای داشتن زندگی موفق باید کسب زندگی و تصمیمات خود را مطابق این اصول شکل داد (سانتوس8، .(2006
رسولی و همکاران ( 1386)؛ در پژوهشی تحت عنوان طراحی و روان سنجی مقیاس سازگاری معنوی در نوجوانان ساکن مراکز شبانه روزی، مقیاسی را طراحی کردند که در این مقیاس سه مؤلفه معناداشتن زندگی ، ارتباط با خدا و جستجوی حمایت معنوی را شناسایی کردند اندازه گیری پایایی، ضریب آلفای مقیاس را 0/964 ضریب همبستگی بازآزمایی به فاصله 3 هفته را 0/712 به دست داد و روایی و پایایی بالایی را نشان داد. غباری بناب و همکاران (1384) ؛ در پژوهشی تحت عنوان ساخت مقیاس تجربه معنوی همبستگی 6 مؤلفه معنایابی در زندگی ،تأثیر ارتباط با خدا، شکوفایی و فعالیت معنوی، تجربیات عرفانی، تجربیات سلبی، فعالیت اجتماعی و مذهبی و نمره کل مقیاس را نشان داد که مؤلفه باورها و نگرش های افراد با همبستگی 0/92 دارای بالاترین مقدار همبستگی و مؤلفه فعالیت اجتماعی و مذهبی با مقدار 0/45 پایین ترین مقدار همبستگی با کل آزمون را داشتند و همبستگی بقیه مؤلفه ها بین این دو مقدار در نوسان است این ضرایب همبستگی در سطح p<0/01 معنادار بودند و بررسی اولیه مؤلفه ها و سؤالات آزمون تجربیات معنوی نشان می دهد که آزمون مورد نظر از اعتبار مقدماتی بالایی برخوردار است. پارگامنت9 و همکاران(( 1998؛ مقیاس خوبی را برای سازگاری معنوی - مذهبی ساخته اند که این مقیاس به دو فرم کوتاه( دارای 14 عبارت) و بلند(دارای 63 عبارت) در دسترس می باشد آلفای کرونباخ در چندین بررسی برای این مقیاس بیش از 0/87 گزارش شده است و سازندگان این مقیاس روایی ملاکی و تمایزی و هم چنین پایایی همسانی درونی را اندازه گیری نموده اند این مقیاس را برای بزرگسالان مبتلا به بیماری های مزمن و درمان ناپذیر قابل اجرا گزارش نموده اند. پالوتزین و الیسون(1982) 10 ؛ برای سنجش بهزیستی معنوی ،مقیاس بهزیستی معنوی را طراحی کردند ،که جزء معروف ترین و پرکاربردترین ابزارهایی است که در روان شناسی برای مطالعه معنویت به کار می رود این مقیاس شامل دو خرده مقیاس بهزیستی مذهبی و بهزیستی وجودی است . بهزیستی مذهبی میزان ارتباط رضایت بخش فرد با خدا را اندازه می گیرد و بهزیستی وجودی احساس رضامندی زندگی و داشتن معنی و هدف در زندگی را اندازه می گیرد . مزیت مهم این مقیاس آن است که در آن نسبت به مذهب خاص یا جهت گیری عقیدتی سو گیری وجود ندارد . این مقیاس برای مقاصد پژوهشی درجامعه های مختلف نظیر دانش جویان، پرستاران ، افراد عادی، بیماران روانی، بیماران جسمانی و غیره به کار برده شده است . در مطالعات متعددی ثابت شده است که این مقیاس ثبات درونی و روایی سازه خوبی داشته است. یانگ(2007) 11؛ در مطالعه ای تحت عنوان بررسی هوش معنوی در بین پرستاران و بررسی تأثیر مذهب بر روی هوش معنوی در چین به این نتایج دست یافت که تفاوت معناداری بین هوش معنوی پرستاران و مشخصه های فردی مثل سن، وضعیت زناشویی، آموزش، موقعیت و سال های تجربه پرستاری وجود نداشت . هم چنین اعتقاد مذهبی در پرستاران دارای ارتباطی معنادار با هوش معنوی در آن ها است. کینگ(2007) 12 هم مقیاس خودگزارشی هوش معنوی را طراحی کرده است که دارای چهارمؤلفه تفکروجودی، تولید معنای شخصی، بسط هشیاری و آگاهی متعالی می باشد این پرسش نامه دارای 24 آیتم می باشد . این پرسش نامه براساس مقیاس 5 گزینه ای لیکرت پر می شود نمرات بالا نشان دهنده هوش معنوی بالا است و با استفاده از تحلیل عامل اکتشافی در یک نمونه 619 نفری از دانش جویان دانشگاه ترنت کانادا در سال 2008 آلفای کرونباخ 95 %و پایایی از طریق تنصیف % 84 به دست آمد. در این پژوهش، بر آن شدیم که در زمینه ساخت و اعتباریابی این مقیاس و با هدف شناسایی مؤلفه های اصلی هوش معنوی، مطابق با فرهنگ و ارزش های دینی ایران بپردازیم این تلاش همراه با نیاز مبرم جامعه روان شناسان، مشاوران، نهاد آموزش و پرورش، آموزش عالی و سازمان های تربیتی مشابه برای به کارگیری ابزارهایی منطبق با اصول روان سنجی ساخته شده و
3
ستاد احیا امر به معروف و نهی از منکر
استان هرمزگان
نخستین همایش اسلام و سلامت روان- بندرعباس، اسفندماه 1391
---------------------------------------------------------------
هنجاریابی شده اهمیت دارد . هم چنین، این پژوهش زمینه تحقیقات بیش تری را برای محققان دیگر فراهم می کند و این امکان را به محققان می دهد تا بتوانند هوش معنوی را به عنوان یک سازه اندازه گیری کنند و زمینه های رشد هرچه بیش ترآن را در پتانسیل جامعه فراهم کنند. در این زمینه برای ارگان های تربیتی مقدمه ای برای رشد افراد فراهم می کند زیرا رشد معنویت در جامعه باعث پیشرفت آن جامعه می گردد و از بسیاری کسالت های فراگیر که در جوامع حاضر رخ می دهد پیشگیری می کند، نتایج این پژوهش از این دیدگاه ضرورت می یابد .
