بخشی از مقاله
چکیده
زمینه و هدف: هوش معنوی به عنوان زیربنای باورهای فرد نقش اساسی در زمینه های گوناگون زندگی انسان به ویژه تأمین و ارتقای سلامت روانی دارد. هدف از اجرای این تحقیق بررسی تاثیر آموزش هوش معنوی بر عملکرد تحصیلی و کیفیت زندگی تحصیلی دانش آموزان دخترمقطع متوسطه شهر اردبیل بود. روش تحقیق: پژوهش حاضر کاربردی و از نوع نیمه تجربی و طرح تحقیق پیشآزمون - پسآزمون با گروه کنترل است.
جامعه آماری این پژوهش تمامی دانشآموزان دو مدرسه دخترانه سال سوم مقطع متوسطه شهر اردبیل که 330 نفر بودند و حجم نمونه آماری بر اساس فرمول کوکران 178 نفر به دست آمد که از بین آن ها تعداد 120 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب و بصورت کاملا تصادفی به دو گروه آزمایش و کنترل تقسیم شدند. ابزار گردآوری دادهها، دو پرسشنامه کیفیت زندگی تحصیلی اندرسون و بروک - 2000 - و پرسشنامه عملکرد تحصیلی فام و تیلور - - 1999 بود.
پایایی هر دو پرسشنامه از طریق محاسبه ضریب آلفای کرونباخ به ترتیب برای کیفیت زندگی تحصیلی 0/87 و برای عملکرد تحصیلی 0/88 به دست آمد. در تحلیل آماری این پژوهش از آزمون کلوموگروف- اسمیرنوف جهت بررسی مفروضه طبیعی بودن دادهها و در نهایت، سؤالهای تحقیق با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی، میانگین، درصد و آزمون تحلیل کوواریانس با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تحلیل قرار گرفتند . - P<=0/5 -
یافتهها: نتایج حاکی از آن است که آموزش هوش معنوی بر عملکرد تحصیلی و مولفه های آن - برنامه ریزی، انگیزش، خودکارآمدی، تاثیرات هیجانی و فقدان کنترل پیامد - تاثیر معناداری دارد. همچنین آموزش هوش معنوی بر کیفیت زندگی تحصیلی و مولفه های آن - رضایت عمومی، ارتباط با معلم، پیشرفت، ماجراجویی، انسجام اجتماعی و فرصت و عواطف منفی - تاثیر معناداری دارد.
مقدمه
از وظایف اصلی نظامهای آموزشی در هر کشور انتقال میراث فرهنگی جامعه، پرورش استعدادهای دانشآموختگان و آمادهکردن آنان برای شرکت فعال در جامعه است. بنابراین آموزش افراد به منظور تصدی امور مختلف ضروری مینماید و مسأله موفقیت یا عدم موفقیت در امر تحصیل از مهمترین دغدغههای هر نظام آموزشی در تمامی جوامع است. موفقیت و عملکرد تحصیلی دانشجویان هر جامعه نشاندهنده موفقیت نظام آموزشی در زمینه هدفیابی و توجه به رفع نیازهای فردی است.
بنابراین نظام آموزشی را زمانی میتوان کارآمد و موفق دانست که عملکرد تحصیلی دانش آموزان آن در مقاطع مختلف بیشترین و بالاترین رقم را داشته باشد. امروزه پژوهشگران بر ضرورت توجه به پیش بینی کننده های موفقیت تحصیلی تأکیدی خاص دارند، آن چنان که در سه دهه اخیر، مطالعه عوامل مؤثر بر عملکرد تحصیلی بیش از پیش مورد توجه نظام های آموزشی قرار گرفته است
هلر و ویک - 2000 - عقیده دارند پیشبینی دقیق از عملکرد تحصیلی، تنها بر پایه ظرفیتهایی که به وسیله آزمونهای هوش سنجیده میشوند، صورت نمیگیرد، بلکه باید اطلاعاتی در خصوص ویژگیهای شخصیتی، انگیزشی، عاطفی و شناختی که نقش میانجی بین تواناییها و پیشرفت در حیطهای ویژه ایفا میکنند در اختیار داشت. در این راستا با توجه به ارتباط شناخت، انگیزش، عاطفه در رفتار انسان، متغیرهای متعددی به منظور تبیین عملکرد تحصیلی و کیفیت زندگی تحصیلی دانش آموزان در حوزههای متفاوت درسی شکل گرفته و به آزمایش گذاشته شدهاند
در بحث عملکرد تحصیلی و کیفیت زندگی تحصیلی، چندین بعد وجود دارد که همگی وابسته به یکدیگر هستند، یکی از این ابعاد، معنویت است. توجه گسترده به معنویت و موضوعات معنوی و تاثیر ان بر کیفیت زندگی انسان، وارد شدن موضوعات معنوی به زندگی او را ضروری ساخته است - میرشمسی، . - 1388 نقش معنویت در ارتقا آرامش، بهداشت و سلامت روانی و حتی تاثیر آن بر کاهش اختلالات روانی و ناهنجاری های اجتماعی موجب گردید تا شاهد رشد و گسترش مطالعات روان شناسی در ابعاد مختلف باشیم که هوش معنوی از جمله آنهاست
بیان مسئله
در هر نظام تعلیم و تربیت، میزان پیشرفت و عملکرد تحصیلی دانش آموزان یکی از شاخص های موفقیت در فعالیتهای علمی است و از اهداف اساسی برنامه های آموزشی، بهبود کیفیت نظام آموزشی و موفقیت تحصیلی دانش آموزان می باشد، در حالیکه عدم موفقیت در تحصیل زمینه مشکلات فردی و اجتماعی عدیده و انحراف از دستیابی به اهداف سیستم آموزشی را فراهم می کند به نحوی که افت تحصیلی یکی از نگرانی های مهم خانواده ها و دست اندرکاران تعلیم و تربیت است و هر ساله شمار زیادی از دانش آموختگان با این پدیده رویار هستند
افت تحصیلی افزون بر آثار سوء اقتصادی در شکل ملی و همچنین زیان های هنگفت اقتصادی که به دلیل تکرار پایه یا صرف هزینه ی مجدد به جامعه و دانش آموزان تحمیل می کند، آثار ناگواری نیز بر سلامت روان آنان می گذارد. در بسیاری از کودکان و نوجوانان تواناییهایبالقوّه برای عملکرد تحصیلی بهتر و کسبموفّقیّت وجود داردامّا آمارها نشان میدهد هر سالهعدّهی قابلتوجّهی از دانشآموزان دچار افت تحصیلی، مردودی و مشکلات ناشی از آن میشوند و علاوه بر اتلاف عمر خود و سرمایههای اقتصادی خانواده، خسارتهای هنگفتی را بر اقتصادملّی تحمیل میسازند
انسان از بدو پیدایش همواره به دنبال رفاه و آسایش بوده است. در عمق اندیشه هر اختراع و اکتشافی همواره تلاش برای زندگی بهتر وجود دارد - فتاح مقدم و همکاران، . - 1385 اما زندگی خوب چیست؟ صدها سال است که دانشمندان درباره موضوعات "زندگی خوب چیست؟ بحث می کنند. این بحثها با ارائه مفهوم جدیدی به عنوان کیفیت زندگی منجر شده است. کیفیت زندگی سازه ای است که در دهه اخیر توسط سازمان بهداشت جهانی، جایگزین سازه سلامتی شده و با در نظر گرفتن ابعاد مختلف زندگی انسان، به بهداشت و سلامت جسمی و روانی او به رویکرد جامع تری اشاره می کند. در همین راستا کیفیت زندگی تحصیلی مولفه ای است که در دهه اخیر بدلیل نقش اثربخشی که در زندگی دانش آموزان داشته است اهمیت بسزایی یافته است
کیفیت زندگی در مدرسه - کیفیت زندگی تحصیلی - را می توان بهزیستی و رضایت کلی دانش آموزان از تجارب منفی و مثبتی که ریشه در فعالیت های درون مدرسه دارد تعریف نمود
محققان در بررسی های متعدد نشان داده اند که کیفیت زندگی دانش آموزان در مدرسه با موفقیت های تحصیلی و سایر پیامدهای مثبت تحصیلی رابطه دارد. همچنین کیفیت زندگی دانش آموزان در مدرسه با ماندن آنها در مدرسه، نگرش آنان درباره مدرسه رفتن، سطوح پیشرفت تحصیلی، پذیرش مسئولیت و تعهد در قبال تکالیف مدرسه و ... مرتبط است
بنابر این کیفیت زندگی یادگیرندگان به دلیل نقش اثر گذار آن بر سلامت روانی و جسمی آنان و همچنین عملکرد تحصیلی، اساسی بوده و مستلزم ارزیابی دقیق و کارا می باشد - عبدالحمیدی، . - 1394 برای مدت های طولانی مطالعات دین و معنویت کمتر مورد توجه ی روانشناسی بوده، اما در دو دهه ی اخیر روان شناسی دین ومطالعه ی موضوعات معنوی به طور فزاینده ای مورد علاقه ی روان شناسان قرار گرفته و گسترش یافته است، به طوری که طی چند سال گذشته نیز مفهوم جدیدی وارد حوزه ی روان شناسی دین شده که هوش معنوی نام دارد
مفهوم هوش معنوی در بردارنده ی نوعی سازگاری و رفتار حل مسئله است که بالاترین سطوح رشد را در حیطه ی مختلف شناختی، اخلاقی، هیجانی، بین فردی و .. شامل می شود و فرد را در جهت هماهنگی با پدیده های اطرافش و دستیابی به یکپارچگی درونی و بیرونی یاری می نماید
زوهار و مارشال، . - 2000 هوش معنوی به افراد کمک می کند که هنگام مواجه با فشارهای روحی، محیط را تحت کنترل خود درآورده آن را بهتر تنظیم و اداره نمایند
اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
اهمیت و ضرورت طرح موضوع معنویت و مذهب به ویژه هوشی معنوی از جهات مختلف در عصر جدید احساس می شود. یکی از این ضرورت ها در عرصه انسان شناسی توجه به بعد معنوی انسان از دیدگاه دانشمندان به ویژه کارشناسان سازمان بهداشت جهانی است که اخیراً انسان را موجودی زیستی، روانی، اجتماعی و معنوی تعریف می کنند.
ضرورت دیگر طرح این موضوع به ظهور دوباره جنبه معنوی و نیز جست و جوی درک روشن تری از ایمان و کاربرد آن در زندگی روزانه است - سنجری،. - 1390 در تمام کشورها سالیانه سهم زیادی از درآمد ملی صرف آموزش می شود اما بخش زیادی از هزینه ها به هدر می رود. ضرورت تحول در امر آموزش؛ توجه به جنبه های معنوی، شناختی، فراشناختی، وانگیزش در برنامه های درسی است
در عصر انفجار اطلاعات، پرورش افراد باهوش معنوی بالا و همچنین افرادی که خود بتوانند به صورت مستقل به یادگیری بپردازند بسیار مهمتر از انتقالی حجم عظیمی از دانش است . به نظر می رسد که هوشی معنوی به عنوان زیربنای باورهای فرد نقشی اساسی را در زمینه های گوناگون به ویژه عملکرد تحصیلی ایفا کند.
شناخت احتمالی رابطه بین متغیرهای هوشی معنوی با عملکرد تحصیلی دانش آموزان، سیاستگذاران آموزشی را به لزوم استفاده از آن در جهت بهبود عملکرد تحصیلی بهتر آنان واقف خواهد ساخت. شناخت ارتباط بین متغیرهای مذکور دانش آموزان را به این آگاهی خواهد رساند که هوش معنوی و عملکرد تحصیلی آنها متاثر از همدیگر بوده و ارتقای آموزشی و ارائه راهبردهای نو و تازه به تنهایی امکان پذیر نیست
همچنین با توجه به اینکه هر دانش آموزی نسبت بالایی از عمر خود را - تقریباً یک سوم - در مدرسه سپری می کند و بر مبنای آموزش های دیده شده در این دوران، تصمیمات مهمی در آینده خواهد گرفت و عهده دار مسئولیت های مختلفی خواهد شد شناخت اینکه کیفیت زندگی او در مدرسه در حد مطلوبی است یا خیر ضروری به نظر می رسد؛ همچنین عملکرد تحصیلی یکی از شاخص های مهم در ارزیابی آموزشی است و تمام کوشش ها و تلاش های این نظام، در واقع برای بهبود این امر می باشد. با توجه به اینکه میزان پیشرفت و افت تحصیلی یکی از ملاک های کارآیی آموزشی است، کشف و مطالعه متغیرهای تأثیرگذار بر عملکرد تحصیلی، به شناخت بهتر و پیش بینی متغیرهای مؤثر در آموزش می انجامد. با توجه به کمبود پژوهش در زمینه بررسی تاثیر آموزش هوش معنوی بر کیفیت زندگی تحصیلی و عملکرد تحصیلی، تحقیق در این زمینه ضرورت دارد.
هدف کلی تحقیق
مشخص کردن تاثیر آموزش هوش معنوی بر عملکرد تحصیلی و کیفیت زندگی تحصیلی دانش آموزان دختر مقطع متوسطه.
فرضیه اصلی تحقیق
-1 آموزش هوش معنوی بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان دختر مقطع متوسطه تاثیر دارد.
-2 آموزش هوش معنوی بر کیفیت زندگی تحصیلی دانش آموزان دختر مقطع متوسطه تاثیر دارد.
فرضیه های فرعی تحقیق
-1 آموزش هوش معنوی بر بعد برنامه ریزی عملکرد تحصیلی در دانش آموزان دختر مقطع متوسطه تاثیر دارد.
-2 آموزش هوش معنوی بر بعد تاثیرات هیجانی عملکرد تحصیلی در دانش آموزان دختر مقطع متوسطه تاثیر دارد.
-3 آموزش هوش معنوی بر بعد انگیزش عملکرد تحصیلی در دانش آموزان دختر مقطع متوسطه تاثیر دارد.
